THÀNH CÔNG CỦA LÀM NGƯỜI LÀ G̀?

Matsushita Kônosuke (*)

Dịch : Nguyễn Sơn Hùng
 

-         mỗi con người, trời ban phú cho sinh mệnh lực khác nhau. Phát huy được thiên phận này là thành công làm người. 

-         Thành công làm người không liên quan ǵ đến địa vị xă hội. Bởi v́ tùy theo người, nội dung thành công sẽ khác đi.  

-         Mọi con người chúng ta cần phải giúp lẫn nhau phát hiện thiên phận của nhau (1) bằng tâm tự nhiên để thành công làm người.

*** 

Mỗi người có cách sống khác nhau

   Từ lúc c̣n bé chúng ta đă được dạy làm người cần phải lập thân thành công, và mặc dù chính bản thân cũng không hiểu lập thân thành công là ǵ nhưng vẫn sống măi với ư tưởng lớn lên phải thành công.

   Và khi lớn lên nghe người đời gọi người có địa vị trong xă hội là người thành công, và lại xem người tạo ra được nhiều tài sản, tiền tài là người thành công, đồng thời qua các h́nh ảnh họ được tôn kính hoặc được sùng bái dưới nhiều h́nh thức đưa chúng ta đến với ư tưởng có phải đây là thành công chăng.

   Dĩ nhiên có địa vị xă hội và tiền tài nhất định không phải là việc đáng trách nhưng nếu nghĩ rằng thành công chỉ có vậy th́ tôi e rằng cách suy nghĩ này sẽ tạo ra sự không may rất to lớn. Thành công nhất định không phải hạn hẹp như vậy, ư nghĩa của thành công rộng lớn và thâm sâu hơn nhiều (2). V́ vậy, ở đây tôi tạm thử đặt vấn đề và xem xét thế nào là thành công?

   Tất cả mỗi người đều được ban phú cho sinh mệnh lực khác nhau, không ai giống ai. Tôi nghĩ rằng sinh mệnh lực này là nền tảng của mạng sống chúng ta, nội dung gồm có 2 lực (sức mạnh, khả năng) kết hợp thành, một là sức mạnh muốn sống, hai là khả năng cho chúng ta sứ mệnh sống như thế nào. Sinh mệnh lực là lực (sức mạnh, khả năng) mà vũ trụ căn nguyên lực (2) ban phú cho tất cả mọi con người.

   Lực thứ nhất, sức mạnh muốn sống có thể nói là bản năng sống (2). Sức mạnh này mọi người đều có giống nhau không khác biệt nhưng lực thứ hai, khả năng thực hiện sứ mệnh nên sống như thế nào th́ mỗi người đều khác nhau. Nghĩa là, do khả năng này mà vạn người vạn cách, tất cả đều có cách sống khác nhau, mỗi người được giao phó cho sứ mệnh làm nghề nghiệp, công việc không giống nhau. Do đó, có người được ban phú cho sinh mệnh lực thích hợp nhất để làm chính trị gia, người khác được ban phú sinh mệnh lực làm học giả. Thợ giày th́ sinh mệnh lực làm thợ giày, người bán cá th́ sinh mệnh lực làm người bán cá, mỗi người được giao phó sứ mệnh khác nhau và được chuẩn bị cho tài năng khác nhau.

   Sinh mệnh lực này do vũ trụ căn nguyên lực (3) ban phú cho con người, cái gọi là thiên dự (4), c̣n có thể gọi là thiên phận (5). Nói đúng hơn, ư nghĩa chân thật của thiên phận tồn tại ở điểm này (2).

   Do đó, tôi nghĩ rằng phải chăng thành công là phát huy hoàn toàn nguyên vẹn thiên phận đă được ban phú. Trong ư nghĩa này nếu đặt tên loại thành công này là “thành công làm người” th́ thành công làm người này là thành công có ư nghĩa chân thật (2).  

H́nh thức thành công của mỗi con người khác nhau

   Tôi đă thưa với quư vị rằng phát huy được trọn vẹn thiên phận đă được ban phú là thành công có ư nghĩa chân thật; ư nghĩa thành công làm người tồn tại ở chỗ phát huy được trọn vẹn thiên phận. Một khi đă quan niệm như thế th́ h́nh thức thành công của mỗi con người sẽ khác nhau. Có người làm được bộ trưởng mới là thành công trong khi đó có người sống làm người bán sữa cũng là thành công. Nghĩa là, địa vị xă hội, danh dự hoặc tiền tài không phải là tiêu chuẩn để đánh giá thành công. Tiêu chuẩn của thành công là có đáp ứng, có sống thuận theo với thiên phận của bản thân hay không (2).

   Hơn nữa, con người có sống thuận theo thiên phận th́ mới có thể hưởng được hương vị của hạnh phúc chân thật (2). Cho đến nay bởi v́ có người cho rằng có địa vị xă hội, danh dự, tiền tài là thành công duy nhất. V́ cho rằng có được chúng mới gọi là thành công, nên họ đă cố gắng nỗ lực đến mức vô lư, và có rất nhiều trường hợp họ bóp méo, làm thương tổn đến cả thiên phận, thiên tính của bản thân. Có nghĩa là, quan niệm về thành công từ trước đến nay đă bỏ qua yếu tố hạnh phúc (2). Hoặc nói cách khác là họ đă xem địa vị xă hội, danh dự, tiền tài tự nhiên đi đôi với hạnh phúc (2) .

   Tuy nhiên, hạnh phúc không nhất thiết phải có địa vị, danh dự, tiền tài mới có được. Sống với thiên phận đă được ban phú, nghĩa là, có thành công làm người th́ mới hưởng, nếm được hương vị của hạnh phúc (2). Do đó, tiêu chuẩn đúng ư nghĩa chân thật của thành công là có sống theo thiên phận của ḿnh không, và đồng thời điều này cũng là ranh giới phân định có được hạnh phúc chân thật hay không.

   Ngoài ra, thành công làm người không quan hệ ǵ đến địa vị xă hội, và đồng thời hạnh phúc cũng không liên quan đến địa vị này. Một con người đang phát huy được thiên phận của ḿnh, dù địa vị xă hội thấp kém hoặc không có tài sản cũng có thể sống an định, năng động, vui vẻ, tràn đầy sức sống với ḷng tự tin vào lẽ sống đang có của ḿnh (2).  

Mong muốn thiết tha và tâm tự nhiên (6) giúp t́m ra thiên phận của ḿnh

   Trong phần trên, tôi đă thưa cùng quư vị rằng phát huy được thiên phận của ḿnh là thành công chân thật, và đồng thời mọi người cùng nhau có hạnh phúc hay không cũng bắt đầu từ việc làm này. Nhưng làm thế nào để có thể t́m ra được thiên phận của bản thân đây? Đây là vấn đề kế tiếp (2). Đó là việc đương nhiên bởi v́ nếu không nắm biết rơ thiên phận th́ làm sao có thể phát huy được. Tuy nhiên thiên phận của ḿnh là ǵ, ở đâu không phải là việc dễ biết. Bởi v́ thiên phận đó được ban phú cho chúng ta với một h́nh thức không đơn giản t́m ra được (2). Điều này có lẽ quư vị thấy hơi vô lư. Nhưng đó mới là điều thú vị hoặc hương vị của đời người (2). Nếu như dễ dàng biết được th́ không c̣n ǵ là thú vị. Bởi v́ không dễ dàng biết nên cần phải nỗ lực t́m kiếm, hương vị hiếm có của nhân sinh tiềm ẩn ở điều này (2).

   Trước hết cần biết trước sự khó khăn t́m ra thiên phận như nói trên, bây giờ nếu hỏi nỗ lực như thế nào để t́m ra được, điều quan trọng hơn tất cả là cần phải có ḷng mong ước thiết tha t́m ra được thiên phận của ḿnh (2). Lúc nào cũng có ư tưởng mạnh mẽ thiết tha t́m cách này cách nọ để t́m ra là điều cần thiết trên hết. Với ḷng mong ước thiết tha mạnh mẽ này tự nhiên giúp chúng ta t́m ra được thiên phận của ḿnh trong cuộc sống hàng ngày.

   Thí dụ, có trường hợp chúng ta nghe câu trả lời trong tâm ḿnh, cũng có trường hợp do động cơ hoặc sự kiện ǵ đó, chúng ta bất ngờ biết được thiên phận. Ngoài ra cũng có trường hợp người khác chỉ cho ḿnh biết. Đối với trường hợp này, nếu ḷng mong ước của chúng ta càng mạnh mẽ th́ chúng ta có thể lĩnh hội được, c̣n nếu như ḷng mong ước yếu ớt th́ sẽ như “đàn gảy tai trâu”, có may mắn nghe được lời khuyên nhưng chẳng thấm vào đâu. Do đó, trước hết tự bản thân chúng ta cần phải có nhiệt tâm thành ư mạnh mẽ muốn t́m ra được thiên phận của ḿnh.

    Để biết nghe đúng ư kiến của người khác, tâm của chúng ta cần phải luôn luôn ở trạng thái tự nhiên (2). Nếu không có tâm tự nhiên chúng ta sẽ đánh giá bản thân quá đáng, hoặc bóp méo lời khuyên của người khác và trở nên tiến theo con đường sai lầm. Tóm lại, hai thứ chúng ta cần phải chuẩn bị là ḷng mong ước thiết tha mạnh mẽ muốn t́m ra thiên phận của ḿnh và tâm tự nhiên. 

Hăy cùng nhau xây dựng một xă hội mà mọi người dễ t́m ra được thiên phận của ḿnh

   Tuy nhiên điều quan trọng là mỗi người cùng có nguyện vọng như nói trên, từ lúc con cái c̣n ấu thơ chúng ta dạy cho chúng có ư nghĩ này, đồng thời những người chung quanh cũng tạo điều kiện, hoàn cảnh để cho trẻ em dễ t́m thấy thiên phận của chúng (2). Trong gia đ́nh cần phải tạo ra bầu không khí nói trên, và giáo dục ở học đường cũng cần phải theo phương hướng này, và toàn thể xă hội cũng cần phải có nhiệt tâm và tạo dựng nên môi trường sao cho mọi người phát hiện được thiên phận của ḿnh (2).

   Khi mỗi người phát hiện được thiên phận của ḿnh và nỗ lực cố gắng phát huy nó, chắc chắn tất cả mọi người sẽ thành công, và hạnh phúc sẽ đến với mọi người. Không những vậy, mọi người sống theo thiên phận của ḿnh, không làm điều vô lư quá sức ḿnh, không cạnh tranh vô ích đồng thời phát huy trọn vẹn vai tṛ được giao phó th́ hoạt động của toàn thể xă hội sẽ thành một hoạt động sống động ngày càng phồn vinh.

    Dĩ nhiên quan niệm về thành công mà tôi vừa thưa với quư vị có lẽ không phải là nội dung mới mẻ hoặc chưa có ai đề cập tới. Tuy nhiên, điều đó không phải là vấn đề quan trọng, nhưng bởi v́ tôi nghĩ rằng để thực hiện hạnh phúc, ḥa b́nh và phồn vinh nhất định cần phải có quan niệm như trên về thành công nên tôi đă mạo muội đề nghị ở đây và thiết tha mong mỏi mọi người cùng nhau thành công làm người, nghĩa là cùng nhau nỗ lực phát huy trung thực sinh mệnh lực của bản thân. 

Nguyễn Sơn Hùng

12/01/2021 

(*) Nguồn: “Thành công của làm người là ǵ?” trong sách “Triết học của Matsushita Kônosuke” (tiếng Nhật), cơ quan phát hành: Viện nghiên cứu PHP, năm 2002, trang 128~135. Bài thứ 26 được đăng đầu tiên vào tháng 2 năm 1950 trong nguyệt san của Viện nghiên cứu PHP trong 40 bài “Lời ngỏ của PHP” sau được tổng hợp thành sách với tựa “Lời ngỏ của PHP” xuất bản năm 1953, cải biên năm 1975, vào năm 2002 được biên soạn lại và xuất bản với tựa mới là “Triết học của Matsushita Kônosuke”. Sau đó sách này được tái bản vào năm 2009. Phiên bản dùng để dịch là phiên bản năm 2002. 

Ghi chú

(1)  Tại sao “Mọi con người chúng ta cần phải giúp lẫn nhau phát hiện thiên phận của nhau?”. Đọc “Quan điểm về kinh doanh” trong quyển “Cách nh́n và xem xét sự việc” (1963) cùng tác giả, chúng ta có thể hiểu lư do là bởi v́ người ngoài dễ khách quan nhận ra năng khiếu (xem ghi chú (5) phía dưới) hơn chính bản thân ḿnh. Thí dụ cha mẹ đối với con cái, cô thầy đối với học sinh, bạn bè đối với nhau, cấp trên đối với cấp dưới. Đặc biệt nếu không có quan hệ lợi hại được thua, tính khách quan sẽ cao.

(2)  Trong nguyên bản tác giả dùng rất nhiều câu “tôi nghĩ”, có thể với mục đích tỏ bày ḷng khiêm tốn của tác giả và thích hợp với thính giả hoặc độc giả vào thời điểm đó nhưng gây ấn tượng tác giả thiếu tự tin đối với độc giả ngày nay và chiếm giấy nên ở đây dịch giả tích cực bỏ bớt và ghi chú với kư hiệu (2).

(3)  Vũ trụ căn nguyên lực: có thể hiểu là trời hay tạo hóa.

(4)  Thiên dự: những ǵ mà trời cho.

(5)  Thiên phận: tiếng Nhật có 2 nghĩa, (1) tính chất con người bao gồm tài năng (năng khiếu), tính t́nh do trời phú, (2) thân phận, sứ mệnh, vai tṛ do trời định, giao phó gần như số mệnh, vận mệnh. Trong bài này tác giả chỉ đề cập đến ư nghĩa (1) nhưng ở những tác phẩm khác như “Cách nh́n và xem xét sự vật”, 1963 tác giả có khuyên nên chấp nhận thân phận và cố gắng nỗ lực trong thân phận đó. Nói cụ thể hơn là phải thích hợp với điều kiện, hoàn cảnh trước mắt để vượt lên chớ không phải theo đuổi năng khiếu mà bất chấp điều kiện trước mắt. Do đó ở đây dịch giả dùng “thiên phận” không dùng năng khiếu hay thiên tư để độc giả lưu ư ư này. Shibusawa Eiichi cũng khuyên nên xem xét điều kiện thân phận khi lập chí.

(6)  Tâm tự nhiên (nguyên văn là sunao na kokoro) là một khái niệm triết học quan trọng của Matsushita Kônosuke, nghĩa gốc gần giống như “chân tâm”, “tâm bẩm sinh”, “tâm vô nhiễm” nhưng hàm chứa nhiều ư tưởng khác nên ở đây tạm dịch là “tâm tự nhiên” để phân biệt. Tâm tự nhiên tương tự như “phật tánh” của Phật học, “tâm bất sinh” của thiền sư Bankei Eitaku (Bàn Khuê Vĩnh Trác, 1622~1693), “lương tri” của Vương Dương Minh (1472-1528). Mười đức tính của tâm tự nhiên là không vị kỷ, biết lắng nghe ư kiến người khác, khoan dung, nh́n thấy thật tướng của sự vật, hiểu biết đạo lư của sự việc, hiếu học, thung dung tự tại, điềm tĩnh, biết giá trị sự vật, bác ái (Theo “Để có được tâm tự nhiên”, Matsushita Kônosuke (2004, 2006), Viện nghiên cứu PHP).