Câu Chuyện Thầy Lang
Ph́ Đại Nhiếp Tuyến
Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Nhiếp Tuyến, Tuyến Tiền Liệt hoặc Nhiếp
Hộ Tuyến là một tuyến sinh dục phụ của nam giới.
Mang danh
là TUYẾN nhưng nó không tiết ra kích thích tố như các tuyến khác,
không trực tiếp khích lệ sự giao hoan, nhưng góp phần quan trọng
vào sự nối dơi tông đường và tột đỉnh của cảm khoái t́nh dục.
Tuyến cung
cấp một ít chất lỏng kiềm tính để cùng Túi Tinh sản xuất tinh dịch.
Mà tinh dịch lại rất cần thiết cho sự sinh tồn và di chuyển của cả
dăm ba trăm triệu chú tinh trùng trong mổi lần giao hợp, xuất
tinh.Tinh trùng do ngọc hành sản xuất.
Tinh dịch
có đường fructose để cung cấp năng lượng cho tinh trùng; có
prostaglandins kích thích tử cung co bóp, giúp tinh trùng di chuyển
t́m kiếm Noăn Tiên Nữ ; trung ḥa acid tính nước âm hộ để bảo vệ
tinh tử. Chức năng này lại chịu sự chi phối của kích thích tố
testosteron và kích thước lớn nhỏ của nhiếp tuyến cũng lại do kích
thích tố này quyết định một phần nào
Trong trạng thái lành mạnh, b́nh thường,
nhiếp tuyến to bằng trái hạt dẻ, sờ vào thấy mềm mềm.
Tuyến nằm
dưới bàng quang, bao quanh niệu quản dẫn nước tiểu ra ngoài cơ thể.
Tuyến cũng nằm ở mặt trước của trực tràng, nên khi lang y cho ngón
tay vào hậu môn ngoáy ngoáy khám khám th́ cũng biết được t́nh trạng
to nhỏ, cứng mềm, nhẵn nhụi hoặc sần sùi của tuyến.
Ở tuổi trẻ,
tuyến này là môi trường mầu mỡ cho sự nhiễm trùng, viêm, có sạn mà
khi về già lại hay sưng và đưa tới u bướu lành hoặc ung thư.
Ph́ Đại Nhiếp Tuyến
Thực ra
đây không hẳn là một bệnh mà trong nhiều trường hợp là một thay
đổi hầu như tự nhiên của tuyến với sự gia tăng tuổi đời của người
nam.
Các tế bào
b́nh thường trong tuyến sẽ tăng sinh sản và tăng trưởng
(Hyperplasia) nhưng tuyến vẫn có h́nh dạng nguyên thủy và khác với
sự tăng sinh bất thường của tế bào mới trong ung thư. Hiện tượng này
cũng giống như sự lớn lên của nhũ hoa khi người nữ mang thai.
Ở tuổi
thiếu niên, nhiếp tuyến bé tư xíu, rồi dưới ảnh hưởng của kích thích
tố nam, nó lớn dần lên bằng đầu ngón tay.
Từ tuổi 20
đến 40, tuyến giữ nguyên kích thước, nhưng đến tuổi ngoài 45 th́
15% tuyến to lên. Khi đạt tới tuổi 65 trở lên th́ 60% người cao
tuổi phe ta đều có nhiếp tuyến lớn bằng trái quưt.
Nguyên
Nhân
Lư do mà
nhiếp tuyến tăng sinh- trưởng chưa được xác định rơ ràng.
Có nhiều ư
kiến cho là tuổi càng cao th́ các tế bào nối tiếp ở giữa tuyến tăng
trưởng mạnh, như là mới được bón phân mầu mỡ.
Ư kiến
khác cho là do tác dụng của kích thích tố đàn ông v́ quan sát cho
thấy tuyến của những người bị thiến (hoạn quan ) không sưng.
Ngoài ra
sự cắt ống dẫn tinh trùng, xơ cứng gan, cao huyết áp, hút thuốc lá
cũng được nêu ra như có thể là nguy cơ sưng nhiếp tuyến.
Triệu
chứng
V́ bao bọc chung quanh ống dẫn tiểu, nên
khi sưng to, tuyến sẽ đè vào tiết niệu khiến cho sự tiểu tiện bị
tắc nghẽn.
Trong đa
số các trường hợp, nhất là ở người trên 45 tuổi, sự nghẽn tiểu tiện
xẩy ra từ từ: nạn nhân thấy ṿi nước tiểu không vọt ra xa, yếu dần,
nhỏ giọt, phải rặn mới đái ra hết nước. Nhiều khi nạn nhân phải
ngồi trên bàn cầu để cơ bắp dưới xương chậu thư giăn, giúp cho sự
đái được dễ dàng.
Các triệu
chứng thường thấy gồm có:
-Bất chợt có một thôi thúc cấp bách muốn
đi tiểu mà ta không kiểm soát, kiềm chế được. Lư do là bàng quang bị
căng đầy nước tiểu;
-Mót đái là vậy mà khi vào nhà cầu th́
nước chẳng chịu ra ngay, phải gồng bụng rặn, v́ ống dẫn bị nhiếp
tuyến đè nghẹt;
-Nếu có ra th́ ṿi nước cũng yếu śu,
ngắt quăng v́ “giao thông hào” quá hẹp;
-Tiểu xong mà thấy như bọng đái vẫn như
c̣n tưng tức có nước, muốn “pi” thêm;
-Nước tiểu sót lại trong bàng quan kích
thích nên ta hay đi đái rắt, nhất là vào đêm khuya đang mơ màng giấc
điệp;
-Nước tiểu
đôi khi có máu v́ huyết quản dăn nở đứt vỡ;
-Nhiều khi
v́ nằm lâu trong bọng đái nên nước tiểu cũng bị nhiễm vi khuẩn, đưa
tới bệnh đường niệu.
Trắc nghiệm sưng nhiếp tuyến
Hiệp Hội Niệu Khoa Hoa Kỳ đă đề nghị một
số câu hỏi để phe ta ước lượng sự rối loạn của nhiếp tuyến. Đó là
trong tháng vừa qua:
a- có bao
giờ ta thấy có cảm giác như vẫn c̣n nước tiểu trong bọng đái sau khi
tiểu xong?
b- có khi
nào ta phải đi tiểu lại vài giờ sau khi vừa mới tiểu ?
c- bao
nhiêu lần trong khi tiểu ta phải ngưng rồi lại tiếp tục tiểu?
đ-bao
nhiêu lần ta thấy rất khó khăn để nín tè?
e-bao
nhiêu lần ta thấy ṿi nước tiểu yếu đi?
g-bao
nhiêu lần ta phải rặn để bắt đầu tiểu tiện ?
h- bao
nhiêu lần ta phải thức dậy để đi tiểu từ lúc chập tối tới sáng?
Nếu dăm
câu trả lời đều là CÓ th́ nhiếp tuyến của ta bắt đầu có vấn đề rồi
đấy.
Chẩn
đoán bệnh
Để định bệnh, bác sĩ căn cứ vào lời khai
những triệu chứng kể trên rồi xác định bằng cách khám hậu môn coi
nhiếp tuyến lớn tới mức nào.
Nước tiểu
được phân tích coi có lẫn máu hoặc bị nhiễm khuẩn.
Thử nghiệm
máu Prostate-Specific Antigen (PSA) xem có bị ung thư không.
Điều trị
Điều trị tùy thuộc vào hai điểm chính:
-Mức trầm trọng của các triệu chứng.
-Các triệu chứng ảnh hưởng tới đời sống
như thế nào.
Đa số bệnh nhân muốn điều trị v́ những
trở ngại trong việc tiểu tiện. Đó cũng là mục tiêu của các phương
thức trị liệu hiện có.
Sưng nhiếp
tuyến có thể được điều trị bằng dược phẩm, giải phẫu hoặc các phương
pháp ít gây hại (less invasive) mới được áp dụng trong hơn 10 năm
vừa qua.
Tháng 6
năm 2003, The American Urological Association đă đưa ra một hướng
dẫn mới để điều trị Sưng Nhiếp Tuyến Lành. Khi các dấu hiệu nhẹ th́
bệnh nhân được theo dơi; khi trầm trọng th́ vừa được theo dơi vừa
trị liệu.
1-Chờ
đợi, theo dơi
Trong theo dơi chờ đợi, cả bệnh nhân lẫn bác sĩ đều
không dùng các phương pháp trị liệu sẵn có nhưng bác sĩ vẫn theo dơi
diến tiến tốt xấu các dấu hiệu bệnh.
Biện pháp
này được áp dụng khi các dấu hiệu từ nhẹ tới trung b́nh mà không có
biến chứng như bí tiểu tiện hoặc đái rắt. Trong thời gian này, bệnh
nhân nên làm một số việc để bệnh khỏi trở nên trầm trọng:
a-Giảm uống nước vài giờ trước khi đi ngủ
để khỏi phải thức giấc nhiều lần đi tiểu.
b-Giới hạn tiêu thụ quá nhiều cà phê v́
caffeine là chất lợi tiểu, có thể làm triệu chứng xấu hơn.
c-Cẩn thận với thuốc lợi tiểu (diuretic)
d-Giới hạn các loại thuốc chống dị ứng,
nghẹt mũi v́ thuốc gây co thắt cơ ṿng quanh ống tiết niệu, cản trở
sự phóng tiểu.
e-Khi mót tiểu, tiểu ngay để tránh nước
tiểu ứ đọng làm cho bàng quan quá dăn, yếu.
g-Đừng để bị quá lạnh v́ khí hậu lạnh
khiến cho nước tiểu tích tụ trong bàng quan, kích thích tiểu tiện
liên tục.
h-Vận động giảm triệu chứng bệnh gây ra
do nhiếp tuyên ph́ đại.
2-Dược
phẩm
Có nhiều
dược phẩm làm nhiếp tuyến teo ( Proscar) hoặc làm thư dăn cơ thịt
ở vùng xương chậu (Hytrin), khiến tiểu tiện được thông. Thảo mộc
Saw Palmetto cũng được y giới mang ra áp dụng với nhiều hứa hẹn tốt.
Y giới
cũng khuyên không nên ăn thực phẩm có nhiều gia vị cay, cữ uống rượu,
giảm tiêu thụ cholesterol, e rằng những chất này kích thích khiến
tuyến sưng to hơn.
Ngoài ra
nên ăn nhiều rau trái, vận động cơ thể, đừng ngồi quá lâu cũng như
xuất tinh thường hơn để ống dẫn tinh khỏi nghẹt.
3-Giải
phẫu
a-Giải
phẫu qua tiết niệu
Nếu tuyến
quá lớn, khiến người bệnh thấy khó chịu th́ cần giải phẫu để gọt nhỏ
hoặc cắt bỏ tuyến sưng. Giải phẫu là trị liệu hữu hiệu nhất được áp
dụng khi dược phẩm không thành công.
Phẫu thuật
có thể là mổ lớn (open prostatectomy) hoặc thực hiện qua niệu đạo
(transurethral resection of the prostate TURP), không có vết sẹo.
Theo ư
kiến các bác sĩ chuyên khoa, nếu đang có các bệnh măn tính trầm
trọng th́ phẫu thuật không là lựa chọn đúng và sự hồi phục sau giải
phẫu có thể lâu hơn. Đó là các bệnh tiểu đường không được kiểm soát,
xơ cứng gan, bệnh tim, thận, phổi và vài tâm bệnh trầm trọng.
Sau giải
phẫu, một số khó khăn thường xảy ra, như là:
-Khó khăn
tiểu tiện
Ngay sau
khi giải phẫu, ḍng nước tiểu mạnh hơn nhưng đôi khi cần vài tháng
tiểu tiện mới trở lại b́nh thường.
-Đái són
Đó là do
không kiểm soát được sự tiểu tiện, nhưng may mắn là rối loạn này chỉ
tạm thời chứ không kéo dài.
-Chảy máu:
Trong mấy
tuần lễ đầu sau giải phẫu, sẹo mổ ở bọng đái có thể hé mở, máu chảy
vào nước tiểu. Điều này gây ra lo sợ nhưng chấm dứt sau thời gian
ngắn nằm nghỉ và uống nhiều nước.
-Một số
người bị loạn cương dương tạm thời, đôi khi tinh khí chạy ngược lên
bọng đái, nhưng không gây trở ngại ǵ tới việc giao hoan.
b-Ngoài
TURP, tia laser cũng được dùng để tiêu hủy các mô bào tăng trưởng
của nhiếp tuyến mà không gây tổn thương cho tế bào ở xung quanh. Lợi
điểm của laser là ít xuất huyết, mau lành hơn mổ xẻ.
Chăm sóc
sau khi giải phẫu
Sau giải phẫu, bệnh nhân nằm lại từ 3-10
ngày tùy theo loại phẫu thuật và khả năng lành bệnh của mỗi người.
Một ống dẫn nước tiểu được đưa vào bọng đái vài ba ngày để lấy nước
tiểu ra ngoài.
Trong vài
tuần lễ sau giải phẫu, về nhà nên tránh công việc nặng hoặc căng
thẳng để vết mổ không bị rách.
-Uống nhiều nước để rửa sạch bọng đái.
-Tránh rặn khi đi cầu.
-Dinh dưỡng cân bằng để tránh táo bón.
Nếu bị bón, xin bác sĩ biên toa mua thuốc chữa.
-Đừng nâng nhấc vật nặng.
-Đừng lái xe hoặc điều khiển máy tự đông.
4-Phương pháp ít gây hại
Các phương pháp này có mục đích hủy hoại các tế bào
nhiếp tuyến sưng đè lên niệu đạo, nhờ đó tiểu tiện được hạnh thông
và giảm số lượng nước tiều c̣n lại trong bọng đái. Phương pháp không
tiêu hủy hoàn toàn tuyến sưng.
Các phương pháp đang được áp dụng là: dùng sức nóng
của tia vi ba (microwave), radio wave để làm teo tế bào tuyến sưng,
đua một stent vào niệu đạo để mở rộng nơi bị tắc nghẽn.
Ngoài ra các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm các
phương pháp mới như dùng nước nóng trong balloon áp lên vùng tiết
niệu bị nghẹt, bơm rượu nguyên chất hoặc độc tố Botox vào nhiếp
tuyến để tiêu hủy tế bào ph́ đại…
Kết luận
Ph́ đại
tuyến lành tính nhiếp không phải là ung thư nhiếp tuyến. Ph́ đại
không chuyển sang ung thư và cũng không là rủi ro gây ung thư cho
tuyến này.
Khó khăn
chính của ph́ đại là rối loạn tiểu tiện.
Có nhiều
phương thức trị liệu khác nhau, mỗi bệnh nhân đáp ứng với mỗi phương
pháp một cáh riêng. Lựa chọn điều trị tùy thuộc vào các dấu hiệu
bệnh và các trở ngại do dấu hiệu gây ra. May mắn là hiện nay có
nhiều phương thức để người bệnh chọn lựa. Chỉ cần thảo luận kỹ càng
và hợp tác với bác sĩ.
Rồi chờ
“Phúc Chủ, Lộc Thầy”, đôi bên đều hân hoan ăn mừng.
Bác sĩ
Nguyễn Ư-Đức
Texas- Hoa
Kỳ
|