
Người mưu thần chước
quỷ

Omura Masujiro
(Murata Zoroku)
1824 - 1869
Shiba Ryotaro
Phạm Vũ Thịnh
dịch
Lời người dịch:
Đây là chuyện đời của nhân vật thần kỳ
Murata Zoroku (Omura Masujiro) đă làm đến chức Thứ trưởng Bộ
Hải-Lục quân thời Minh Trị, được xem là người khai sáng quân đội
hiện đại Nhật Bản.
Truyện ngắn "Kibo no hito" của Shiba Ryotaro,
được dịch từ nguyên tác là truyện thứ nhất trong tập truyện "Hitokiri
Izo" (Sát thủ Izo), bản bỏ túi, do nhà Shincho Bunko tái bản lần
thứ 67 tháng 7 năm 1997.
Shiba Ryotaro c̣n viết truyện dài "Kashin" (Thần
hoa) về cuộc đời của nhân vật Omura Masujiro - Murata Zoroku này,
được quay thành phim kịch tràng giang Taiga Drama chiếu trên đài
TV Quốc gia Nhật Bản NHK năm 1977.
(Một bản dịch "Kibo no hito" tiếng Trung:
http://famana.com/ybs/gmzr.htm)
-"Có nhân vật này kỳ
lạ lắm!"
Katsura Kogoro
[1] cũng đă nghe như thế. Nhân vật ấy tên là Murata Zoroku.
Nghe đâu cũng là người phiên trấn Choshu. Thời bấy giờ, phiên trấn
Choshu nôn nóng muốn cải tiến chế độ binh bị theo Tây phương nên
cuống cuồng t́m người đọc được sách tiếng Hà Lan. Katsura nghĩ
phiên trấn nhà có được nhân vật tài năng đến như thế mà ḿnh lại
không biết th́ thật là thiếu ư tứ quá.
-"Đúng là người
Choshu thật à?"
Katsura đă cho điều
tra ở dinh phiên trấn trú đóng tại Edo
[2].
Biết được rằng Murata Zoroku chẳng phải thuộc giới vơ sĩ. Mà cũng
chẳng phải là hương sĩ (vơ sĩ về quê
làm ruộng)
hay hào lư ǵ. Ngay
cả cấp bộ tốt cũng không phải. Thế nên bảo là điều tra xuất xứ,
nhưng cũng như vói tay nắm mây, rốt cuộc chẳng hiểu được ǵ thêm.
Katsura lại quá bận bịu công việc, nên chỉ nhớ được mỗi cái tên
Murata Zoroku mà quên đi mọi điều ǵ khác về anh ta.
Bận bịu đến mức nào
th́ chỉ cần nh́n vào sổ biên niên của Kido Takayoshi
(Katsura Kogoro)
trong năm đó, Ansei thứ 6 (1859),
cũng hiểu
được:
-Tháng 9: nhận lệnh
trú đóng ở Edo, chức Đại-kiểm-sứ (lo
việc kiểm soát tài chính, kho lẫm)
-Ngày 27 tháng 10:
Yoshida Shoin [3]
bị Mạc Phủ
chém đầu ở pháp trường Kozukappara
-Ngày 13 tháng 11:
nhận lệnh làm Chủ nhiệm ở Yu-bikan
Yu-bikan là trường
huấn luyện quân sự của phiên trấn Choshu ở trong dinh cơ phiên
trấn tại Edo trong khu Sakurada. Katsura nhậm chức Chủ nhiệm lo
mọi việc điều hành ở trường này. Lúc ấy, Katsura 27 tuổi.
Vốn được phiên trấn
Choshu phái lên Edo chỉ như một môn sinh học kiếm trong vơ đường
của Saito Yakuro, nhưng Katsura đă nổi danh là nhà lư thuyết quân
sự tiên phong của phiên trấn, được Lănh Chúa của Choshu nể trọng.
Và cũng bắt đầu nổi tiếng là nhà lư luận chủ trương Nhương Di
(đánh đuổi bọn man di Tây phương)
xuất sắc trong giới chí sĩ ở khắp các phiên trấn.
Katsura có ư thức sứ
mệnh mănh liệt, tâm nguyện nhiệt thành sẽ xây dựng phiên trấn
Choshu thành phiên trấn vơ trang hùng mạnh nhất Nhật Bản, cống
hiến cho sự nghiệp đánh đuổi bọn man di Tây phương. Mà lúc bấy giờ,
lịch sử (Nhật Bản)
chỉ mới tiến đến giai đoạn tư tưởng Nhương Di bắt đầu lưu hành mà
thôi, c̣n phải đợi thêm 4, 5 năm chuyển đổi cong quẹo nữa mới đến
được thời kỳ thuyết Nhương Di ấy nhập chung thành đồng nghĩa với
thuyết Cần Vương Đảo Mạc (pḥ vua
đánh đổ Mạc Phủ Tokugawa).
Trước đấy, vào năm
Kaei thứ ba (1850),
phiên trấn Choshu đă báo cáo lên Mạc Phủ Tokugawa về năng lực điều
động quân đội của phiên trấn ḿnh, nếu vạn nhất có quân ngoại quốc
tấn công vào, như sau: quân số 33 ngàn 970 người, súng lớn 558 cỗ,
súng nhỏ 11 ngàn 568 khẩu. Một lực lượng đáng kể so với quy mô của
một phiên trấn công xưng 37 vạn hộc
[4]
(thực thu 100 vạn hộc
mỗi năm).
Thế nhưng, Katsura đă
sớm theo các thầy là học giả Dương học
(học theo Tây phương)
trong đó có Egawa
Tan-an, mà biết được tuy c̣n mơ hồ, t́nh h́nh quân sự ở hải ngoại,
nên hiểu rằng loại vơ trang c̣n nguyên h́nh tích của thời Chiến
quốc [5]
này th́ đă
chậm đi hai thế kỷ so với quân đội của các nước Tây phương rồi,
chỉ đáng làm đồ trưng bày trong viện bảo tàng mà thôi. Katsura tự
đặt cho ḿnh sứ mệnh phải cải tiến vơ trang phiên trấn Choshu cho
bằng Tây phương. Đồng thời phải tạo luồng tư tưởng mới trong thành
phần đầu năo của phiên trấn Choshu chứ không rập khuôn theo đám
công khanh của triều đ́nh Thiên hoàng ở kinh đô Kyoto chủ trương
Nhương Di chỉ để bảo thủ quốc hồn quốc túy Nhật Bản. Để đạt được
mục đích ấy, không thể không có những nhân tài biết đọc chữ Hà Lan
(là nước Tây phương duy nhất được
phép giao lưu buôn bán với Nhật Bản, ở Dejima gần cảng Nagasaki).
Mặc dù cũng đă có một vài y sĩ Lan học
(học theo Hà Lan)
trong phiên trấn,
nhưng c̣n cần rất nhiều người nữa. Phiên trấn Choshu đang nỗ lực
không ngừng để t́m kiếm thêm nhân tài như thế.
Trong sổ biên niên
của Katsura có đoạn
"Ngày 27 tháng 10:
Yoshida Shoin bị Mạc Phủ chém đầu ở pháp trường Kozukappara......"
Lúc ấy, Katsura tuy
không phải là đệ tử của Shoin nhưng xem ông như người anh, người
anh ấy đă bị Mạc Phủ giết. Đau buồn tức giận, Katsura đă dắt ba
phiên sĩ (sĩ phu, vơ sĩ có chức vụ)
trú đóng ở Edo cùng là môn sinh của Shoin là Iida Shohaku, Odera
Shinnojo, Ito Shunsuke [6]
(hay Risuke,
sau này đổi thành Hirobumi) tức tốc đến pháp trường nhận thi hài
của Shoin, an táng ngay trong đêm đó ở mộ địa của chùa Eko-in
trong vùng. Trong vài ngày sau đấy, lại lui tới chùa Eko-in mỗi
ngày, dựng bia khắc chữ: Dũng sĩ nhị thập nhất
hồi Shoin [7]
trước
mộ.
Trong khoảng mỗi ngày
lui tới chùa Eko-in, một hôm Katsura nghe sư tăng trong chùa cho
hay:
-"Hôm nay sắp có cuộc
giải phẫu xác tù nữ trong ngôi chùa nhỏ gần pháp trường đấy"
-"Giải phẫu xác tù nữ
à?"
Giải phẫu xác đàn ông
th́ trong giới y sĩ Lan học đă có rồi, nhưng giải phẫu xác đàn bà
th́ chưa hề có. Katsura vốn là con nhà y sĩ phục vụ cho Lănh Chúa
nên cũng đă biết như thế.
-"Thế th́ hiếm có lắm!
Nhưng mà, lén lút giải phẫu xác tù nữ thế kia, Mạc Phủ mà biết
được th́ tội nặng lắm đấy".
-"Không, chuyện này
là do lệnh của Mạc Phủ đấy chứ".
Vị sư tăng này hẳn đă
biết chuyện rất rơ. Bởi ngôi chùa nhỏ được chỉ định làm chỗ giải
phẫu là chùa phụ thuộc của chùa chính Edo-in này, lệnh của Mạc Phủ
đă truyền qua Edo-in trước. Ở khu Otamagaike có Sở Chủng đậu của
Mạc Phủ, sau này trở thành Sở Y học Tây Dương, chính sở này đă đệ
đơn lên Mạc Phủ xin phép thực hiện cuộc giải phẫu này. Theo lời vị
sư tăng ấy th́ xác đàn bà kia là của một nữ tù 37 tuổi, vốn là kẻ
không nhà ở khu Senju, tuy đă sống trong tù lâu năm nhưng thân thể
cường kiện, không có vẻ ǵ suy yếu cả, rất thích hợp cho cuộc giải
phẫu. Thế nhưng trong đám y sĩ Lan học ở Edo hiện nay th́ không có
ai có tự tín đứng ra giải phẫu cả. Thế nên Sở Chủng đậu của Mạc
Phủ phải nhờ đến một y sĩ Lan học đang được phiên trấn Uwajima
thuê trú đóng tại dinh cơ của phiên trấn ấy ở Edo này. Nghe đâu
người ấy xuất thân từ trường Lan học của Ogata Ko-an ở Osaka.
-"Ai thế?". Katsura
hỏi chơi cho biết.
-"Nghe đâu tên là
Murata Zoroku đấy"
Katsura kinh ngạc đến
ngưng thở.
-"Murata Zoroku à?"
-"Đúng thế".
-"Nếu quư tăng biết
th́ xin chỉ giáo cho. Tiên sinh Murata Zoroku ấy có phải là đồng
hương Choshu với chúng tôi không?"
-"Không, có thế đâu!".
Vị sư tăng thản nhiên đáp. -"Nghe đâu là người được phiên trấn
Uwajima đất Iyo thuê mà. Và có lẽ c̣n giúp việc cho giáo thụ Sở
Điều nghiên sách sử (Tây phương)
của Mạc Phủ, nghe đâu lại c̣n lănh phụ cấp từ phiên trấn Kaga nữa".
-"......"
-"Ngài Katsura nếu
quan tâm đến thế th́ cứ bảo là người của chùa này mà đến xem giải
phẫu cũng được đấy".
Vị sư tăng này có lẽ
đă tưởng lầm là người phiên sĩ Choshu trước mặt ḿnh quan tâm đến
việc giải phẫu xác tù nữ. Nhưng thật ra, tuy Katsura vốn sinh ra
trong nhà y sĩ th́ ít nhiều cũng có quan tâm đến chuyện y học thật,
nhưng hơn thế nữa, quan tâm của anh chính là ở nhân vật Murata
Zoroku kia.
Murata Zoroku ấy, sau
này được biết đến với tên mới là Omura Masujiro. Chiến thuật gia
thiên tài này xuất hiện như một ngôi sao chổi trong vai tṛ Tham
Mưu Trưởng quan quân triều đ́nh ở giai đoạn tàn mạt của Mạc Phủ
Tokugawa, đă được Katsura biết đến lần đầu như thế, ngay từ đầu đă
bao phủ trong một không khí kỳ dị. Khiến Katsura cho đến cuối đời
vẫn tin rằng: có lẽ Shoin ở dưới ba tấc đất kia đă xui khiến như
thế chăng.
Rời chùa Eko-in,
Katsura bước vội đến ngôi chùa nhỏ được chỉ định cho cuộc giải
phẫu. Thật đúng là thứ chùa nhỏ bên cạnh pháp trường, chung quanh
chính điện thô sơ lợp lá cỏ chỉ có la liệt những mồ mả dựng những
trụ gỗ xiêu vẹo ghi tên người chết. Trong góc có giăng một khung
căng màn vải trơn không có hoa văn phù hiệu của nhà nào cả.
Trời về chiều.
Katsura bước vào trong khung th́ thấy đă đầy cả đám đàn ông có
phong thái y sĩ. Thế này th́ chẳng thấy ǵ được! Chỉ nghe tiếng
người nói vang lên từ chính giữa đám đông. Nghe nói Murata cỡ tuổi
36, mà giọng nói này lại nghe như của một bà lăo nào đấy. Anh ta
là người như thế nào nhỉ? Katsura lắng tai nghe.
Như những người kề
cận Murata Zoroku cho biết th́ thật ra, chính Murata cũng chưa hề
có kinh nghiệm giải phẫu xác đàn bà. Nhưng anh ta là người vô cùng
tự tín. Khi nghe phía Mạc Phủ nhờ thực hiện giải phẫu, anh ta đă
nói: -"Vừa đọc sách vừa làm th́ được chứ ǵ!", và nhận lời ngay,
mặt không lộ vẻ ngần ngừ chút nào. Anh ta đă đọc rất nhiều loại
sách y học Hà Lan về giải phẫu, và đă tự tay viết, tuy chưa công
bố, một tập "cẩm nang giải phẫu". Ngay tại khu mộ địa này,
anh ta vừa lật xem các trang sách ḿnh đă viết ấy đặt ngay bên
cạnh, vừa tiến hành phẫu thuật. Cắt ra xong một bộ phận nào, anh
lại giải thích: -"Đây là tử cung, cửa tử cung, buồng trứng, ống
loa,......", nói cả chuyện -"Những bộ phận này th́ không có trong
cơ thể đàn ông", như thể người ta chưa biết!
Trong đám người đứng
xem có vài câu hỏi được nêu lên. Murata Zoroku có lẽ do thói quen,
không trả lời ngay. Anh ta im lặng một lúc rồi trả lời thật vắn
tắt, và thật khẳng định, nghe như không cho phép hoài nghi ǵ nữa.
Thật là lối nói thích hợp với nhà quân sự hơn là y sĩ. Katsura
nghĩ thầm: có vẻ là con người kỳ lạ lắm đây.
Cuộc giải phẫu chấm
dứt lúc trời sắp tối. Đám đông tản ra. Nh́n qua khoảng trống giữa
đám đông, Katsura thấy được nhân vật có vẻ là Murata Zoroku ấy
đang rửa tay dưới làn nước do người giúp việc nghiêng b́nh rót hộ.
Chẳng phải là phong thái y sĩ. Tóc búi theo kiểu vơ sĩ tuy chỉ có
chút đỉnh chỏm tóc chừa lại trên đầu đă cạo sạch. Trang phục vơ sĩ,
áo choàng bằng vải đen có hoa văn, dắt hai thanh kiếm dài ngắn
trông có vẻ thô tạp.
Murata Zoroku bước ra
ngoài khung.
-"A, lâu ngày không
được gặp tiên sinh". Katsura lên tiếng.
Murata Zoroku quay
đầu lại. Dung mạo kỳ dị đến khiến cho Katsura Kogoro bất giác nín
thở. Dung mạo dị thường mà về sau này người ta lén đặt cho hỗn
danh "Đạt Ma phun lửa" ấy, nh́n trừng trừng vào Katsura.
Trán cao tít, lông mày um tùm mọc thành chùm đen kịt, miệng găy
khúc ở giữa như h́nh mái nhà, cằm nhô căng ra trước, hốc mắt lơm
sâu vào trong. Chẳng phải loại khuôn mặt b́nh thường. Về sau này,
người trở thành bộ hạ tâm phúc của anh ta là Funakoshi Yonosuke (sau
Duy Tân đổi tên là Mamoru, chức Nam tước, chết năm Taisho thứ hai,
1913)
đă nói về tướng mạo dị thường ấy như sau: -"Dung mạo cổ quái,
trong bụng nghĩ ǵ chẳng thể nào biết được". Nói gọn là xấu xí lắm.
-"Vị nào đấy?".
Murata Zoroku hỏi.
-"Tôi là gia thần của
ngài Mori Daizen Dayu, tên là Katsura Kogoro, đang làm Chủ nhiệm
trong trường huấn luyện quân sự của phiên trấn. Hân hạnh được làm
quen với tiên sinh".
-"Thế ạ?". Thật ra
th́ Murata đă biết Katsura rồi, nhưng không lộ ra mặt đó thôi. -"Thế
có việc ǵ kia?". Câu hỏi ngắn gọn, có vẻ anh ta là người không
nói lời nào dư thừa.
-"Không, chẳng có
việc ǵ lúc này, nhưng xin sẽ đến chơi một ngày nào khác, có được
không ạ?"
-"Được chứ. Tôi lúc
trước ở trong dinh cơ của phiên trấn Uwajima nhưng nay đă dời đến
lô đất số 1 xóm Shindo phường Kojimachi. Trong khu
Ichigaya-Mitsuke, ngay trước xóm Mitsuke, chỗ cửa vào số nhà 16,
tầng dưới".
Lối chỉ dẫn thật gọn
gàng mà rơ ràng, phản ảnh tính cách của anh ta.
Thế nhưng, anh ta lại
nói tiếp:
-"Tôi không thích đám
chí sĩ của các phiên trấn nên không giao du. Việc của ngài chắc
không phải là chuyện luận thuyết trống rỗng đang lưu hành đấy chứ?"
Katsura đâm ra bực
bội, không đáp thẳng mà chỉ nói:
-"Thế th́ sẽ gặp lại".
rồi rời đấy ngay.
Trở về dinh cơ phiên
trấn ở Sakurada, Katsura thẫn thờ suy nghĩ một hồi. Có ǵ như là
cơn hưng phấn chưa yên. Trong đời, Katsura đă từng gặp nhiều nhân
vật khác thường, nhưng trường hợp Murata Zoroku là đặc biệt gây
cho anh cơn xung động kỳ lạ. Có phải v́ tướng mạo dị kỳ của anh ta
chăng? Có lẽ cũng có một phần v́ thế thật. Nhưng chẳng phải chỉ có
thế, mà toàn bộ con người anh ta đă tạo ra cảm giác kỳ dị ấy. Có
vẻ anh ta là người có lối xử sự không khéo léo đối với người khác,
nhưng cũng chẳng phải là vô lễ hay ngang tàng ǵ. Có điều lời nói
quá ngắn gọn, không có chữ nào dư thừa. Katsura nhớ lại lúc đó,
Murata Zoroku đă chẳng thi lễ một lần nào cả. Người kỳ lạ thật!
Katsura lại cảm thấy ấn tượng về dung mạo ấy lưu lại dai dẳng khác
thường.
Katsura cho gọi Ito
Shunsuke đến pḥng ḿnh. Chàng trai này xuất thân nông dân, được
dắt theo lên Edo làm người hầu cận Katsura, hiện nay được thuê làm
phiên sĩ ở cấp thấp nhất. Anh ta là người chu đáo, tỉ mỉ. Katsura
đưa cho một số tiền túi, bảo anh ta đi ḍ hỏi về Murata Zoroku.
Khoảng một tháng sau, Ito báo cáo:
Murata Zoroku có vẻ
không được biết đến bao nhiêu trong giới học giả Lan học với nhau
ở Edo. Một phần có lẽ là v́ anh ta ghét giao du, phần khác là v́
mới đến Edo chỉ được ba năm nay thôi. Xuất thân là môn sinh lứa
xưa cũ nhất trong trường Lan học (Tekijuku,
tiền thân của Đại học Y khoa Osaka ngày nay)
của thầy Ogata Ko-an
(1810-1863)
ở Osaka. Thời bấy giờ, nói đến Lan học th́ phải là Osaka, chứ giới
học giả Lan học ở Edo chỉ được xem là hạng nh́ mà thôi. Murata
nhập học năm Koka thứ ba (1849),
là đàn anh học trước nhiều năm so với lứa học giả nổi danh sau này
như Sano Tsunetami, Hashimoto Sanai, Otori Keisuke, Nagayo Sensai,
Fukuzawa Yukichi (Phúc Trạch Dụ Cát),......
-"Gốc ở làng Susenji
(ngày nay thuộc thành phố Yamaguchi)
của phiên trấn nhà đấy". Ito nói, có vẻ chế nhạo.
Dân làng đó là thứ
cùng đinh, tuy cha của Zoroku là Takamasu là y sĩ được dân làng có
phần kính nể. Murata Zoroku trong lúc c̣n ở trường của thầy Ogata
Ko-an, đă đi Nagasaki du học khoảng một năm, trở về trường được
thăng lên chức Hiệu trưởng. Thời bấy giờ, làm đến chức Hiệu trưởng
của trường ấy th́ phải là người có học vấn xuất chúng đặc biệt.
Nhưng năm 27 tuổi, Murata đă trở về quê cũ là làng Susenji quận
Yoshiki xứ Suo để nối nghiệp nhà làm y sĩ trong làng.
-"Thật đáng tiếc!"
Nghe Ito kể đến đó,
Katsura bất giác thở dài mà thốt lên như thế. Bởi người có năng
lực học vấn đến mức làm Hiệu trưởng của một trường danh tiếng như
thế mà lại không tiếp tục sự nghiệp học giả ở Kyoto-Osaka hay Edo,
cũng không được thu nạp làm việc cho phiên trấn Choshu, lại về làm
thầy thuốc trong làng quê!
-"Nghe đâu người cha
là Takamasu đă gọi về làng đấy"
Ito Shunsuke đă ḍ
hỏi cặn kẽ lắm. Đă sai chân chạy việc cấp tốc của phiên trấn đến
làng Susenji xác nhận từ sở quản lư làng xă ngay tại địa phương.
Qua năm sau, Murata
Zoroku lấy vợ là Kotoko con nhà nông ở làng bên, một phụ nữ hiền
hậu có khuôn mặt tṛn trịa.
-"Thế tiếng tăm thầy
lang trong làng th́ sao nào?"
-"Xấu tệ!". Ito đáp.
Katsura nghĩ: hẳn là
thế rồi. Người như thế th́ chẳng làm y sĩ cho nông dân được.
Tiếng đồn về ông lang
vườn làng Susenji vang khắp cả trong quận Yoshiki nữa. Chẳng phải
v́ ông lang chẩn bệnh sai lầm, mà v́ ông chẳng thèm mở miệng nói
ǵ bao nhiêu, ngay cả với thân nhân của người bệnh của ông nữa.
Dân làng ấy truyền tụng rằng: khi nào người làng gặp thầy lang mà
chào hỏi:
-"Chào tiên sinh, hôm
nay nóng quá nhỉ".
th́ Murata Zoroku
chẳng thèm mỉm cười, lại nói:
-"Mùa hè th́ nóng là
đương nhiên rồi!".
Đến mùa lạnh, người
ta chào hỏi:
-"Thưa tiên sinh,
trời lạnh quá nhỉ"
th́ tiên sinh lại bảo:
-"Mùa đông th́ phải
lạnh chứ!"
Zoroku không lư giải
được tại sao lại có những lời chào hỏi dư thừa như thế trong xă
hội loài người! Anh ta cũng chẳng hề tạo nét mặt tươi cười với ai.
Zoroku nghĩ rằng tạo nét mặt tươi cười vô cớ như thế là không hợp
lư. Suy luận của Zoroku là việc ǵ không hợp lư đều là dư thừa vô
ích.
Katsura buột miệng:
-"Người kỳ lạ thật!"
-"Anh ta bảo: đàn bà
th́ chỉ vợ nhà là đủ! Thậm ghét chuyện chơi gái ở thanh lâu kỹ
viện".
Katsura nghĩ: hẳn là
thế rồi. Mặt mày thế kia th́ gái nào muốn đến gần! Katsura chợt
nhớ lại lúc Zoroku vừa lên tiếng giảng giải với giọng nói như của
một bà lăo, vừa cắt ra các bộ phận phụ nữ từ xác người nữ tù. Xem
thế th́ quan tâm của Murata Zoroku về phụ nữ chẳng phải ở t́nh cảm
mà chỉ là những phân tích về vật thể, đây là tử cung, đây là buồng
trứng,...... thế thôi.
Zoroku đă ở quê nhà
ba năm. Phiên trấn Choshu bỏ quên Zoroku mất. Trong khoảng thời
gian đó, Zoroku bắt đầu quan tâm đến khoa quân sự, cần mẫn phiên
dịch binh thư Hải Lục quân Hà Lan. Tất nhiên, sảnh đường của phiên
trấn Choshu vẫn hoàn toàn không để ư là trong dân chúng của phiên
trấn nhà lại có được một học giả về quân sự như thế. Mà khắp thiên
hạ, cũng chẳng ai hay. Duy chỉ có một người biết. Đó là thầy Ogata
Ko-an của Murata Zoroku ở Osaka. Thầy Ogata Ko-an nh́n thấy được
bên trong Murata Zoroku tiềm ẩn một thiên tài quân sự, nên khi
Zoroku từ tạ trở về quê, thầy đă khuyên:
-"Y sĩ thượng hạng
th́ chữa bệnh cho đất nước. Anh cũng có tài về y thuật, nhưng
trong lúc nước nhà gặp cơn nguy cấp th́ nên tiến về đường quân sự
vẫn hơn".
Nhưng Zoroku thưa:
-"Chỉ là nghiệp dư
đấy thôi. Cha tôi ở quê nhà đang mong mỏi tôi trở về nối nghiệp
nhà làm y sĩ trong làng, tôi không thể làm trái ư người được"
Zoroku đă không theo
lời của thầy Ogata Ko-an, một phần cũng v́ cho dù anh có muốn cải
tiến binh chế cho xứ nào đi nữa, cũng đâu có phiên trấn nào dùng
đến anh. Ngay cả phiên trấn nhà là Choshu cũng bỏ quên anh nữa là!
Trong thời làm thầy
lang trong làng, có lần Zoroku đă cùng người làng đến Hagadai để
xem cuộc thao luyện đại quy mô theo binh pháp cổ truyền của phiên
trấn, có ba vạn quân và hai ngàn ngựa tham gia. Nh́n khói thuốc
súng và đám bụi mù ấy, có lẽ Zoroku đă rất ước muốn được dùng tài
năng bày binh bố trận của ḿnh. Nhưng đành im lặng mà chịu đựng
thân phận không may mắn. Murata Zoroku vốn không phải là người
khoái hoạt đến mức tự ḿnh tuyên truyền cho ḿnh được.
Thế mà lại có phiên
trấn nhảy ra muốn mua tài năng của anh ta! Mùa thu năm Kaei thứ 6
(1853),
khi Zoroku làm y sĩ ở làng được ba năm, phiên trấn Uwajima ở xứ
Iyo bên kia biển đă ngầm sai sứ giả đến viếng, mời anh sang làm
việc cho họ. Lănh Chúa của phiên trấn Uwajima là Date Munenari
cùng với Lănh Chúa Shimazu Nariakira của phiên trấn Satsuma là hai
Lănh Chúa thông hiểu về Dương học nhất trong tất cả các Lănh Chúa
thời bấy giờ. Hai phiên trấn ấy đă tiến trước các xứ khác rất xa
về mặt cận đại hoá binh chế. Chính phiên trấn Uwajima đă âm thầm
cho đổi tên để thu dụng Takano Nagahide
[8]
đang trên đường lưu
vong. Khi Takano trở về Edo, cần t́m người thay thế ḿnh, mới nhờ
Ogata Ko-an giới thiệu nhân tài. Ogata Ko-an đề cử:
-"Trong thiên hạ,
không c̣n ai khác hơn Murata Zoroku ở phiên trấn Choshu!"
Nguyên do là như thế,
nên mới có chuyện sứ giả từ đảo Shikoku lặn lội sang gặp Murata.
Murata quyết tâm ra làm việc cho phiên trấn Uwajima, tháng thứ ba
kể từ ngày hạm đội của Perry đến Nhật Bản, năm Kaei thứ 6
(1853),
khắp thiên hạ đang sôi nổi trong cơn sốt pḥng vệ lănh hải.
-"Sau khi đến phiên
trấn Uwajima, Murata mới đổi tên là Zoroku đấy". Ito nói.
Katsura hỏi cho biết:
-"Thế trước đấy tên là ǵ?"
-"Murata Ryoan".
-"Thế à?". Katsura
biến sắc. Anh chợt nhớ ra điều ǵ đấy. -"Có đúng thế không?"
-"Thưa, không sai
chút nào".
Katsura nghĩ: người
mang tên đó chắc chắn đă có lần đến thành Hagi rồi, mà đến ngay tư
dinh của ḿnh nữa. Anh ta bảo là có ư kiến muốn tŕnh về chuyện
đảo Takeshima, nhưng không có thư giới thiệu của ai cả. Takeshima
là một ḥn đảo trong hải vực Triều Tiên, thời bấy giờ, phiên trấn
Choshu đang có cuộc tranh luận sôi nổi về chuyện khai thác đảo ấy
làm bàn đạp để tiến vào Triều Tiên - Măn Châu. Nhưng lúc ấy,
Murata Ryoan chỉ là cái tên lạ tai của một người nông dân. Hơn nữa,
rủi thay lại nhằm lúc Katsura đang nằm dưỡng bệnh nữa. Nên Katsura
đă bảo người nhà từ khước mà mời đi chỗ khác.
-"Thế ạ?". Murata
cũng chẳng v́ thế mà tức giận ǵ, lại nhân có người nhà của
Katsura đấy, bèn giải thuyết dài ḍng về những chi tiết ghi trong
các sách hàng hải Hà Lan về ḥn đảo Takeshima, cuối cùng, đă êm
thấm ra đi sau khi để lại lời nhắn rằng:
-"Xét về Công pháp
quốc tế, cũng nên chiếm lấy đảo ấy càng sớm càng tốt".
Có lẽ anh ta chỉ muốn
nhắc nhở phiên trấn nhà biết rằng có điều ghi trong sách hàng hải
như thế đấy.
Katsura hối tiếc:
phải rồi, đúng là người đó. Hoá ra chính ḿnh cũng là một kẻ đă
đẩy Murata Zoroku từ phiên trấn Choshu sang làm việc ở phiên trấn
khác mất! Nhưng mà, nếu thế th́ tại sao lúc gặp nhau trong khuôn
viên ngôi chùa nhỏ ở Kozukappara, ḿnh đă xưng là gia thần của
ngài Mori Daizen Dayu, tên là Katsura Kogoro,...... mà Murata
Zoroku lại chẳng nhắc đến chuyện trước nhỉ? Lúc ấy, Murata Zoroku
chỉ nói: -"Thế à?", mặt chẳng lộ vẻ ǵ khác lạ cả. Thật là một
nhân vật khó hiểu quá.
Thật ra, đối với
Katsura là người đă sinh vào một nhà quyền quư trong thành Hagi,
kế thừa nghiệp nhà là phiên sĩ cao cấp, lại c̣n được Lănh Chúa
sủng ái nữa, th́ tâm sự của một thứ dân như Zoroku là thứ khó mà
hiểu được. Có lẽ chuyện trước, đối với Zoroku là một điều khuất
nhục mà anh ta không muốn nhắc lại.
Katsura lại thôi thúc
Ito: -"Rồi sao nữa?"
-"Vâng...". Ito nói
tiếp.
Ở phiên trấn Uwajima,
Murata Zoroku được thu dụng như vơ sĩ cấp cao, lănh lương 100 hộc.
Tuy nhiên, không phải là phiên sĩ, mà với tư cách nhân viên biệt
phái từ phiên trấn khác đến. Dù vậy, Zoroku đă bằng ḷng với sự
đăi ngộ ấy. Anh ta đă đi ṿng đường biển Shikoku, vượt qua nhiều
đèo núi, dẫm chân lên khắp các vùng đất Uwajima kẹp giữa núi và
biển. Công việc của Murata Zoroku ở Uwajima chẳng phải là hành
nghề y sĩ Lan học, mà việc chính là phiên dịch và giảng giải binh
thư ngoại quốc. Anh ta dịch sách thao luyện bộ binh, giảng dạy
cách thiết kế xây dựng pháo đài,......, ngày nghỉ th́ âm thầm giải
phẫu mèo, hay chuốt gọt bọt biển. Có lúc được phiên trấn Uwajima
phái đến cảng Nagasaki để học hỏi trực tiếp từ người Hà Lan trú
ngụ ở đấy về cách chế tạo và sửa chữa tàu chiến. Trường Huấn luyện
Hải quân Nagasaki của Mạc Phủ sau này sản xuất ra các nhân vật nổi
tiếng Katsu Kaishu, Enomoto Takeaki,... th́ lúc bấy giờ thực chất
chưa phát triển mấy, nên có thể nói Murata Zoroku đă là nhân vật
kiệt xuất nhất về mặt đó. Từ người Hà Lan, Murata Zoroku đă học
được các môn hàng hải, hải vận, tạo thuyền, pháo thuật, dụng cụ
trên tàu thuyền, trắc lượng, toán học cao đẳng, động cơ tàu thuyền,
và thực tập pháo thuật. Sau đó, năm Ansei thứ ba
(1856),
đă theo Lănh Chúa Uwajima lên trú nhậm ở Edo, nhưng ghét sinh hoạt
sứ thần ru rú trong dinh cơ của phiên trấn nên đă táo bạo đệ tŕnh
nguyện vọng muốn mở trường dạy học tư, cuối cùng cũng đạt được sở
nguyện, vẫn lănh bổng lộc từ phiên trấn Uwajima mà c̣n được mở
trường riêng gọi là Kyukyodo (Câu cư
đường).
Địa chỉ th́ đúng như đă cho Katsura lúc gặp ở Kozukappara, là: -"Trong
khu Ichigaya-Mitsuke, ngay trước xóm Mitsuke, chỗ cửa vào số nhà
16, tầng dưới". Nguyên nơi đó là nhà ở của một gia thần trong
phiên trấn Uwajima, Murata Zoroku đă mua lại với giá 36 lạng bạc.
-"Thế bây giờ vẫn c̣n
trường đó chứ?"
-"Đúng thế".
-"Dạy những ǵ nào?"
-"Thưa, dạy tiếng Hà
Lan, binh pháp và y học. Phiên sĩ từ các phiên trấn khác đến học
đông lắm". Ito nói. -"Điều lạ lùng nhất là có cả ngài Kusaka
Genzui của phiên trấn nhà đến học nữa, tuy chỉ trong khoảng một
tháng".
-"Thế kia à?"
Katsura nhớ ra. Ngôi
trường mà Kusaka đă đến học rồi bực tức v́ khả năng tiếng Hà Lan
của ḿnh kém, đến bỏ học mà trở về Hagi ấy, hoá ra là trường tư
của Murata Zoroku! Katsura nghĩ: thế th́ Murata Zoroku cũng tệ quá!
Hẳn là anh ta đă không thèm cho Kusaka biết là đồng hương Choshu
đấy. Bởi nếu biết thế th́ người nhiệt tâm với xứ sở của ḿnh như
Kusaka hẳn là đă tự hào mà khoe với mọi người rằng Murata Zoroku
cũng là người Choshu.
Rồi chính Mạc Phủ chứ
không phải là phiên trấn Choshu, đă để ư đến Murata Zoroku. Vẫn để
nguyên là nhân viên của phiên trấn Uwajima, Mạc Phủ thuê Murata
Zoroku giúp việc cho giáo thụ của Sở Điều nghiên sách sử
(Tây phương)
của Mạc Phủ, với danh nghĩa là trợ giáo, thực chất là nhân viên
phiên dịch, cấp cho mỗi tháng suất gạo của vơ sĩ
có 20 bộ hạ, và mỗi năm thêm 20 lạng bạc. Sau đó, lại cho
kiêm luôn chức giáo thụ về bộ môn pháo thuật ở Sở Giảng Vơ của Mạc
Phủ nữa. Có lẽ thời bấy giờ, khắp Edo hiếm người có được nhiều
chức danh như Murata Zoroku: làm Hiệu trưởng một trường tư, kiêm
giáo quan của hai bộ môn trong hai trường của Mạc Phủ, lại c̣n làm
việc cho phiên trấn Uwajima, và c̣n lănh phụ cấp từ phiên trấn
Kaga làm thêm việc dịch thuật nữa.
Katsura mỉm cười khổ
sở: -"Hoá ra chỉ có Choshu, phiên trấn nhà là không biết đến anh
ta mà thôi!". Bèn tức tốc bàn với trọng thần cai quản dinh cơ của
phiên trấn Choshu ở Edo là Sufu Masanosuke để kiếm cách triệu
thỉnh Murata Zoroku về làm việc cho phiên trấn nhà. Sufu
Masanosuke là mẫu người ưa hành động hơn là suy tư, nhưng ngay cả
nhà hành động hơn người này nữa, cũng phải ngần ngừ trước lời đề
cử của Katsura. Bởi Murata Zoroku ở các phiên trấn khác th́ không
biết sao, chứ ở phiên trấn Choshu th́ chỉ là thứ dân cùng đinh mà
thôi. Tập quán truyền thống của phiên trấn Choshu không cho phép
triệu thỉnh loại thứ dân cùng đinh như thế ra làm quan. Sufu
Masanosuke mặc cả: -"Nếu chỉ cỡ phiên dịch thuê th́ được".
Katsura nói: -"Vậy
th́ để tôi thương lượng xem sao, nhưng chắc là anh ta sẽ từ chối
thôi".
Bởi chẳng phải là
phiên sĩ, nên Murata Zoroku đă thu thập được kiến thức học vấn
bằng sức lực, tiền bạc của chính ḿnh, chứ chẳng nhờ ǵ ở phiên
trấn Choshu. Katsura thầm lo, v́ Murata Zoroku tính khí cương
cường như thế mà lại đă chẳng được ơn nghĩa ǵ từ phiên trấn nhà
cả.
Katsura đến viếng,
gặp lúc Murata Zoroku đang hướng dẫn môn sinh đọc bài. Zoroku sai
người làm bảo Katsura chờ đấy, rồi cứ tiếp tục hướng dẫn môn sinh.
Lúc xong lớp ấy th́ đă lên đèn rồi. Katsura khoanh tay ngồi đợi ở
khoảng trống ba chiếu [9]
sau ngưỡng cửa,
chỉ có một ḷ than nhỏ để sưởi. Than tàn thành tro cả rồi mới thấy
Zoroku bước đến. Chẳng thèm xin lỗi đă bắt khách phải chờ lâu,
Zoroku chỉ nói:
-"Tôi sắp ăn tối, sau
đó phải dịch phương pháp thao tác của súng Goebel cho Mạc Phủ, thế
nên thời gian chỉ có thể là trong ṿng một giờ lúc ăn tối đó thôi,
có được không?"
Katsura gắng dằn ḷng
tức giận. Nghĩ lại th́ ngày trước, chính ḿnh đă xua đuổi anh ta ở
ngưỡng cửa nhà ḿnh rồi, nên nay không thể hùng hỗ được, đành giữ
vẻ mặt hoà dịu mà gật đầu: -"Cũng được!".
Katsura được đưa vào
chỗ ăn tối cũng là thư pḥng của Murata Zoroku. Khay thức ăn của
Katsura có một bát đầy đậu hủ. Thức ăn chỉ có thế. Khiến Katsura
ngẩn người.
-"Ngài không thích
đậu hủ à?"
Murata Zoroku nói, tự
ḿnh th́ cầm ngay đũa lên, bắt đầu ăn. Cứ đều tay chấm đậu hủ vào
nước tương mà đưa lên miệng nhai. Về sau này, khi phiên sĩ Choshu
là Yamada Akiyoshi (Bá tước, Lục quân
Trung tướng, 1844-1892)
lập chiến công trong trận Hakodate, Murata Zoroku đă mời đến khoản
đăi thưởng công, cũng cho ăn đậu hủ. Yamada tức tối, không đụng
đến đũa.
Katsura không làm sao
hơn, đành ăn. Vừa ăn vừa nh́n khuôn mặt dị tướng của Murata Zoroku,
càng thấy đậu hủ khó nuốt.
Zoroku nói: -"Đậu hủ
có nhiều chất dinh dưỡng. Giống như phó mát của Tây phương. Đủ để
nuôi sống người ta".
Katsura nói sang
chuyện chính. Zoroku đáp:
-"Phiên trấn Choshu
muốn mời tôi ra làm việc à? Tôi có hộ tịch vơ sĩ ở phiên trấn
Uwajima và lănh bổng lộc của Mạc Phủ nữa. Đấy mới là Murata Zoroku!"
-"Nghĩa là thế nào
ạ?"
-"Đối với Mạc Phủ và
phiên trấn Uwajima th́ tôi là Murata Zoroku. C̣n đối với phiên
trấn Choshu, tôi chỉ là Munetaro (tên thuở bé) ở làng
Susenji trong lănh địa mà thôi. Tên Munetaro ở làng Susenji ấy có
lập thuyết, có lư luận bao nhiêu đi nữa, cũng đâu có được nghe cho.
V́ thế, tôi từ chối!".
-"Nhưng mà......"
-"Khoan đă! Người
quân tử th́ phải lănh chịu trách nhiệm về lời nói của ḿnh chứ.
Bằng chứng là ư kiến của y sĩ cho nông dân là Murata Ryoan th́
chính ngài Katsura đă không thèm biết đến kia mà!".
Katsura cúi mặt xuống,
thầm nghĩ: Anh ta nhớ lại chuyện trước rồi. Miếng đậu hủ trong
miệng lại càng khó nuốt!
Zoroku thẳng thừng:
-"Tôi không ra làm quan cho phiên trấn Choshu đâu!"
Ngày hôm sau, Katsura
lại đến. Zoroku lănh đạm bảo rằng chuyện hôm qua có nói thêm cũng
mất th́ giờ vô ích mà thôi. Nhưng Katsura vẫn lễ độ mà thuyết phục:
-"Vậy th́ xin đề nghị
như thế này: Ngài không ra làm quan, nhưng phiên trấn Choshu nhờ
ngài phiên dịch binh thư, th́ sao nào?"
Katsura đă tính toán
rất khéo léo. Thật ra, chuyện Zoroku ra làm quan th́ Sufu
Masanosuke đă nói rồi, không thể có cách nào đưa một người thứ dân
cùng đinh như thế ra làm quan cho phiên trấn Choshu được. Cùng lắm
th́ cho làm cỡ cảnh sát, tùy phái, hay bộ tốt mà thôi. Thế nhưng
chẳng lẽ lại mời giáo thụ Sở Giảng vơ của Mạc Phủ là Murata Zoroku
ra làm bộ tốt! Do đó, nhờ phiên dịch binh thư là đích nhắm trong
bụng Katsura ngay từ đầu rồi.
-"À, phiên dịch th́
được!".
Zoroku đă nhận lời
thật dễ dàng. Bởi cũng đang dịch sách cho các phiên trấn Uwajima
và Kaga nữa mà.
-"Các phiên trấn cải
tiến binh chế theo sách dịch của tôi th́ c̣n ǵ bằng".
Zoroku cố ư nói "các
phiên trấn" có vẻ để tỏ ư không xem Choshu là "phiên trấn
nhà" đặc biệt ǵ cả.
Sau này, Murata
Zoroku đă dịch cho phiên trấn Choshu ba tập sách. Về năng lực
ngoại ngữ của người đă học tập ở trường của thầy Ogata Ko-an này,
trọng thần của Mạc Phủ là Otori Keisuke đă b́nh rằng:
-"Công việc phiên
dịch binh thư ở Sở Giảng vơ của Mạc Phủ đă hoàn toàn thay đổi từ
ngày ông ấy đến làm việc. Đến nỗi hễ có câu nào khó hiểu trong
nguyên tác th́ các giáo thụ khác lại bảo sang hỏi thầy Murata
Zoroku".
Trong phiên trấn
Choshu có y sĩ Lan học Aoki Shuhitsu (1803-1863)là
đệ tử trực tiếp của y sĩ Hà Lan Siebold. Ngay cả Aoki này đọc bản
dịch của Murata Zoroku cũng phải cảm thán:
-"Thưa ngài Katsura,
phải là quỷ thần mới dịch ra được như thế!"
Chính Katsura cũng
kinh ngạc. Bởi bản dịch của Murata Zoroku không chỉ giải thích
được binh chế Hà Lan, mà c̣n được chỉnh đốn sao cho dùng được ngay
vào hiện t́nh của các phiên trấn ở Nhật Bản, đáng được xem là bản
đề án cải tạo binh chế hơn là bản dịch. Chẳng hạn, đọc bản dịch
của Zoroku "Quy tắc huấn luyện binh sĩ bắn súng của Hải quân", th́
thấy nói đến "bộ tốt" như sau:
"Bộ tốt, bồi thần,
nông dân, thị dân, tất thảy đều là binh lính chủ lực được cả.
Trông cậy vào vơ khí, sẽ quyết định thắng bại trên chiến trường, ở
đồng bằng hay cao nguyên".
Nghĩa là, dùng cả
thứ dân làm quân chủ lực. Dựa trên điều khoản này mà về
sau Takasugi Shinsaku đă khai sáng ra loại bộ đội đặc biệt
(gồm toàn thứ dân chứ không phải vơ sĩ).
Lại nữa, phần giải
thích về "sĩ quan" trong quân đội Tây phương th́ phá vỡ quan niệm
truyền thống Nhật Bản trong các phiên trấn về thân phận và giai
cấp vơ sĩ, gia thần, vơ sĩ cao cấp,...... Bản dịch của Zoroku ghi:
"Sĩ quan: cần phân
biệt với giai cấp vơ sĩ theo truyền thống. Sĩ quan ở đây chỉ khác
với binh lính ở điểm có có chức vụ và lương bổng cao hơn mà thôi.
Trong binh chế Tây phương, sĩ quan chỉ huy binh lính nên cần có
học vấn đủ để áp dụng phương sách mưu lược mà chỉ đạo".
Zoroku nhấn mạnh ở
điểm "chỉ đạo".
"Có nhiều người đồng
hoá khả năng dùng đao kiếm thương kích với tư cách của bậc
sĩ, đó là điều sai lầm. Dùng đao kiếm thương kích súng ống
là việc của binh lính".
Đọc đến đó, Katsura
kinh ngạc đến ngưng thở. Là vơ sĩ cao cấp trong phiên trấn,
Katsura nhận ra rằng đây không chỉ là sách binh pháp, mà c̣n có
tính chất cách mệnh nữa. Nếu áp dụng binh chế mới theo đúng trong
sách này th́ sẽ phải phủ nhận cả giai cấp vơ sĩ đồng thời làm băng
hoại cả thể chế phiên trấn nữa.
Đến tháng hai Man-en
nguyên niên (1860),
phiên trấn Choshu mua vào một ngàn khẩu súng trường Goebel từ cảng
Nagasaki, bắt tay vào việc cải cách binh chế. Trong đám gia thần
của Lănh Chúa cũng có vài người đă biết sơ qua binh thuật Tây
phương, như y sĩ Lan học Aoki Shuhitsu, Tahara Genshu, Tojo Eian,......
nhưng không ai có khả năng về binh bị cả. Aoki Shuhitsu mới đề
nghị với Katsura:
-"Phải gọi Murata
Zoroku mới được. Thế nào cũng phải lấy lại ông ấy từ Mạc Phủ và
phiên trấn Uwajima".
Katsura đem việc ấy
bàn với Sufu Masanosuke. Sufu sửng sốt:
-"Nhưng anh ta là thứ
dân cùng đinh mà!".
Sufu Masanosuke phải
thỉnh ư Lănh Chúa là Mori Takachika. Kết quả cũng chẳng khá hơn.
Nếu th́nh ĺnh mà thu dụng thứ dân cùng đinh làm phiên sĩ th́ đám
gia thần sẽ bất măn dao động mất. Cuối cùng, Sufu Masanosuke đành
phải quên đi chuyện thu dụng Murata Zoroku làm phiên sĩ, chỉ thuận
cho bổng lộc mỗi năm 25 bao gạo, rồi từ từ tăng thêm mà thôi. Và
lấy danh nghĩa là môn nhân coi như con nuôi của Aoki Shuhitsu.
Aoki Shuhitsu là phiên sĩ cao cấp của phiên trấn Choshu, con nuôi
của Aoki Shuhitsu th́ cũng được liệt vào cấp vơ sĩ.
-"Kogoro này, Zoroku
có chịu điều kiện như thế không nhỉ?"
Sufu Masanosuke hỏi,
nhưng nghĩ hẳn là Zoroku không chịu rồi. Có người nào ngu độn đến
mức bỏ chức giáo thụ của Mạc Phủ, bỏ thân phận vơ sĩ ở phiên trấn
Uwajima, chịu giảm bổng lộc c̣n có một phần ba, mà thân phận lại
rơi xuống ngang với cấp bộ tốt, nhận chịu điều kiện như thế mà làm
việc cho phiên trấn Choshu? Katsura ph́ cười khi nghe chuyện như
thế. Sufu Masanosuke cũng cười khổ sở mà nói:
-"Sau này sẽ kiếm
cách bù trừ mà".
-"Nhưng Zoroku biết
có bằng ḷng như thế không?"
-"Bằng ḷng chứ!"
Sufu Masanosuke chịu
khó công tác ngay ở quê nhà của Zoroku. Quan Chưởng quản việc Địa
phương ở làng Susenji cho gọi ông cụ Takamatsu đến, khéo léo chiêu
dụ ông ráng thuyết phục con ông là Murata Zoroku trở về làm việc
cho phiên trấn nhà.
-"Không muốn dùng đến
quyền lực ép buộc, nhưng phiên trấn nhà không thể để cho Mạc Phủ
hay phiên trấn nào khác sử dụng người của xứ này được".
Kế sách ấy của Sufu
Masanosuke vậy mà đă thành công! Khi phiên trấn Choshu tổ chức hội
thảo về Thực nghiệm Hoá học trong dinh cơ của phiên trấn ở Azabu,
Edo, Murata Zoroku đă đến dự, giao du thân mật với các học giả
Dương học của Choshu như Tojo Eian, Tezuka Ritsuzo,... và với Aoki
Shuhitsu là người đă quen biết từ trước. Trong lần đó, đám học giả
đă bàn nhảy sang lư thuyết đạn đạo. Mọi người đặt câu hỏi với
Murata Zoroku. Zoroku giải thích căn cứ của lư thuyết đạn đạo bằng
những phương tŕnh toán học phức tạp, khiến cho cử toạ tṛn mắt
thán phục. Zoroku nói:
-"Có ǵ đâu! Những lư
luận tột cùng như thế này th́ có thời gian là giải ra được thôi.
Nhưng đâu có phải cứ áp dụng thật đúng phương tŕnh toán học là
bắn đạn được! Những người đầu óc thông thái quá mà động đến pháo
thuật th́ cứ mê man theo sự hấp dẫn của phương tŕnh toán học,
cuối cùng lại chẳng bắn ra được một phát đạn nào".
Katsura thán phục.
Zoroku chẳng phải chỉ là học giả giỏi lư thuyết suông mà thôi.
Trên đường về,
Katsura sánh vai cùng Zoroku. Chợt Zoroku hỏi, có phần bí ẩn:
-"Phiên trấn Choshu
cần đến tôi à?"
-"Cần lắm"
-"Cần đến mức nào,
xin nói rơ cho".
Zoroku cho biết đă
được cha ḿnh khuyên nên trở về phục vụ cho phiên trấn nhà, và
chính ḿnh cũng có ư như thế, nên muốn biết mức độ ước muốn của
phiên trấn Choshu cụ thể bằng số lượng. Số lượng của Murata Zoroku
hẳn là số lương bổng, cấp bậc của vơ sĩ rồi. Đúng là lối nói chính
xác số lượng, không dư thừa chữ của anh ta.
Katsura đành phải
thành thật cho biết: -"Mức độ 25 bao gạo mỗi năm".
Katsura nh́n Zoroku,
nơm nớp lo có lẽ Zoroku nổi giận, có lẽ Zoroku từ khước,...
Nhưng Zoroku lại b́nh
thản đáp: -"Xin nhận lời".
Katsura thật không
ngờ! Trong bộ quần áo vải thô, áo choàng ngắn, bước chân có hơi
ṿng kiềng, Murata Zoroku nh́n thẳng vào mắt Katsura, nghiêm trang
nói:
-"Giống như lư thuyết
đạn đạo ấy. Thế giới người ta cũng không giống hệt phương tŕnh
toán học được"
Katsura bất giác nh́n
lảng đi. Hẳn là Zoroku đă biết được phiên trấn Choshu công tác như
thế nào rồi.
Vấn đề đưa Murata
Zoroku trở về Choshu chưa xong được ở đấy. Bởi c̣n phải nói sao
với Mạc Phủ và phiên trấn Uwajima đă thuê Zoroku nữa. Rất may là
Lănh Chúa Date Munenari của phiên trấn Uwajima lại là thâm giao
của Thế tử Motonori của phiên trấn Choshu nên đă dàn xếp được ổn
thoả. Phía Uwajima c̣n nói có vẻ mỉa mai:
-"Trước nay vẫn lấy
làm lạ sao người tài ngay trong xứ như Murata Zoroku mà phiên trấn
Choshu lại bỏ quên như thế được!"
Có điều Uwajima không
chịu để Choshu độc chiếm Murata Zoroku, nên lấy lư do thỉnh thoảng
Uwajima cũng muốn nhờ phiên dịch, để đặt điều kiện: muốn cấp bổng
lộc hàng năm cho Zoroku, nếu Choshu không chịu như thế th́ không
đồng ư cho Murata Zoroku trở về Choshu. Phiên trấn Choshu đành
phải chấp nhận.
Và chính Murata
Zoroku cũng đặt điều kiện với Sufu Masanosuke và Katsura Kogoro,
rằng sẽ tiếp tục mở trường riêng để dạy cho sĩ phu từ các phiên
trấn khác nữa, có ǵ ngăn trở không? Hai vị quan lớn của Choshu
đành phải đáp: -"Không sao!".
Về phía Mạc Phủ th́
cũng suôn sẻ không ngờ. Tuy Murata Zoroku đang kiêm nhiệm ba chức
giáo thụ của Mạc Phủ, ở Sở Điều nghiên sách sử, Sở Giảng vơ và Sở
Huấn luyện Quân hạm, nhưng thực tế, thân phận chẳng phải là gia
thần của Mạc Phủ, nên chuyện hộ tịch không thành vấn đề.
Thế là Zoroku đóng
cửa trường Kyukyodo, dời sang dinh cơ phiên trấn Choshu ở Azabu,
mở trường mới ở đấy. Môn sinh theo học đến từ 54 phiên trấn khác
nhau. Tuy nhiên, công việc của anh ta ở phiên trấn Choshu chỉ là
nhân viên phiên dịch và giáo sư ngữ học mà thôi. Phiên trấn Choshu
chỉ dùng chút tài năng ấy của anh ta thôi.
Thỉnh thoảng, Sufu
Masanosuke lại nhớ đến mà hỏi Katsura:
-"Đạt Ma phun lửa
ấy ra sao rồi?"
Người ta bảo hỗn danh
ấy đă do Takasugi Shinsaku đặt, có người lại cho là chính Sufu
Masanosuke đặt ra. Bởi mặt mày Murata Zoroku trông giống như mặt
ông Đạt Ma sư tổ đang phun lửa phun trúc ǵ đấy.
Katsura đáp: -"Chả
biết".
Một khi Murata Zoroku
đă về làm việc cho phiên trấn Choshu rồi th́ Katsura v́ công việc
khác hẳn, mà chỗ ở cũng khác, Katsura ở ngay trong bản doanh Edo
của phiên trấn ở Chofu, khu Sakurada, c̣n Zoroku ở dinh cơ phụ của
phiên trấn ở Azabu, cách trở địa lư ấy cũng khiến Katsura quên
khuấy đi mất Zoroku. Katsura chỉ nghe đồn là dạo này Zoroku thường
đến khu Kanagawa để học Anh ngữ. Nghe đâu thầy dạy là nhà truyền
đạo người Mỹ J.C. Hepburn ngụ tại Kanagawa.
Sufu Masanosuke lắc
đầu: -"Người khác đời thật! Ngôn ngữ ngoại quốc lại hấp dẫn anh ta
đến thế kia à!"
Ngay sau đó, Mạc Phủ
quyết tâm xây dựng Lục Hải quân theo kiểu Tây phương nên đă triệu
thỉnh học giả Binh học Tây phương của phiên trấn Choshu là Tojo
Eian, cho làm bộ tướng của Mạc Phủ. Tojo Eian cũng giống như
Murata Zoroku, v́ không phải xuất thân là vơ sĩ nên cũng đă bị
phiên trấn Choshu đối xử lạnh nhạt, chỉ cho làm việc phiên dịch mà
thôi.
Bị Mạc Phủ đoạt mất
Tojo Eian, phiên trấn Choshu mới cuống cuồng lên. Giá mà đă cho
Tojo Eian làm phiên sĩ th́ Mạc Phủ đă chẳng cướp đoạt được dễ dàng
như thế. Katsura nói với Sufu Masanosuke:
-"Chúng ta bảo là Mạc
Phủ làm việc bất nhất, thế nhưng khi cần người, th́ ngay cả thứ
dân cùng đinh, Mạc Phủ cũng cho làm vơ sĩ cận thần của Chúa đấy.
Hoá ra, các phiên trấn chư hầu lại cố chấp vào chế độ giai cấp vơ
sĩ hơn là Mạc Phủ! Murata Zoroku c̣n tài giỏi hơn Tojo Eian nữa,
chắc chắn Mạc Phủ sẽ không bỏ qua được đâu"
-"Ta hiểu rồi".
Lúc đó, Murata Zoroku
đang theo lệnh của phiên trấn lên đường trở về thành Hagi trong
phiên trấn Choshu để xây dựng trường học theo Tây Dương đặt trọng
tâm vào khoa quân sự. Sufu Masanosuke bàn với các quan đầu năo của
phiên trấn, lập tức thăng Murata Zoroku lên thành phiên sĩ cao cấp
thuộc tổ Tiên phong, ban khen là "Nhiều năm học tập xuất sắc Lan
học", và thưởng cho mười lạng bạc chẳng hiểu dựa trên căn cứ ǵ.
Chừng như chưa đủ an tâm, Sufu Masanosuke c̣n gửi thư cho bạn ở
tại xứ là Aoki Kenzo(1815-1870,
em của Aoki Shuhitsu)rằng:
"Tôi nghe rằng Tojo Eian đă theo Mạc Phủ triệu thỉnh mà đi rồi,
Hải quân ta hẳn là phải cần người lắm. Vậy có Murata Zoroku trở về
xứ đấy, hăy cho phục vụ ngay đi", và dặn ḍ hăy đối xử ân cần để
Murata Zoroku khỏi bất măn chuyện ǵ ở quê nhà. Thế là phiên trấn
Choshu đột nhiên mà đối xử tốt với Murata Zoroku.
Trường học binh thuật
Tây Dương của phiên trấn xây dựng xong xuôi ở gần thành Hagi, được
đặt tên là Hakushudo (Bác tập đường),
thực chất là trường đào tạo sĩ quan cho phiên trấn Choshu. Trường
có các học khoa Binh pháp, Hải quân, Pháo thuật. Murata Zoroku dạy
ở cả ba khoa ấy. Sách học th́ bỏ chuyện học sách nguyên tác ngoại
ngữ, mà dùng bản dịch cả. Zoroku nói:
-"Học tập bằng sách
ngoại ngữ th́ mất mười năm. Học xong mười năm sách ngoại ngữ ấy,
bọn sĩ quan tóc bạc trắng mất"
Điểm phi thường ở
Zoroku là mặc dù chính ḿnh đă thu thập tri thức phần lớn chỉ từ
sách vở, nhưng dạy cho học tṛ thu thập tất cả bằng thực nghiệm.
Ví dụ trong học khoa Binh pháp có bảy môn học: công binh chiến
trường, quy tắc đóng đồn, quy tắc hành quân, công tác tiên phong,
thuật cận chiến, thuật chiến đấu, thuật chỉ huy; tất cả đều thực
hành ở sân tập, do Zoroku hướng dẫn tập luyện thực địa.
Và Zoroku đào tạo
nhanh chóng bằng cách khuyến khích sự năng nổ của học tṛ. Các môn
học phổ thông như lịch sử, địa lư, phân tích, toán học, thiên văn
th́ Zoroku bảo: -"Nếu có sức th́ học thêm".
Đám phiên sĩ cao cấp
ở gần thành Hagi đối với giáo quan binh pháp Murata Zoroku th́
lănh đạm và khinh thị xuất thân thấp hèn của anh ta. Có lần, một
kẻ trong bọn thấy Zoroku mặc quần áo thường, đă hỏi:
-"Murata tiên sinh,
đă là phiên sĩ cao cấp, sao lại lúc nào cũng mặc áo cộc như hạng
người thô tạp thế kia?"
Zoroku thản nhiên đáp:
-"Bởi tôi không cưỡi ngựa được".
Ra cái điều không
cưỡi ngựa nên không cần phải mặc áo khoác dài của vơ sĩ, nghe cũng
có lư do rơ ràng. Tuy vơ sĩ mà không cưỡi ngựa được th́ người ta
cho là điều sỉ nhục. Vậy mà Zoroku vẫn thản nhiên như không.
Có người đă hỏi
Zoroku: -"Tiên sinh dùng kiếm theo môn phái nào?"
Zoroku đáp thẳng: -"Tôi
không học kiếm thuật".
Người ta đồn là
Zoroku không biết cả cách rút kiếm nữa kia. Có kẻ cắc cớ đă tán
chuyện giám định đao kiếm, rồi bảo Zoroku rút kiếm cho xem. Thông
thường, phải bật đốc kiếm trước mới rút kiếm ra dễ dàng được.
Nhưng Zoroku chỉ bậm môi lôi kiếm ra, loay hoay một hồi mới kéo ra
được, đứng thở một hơi dài. Cả đám gia thần vơ sĩ được dịp cười
chế nhạo: -"Thật là một vơ sĩ đáng nể!".
Đối với sự chế nhạo
ấy, Zoroku đă đáp lại trong buổi dạy ở Hakushudo:
-"Cấp sĩ trong binh
học của ta không phải là những kẻ lănh bổng lộc cao trong các
phiên trấn. Vơ khí của cấp sĩ không phải là đao kiếm cung thương,
mà là binh lính trong đội. Tài năng của cấp sĩ không phải ở lưu
phái kiếm thuật mà là năng lực chỉ huy binh lính. Với những kẻ cứ
khoe ḿnh là vơ sĩ vơ sĩ, th́ không thể giao sự an nguy của xứ sở
vào tay họ được".
Sau đó, Zoroku trở
lại Edo trú đóng, trở lại sinh hoạt dịch thuật và giảng dạy binh
thư trong một góc của dinh cơ phiên trấn ở Azabu.
Nhưng rồi thời thế
biến chuyển ngay. Tháng 5 năm Bunkyu thứ 3
(1863),
phiên trấn Choshu đơn độc thực hành việc đánh đuổi bọn man di Tây
phương, đă pháo kích tàu thuyền ngoại quốc ở eo biển Bakan; ngày
18 tháng 8, biến động chính trị ở Kyoto
(30 tháng 9, 1863, Hoàng thân Nakagawa cùng các
phiên trấn Satsuma, Aizu phe chủ trương triều đ́nh và Mạc Phủ hợp
tác, đánh đuổi quân phiên trấn Choshu phe Cần Vương Nhương Di ra
khỏi kinh đô)
khiến cho thế lực
Choshu bị triều đ́nh gạt ra ngoài; qua năm sau, Genji nguyên niên
(1864),
biến cố Ikedaya (Shinsengumi chém
giết lăng sĩ Cần Vương)
xảy ra vào tháng 6;
đến tháng 7 lại có biến cố ở cửa Hamaguri của Hoàng thành
(quân phiên trấn Choshu gây rối);
tháng 8, Mạc Phủ tuyên cáo sẽ chinh phạt phiên trấn Choshu; rồi
quân Choshu bắn nhau với hạm đội của liên quân Anh Mỹ Pháp Hà Lan
ở eo biển Bakan, và thảm bại tan tác. Trong khoảng thời gian đó,
Sufu Masanosuke cảm khái v́ thời thế mà mổ bụng tự sát, Katsura
th́ lâm vào biến cố ở cửa Hamaguri, phải trốn chạy khỏi kinh đô
Kyoto, không biết trốn đi đâu.
Zoroku trở về xứ. Năm
đó, vừa 40 tuổi. Chức vụ chỉ là nhân viên điều nghiên về súng đạn.
Zoroku đi một ṿng xem xét các pháo đài ven bờ biển đă bị bắn phá
tan tành trong trận đại bại trước hạm đội liên quân ngoại quốc.
Zoroku ngậm ngùi: "Một trận mưa qua, sấm sét im tiếng. Một trận
đánh vô mưu thậm tệ. Nếu là ḿnh chỉ huy toàn quân th́ hẳn đă
không đến nỗi đại bại như thế". Nhưng Zoroku đành im lặng.
Chỉ đến khi nghe tin
đồn ầm lên rằng Mạc Phủ sắp sửa động binh chinh phạt Choshu lần
thứ hai, phiên trấn Choshu mới bắt đầu thật sự dùng đến Murata
Zoroku.
Khoảng ấy, Katsura
lẩn trốn ở Tajima vừa mới trốn về được đến Choshu. Suốt trong đời
Katsura, đây là thời kỳ hoạt động vang dội hiển hách nhất: đúc kết
các ư kiến, khuynh hướng trong phiên trấn Choshu; mua vào bốn ngàn
khẩu súng kiểu tối tân Minié; qua trung gian của Sakamoto Ryoma
(1836-1867)
và Nakaoka Shintaro
(1838-1867)
của phiên trấn Tosa
mà bí mật liên kết công thủ với đồng minh là phiên trấn Satsuma,
củng cố lực lượng chống Mạc Phủ. Về xứ không bao lâu, ngay tại
sảnh đường của phiên trấn, Katsura đă tức giận hỏi: -"Tại sao lại
không trọng dụng Murata Zoroku?".
Trong khoảng Choshu
đại bại, Murata Zoroku mới được sung vào tổ Kỵ mă Cận vệ, lănh
lương 100 hộc, cuối cùng đă thực thụ trở thành vơ sĩ cả danh lẫn
thực. Năm thứ 6 sau ngày trở lại phiên trấn nhà trong Man-en
nguyên niên (1860),
Murata Zoroku mới lên được cùng mức đẳng cấp với thời anh ta làm
việc cho phiên trấn Uwajima.
Ngay sau đó, do
Katsura đề cử, Zoroku trở thành một trọng thần lo về quân đội.
Tháng 12 cùng năm, theo lệnh của phiên trấn, đă đổi tên thành
Omura Masujiro. Có lẽ phiên trấn Choshu đă đoạn giao với Mạc
Phủ rồi, cái tên Murata Zoroku đă có trong sổ bộ của Mạc Phủ th́
bây giờ không c̣n thích hợp nữa. Năm ấy, Omura Masujiro 42 tuổi.
Chiến lược gia Omura Masujiro danh tiếng trong lịch sử Nhật Bản
đúng là đă xuất hiện như một ngôi sao chổi sáng chói trong năm đó.
Tháng 7 năm Keio thứ
hai (1866),
Mạc Phủ hạ lệnh cho 36 phiên trấn chư hầu tiến đánh hai phiên trấn
Choshu và Boshu ở các cửa Geishu, Sekishu, Kogura, Oshima. Đối
kháng lại, phiên trấn Choshu đặt toàn quân Choshu và Boshu vào tư
thế kháng chiến, với Tổng đốc Hải quân là Takasugi Shinsaku, và
Lục quân tuy không chính thức phong Tổng đốc, nhưng Murata Zoroku
nay có tên là Omura Masujiro đảm trách toàn bộ kế hoạch tác chiến,
và chính Omura tự đặt ḿnh làm Tham mưu đội quân giữ cửa Sekishu,
có mặt trên chiến trường.
Hầu hết các phiên sĩ
Choshu đều lo lắng: "Dùng Đạt Ma phun lửa liệu có chống nổi Mạc
Phủ không?". Đêm trước khi Omura Masujiro dẫn đại quân tiến ra cửa
Sekishu vùng San-in, ngay cả Katsura cũng đâm lo:
-"Này anh Omura, hay
là anh ở trong doanh trại sắp đặt kế hoạch tác chiến, c̣n thực
chiến th́ giao cho các tướng?".
Omura đáp: -"Tôi sẽ
ra trận. Chỉ khổ là trời hơi nóng thôi.". Cũng chẳng cười.
Lúc đó là tháng 6
theo lịch cũ. Sáng sớm hôm đó, bộ đội chống giữ cửa Sekishu đă lên
đường từ trước sảnh đường phiên trấn ở Yamaguchi. Binh lính vơ
trang theo kiểu Tây phương, sĩ quan cưỡi ngựa. Katsura nh́n đưa
theo. Nhưng chẳng thấy quan Tổng Tư lệnh Omura trên lưng ngựa nào
cả. Katsura mở tṛn mắt nh́n đoàn quân bắt đầu lên đường. Hồi lâu
sau mới thấy Omura. Một anh chàng mặc kimono. Mà chỉ là
loại kimono mỏng mặc đi tắm, quần cộc kiểu Iga, chân mang
dép rơm, đầu đội nón cói nông dân sụp che cả mặt, tay cầm quạt phe
phẩy, bước chân nhàn tản.
Nghe đâu Lănh Chúa
Mori Takachika (1836-1869)
đă lo lắng hỏi:
-"Katsura này, Omura
như thế liệu có sao không?"
Katsura cũng lo.
Omura cũng chẳng đeo kiếm theo nữa. Anh ta bảo lúc hành quân đeo
kiếm thêm vướng vít nên cho quân hầu gánh theo. Katsura phải t́m
lời trấn an Lănh Chúa:
-"Thưa, Gia Cát Khổng
Minh cũng không mặc giáp trụ, chỉ cầm quạt mà chỉ huy ba quân đấy
thôi. Omura như thế cũng được".
Trong bụng Katsura
vái thầm cho Omura cũng giống được như Gia Cát Khổng Minh. Chứ nếu
không, quân Choshu chẳng c̣n chiến lược gia nào khác ngoài Omura,
sẽ không tránh nổi cảnh hoại diệt trước binh lực của 36 phiên trấn
phe Mạc Phủ.
Sắp vào đến đất địch
th́ Omura tiến ra trước hàng quân, chung quanh luôn luôn có đám
học tṛ chính ḿnh đào tạo. Lúc lâm chiến th́ không ngừng sai phái
đám học tṛ ấy đến các đội quân, truyền lệnh và chỉ đạo chiến đấu.
Trận địa phía Omura bị con sông ngăn chận, không có cầu. Địch từ
bờ bên kia bắn sang. Omura phe phẩy quạt cầm tay, đến hỏi đại đội
trưởng:
-"C̣n chờ ǵ nữa?"
-"Thưa, đang đợi gọi
công binh đến bắc cầu".
-"Thế à?"
Omura cho tập trung
binh sĩ đến bờ sông. Rồi hô lớn: -"Toàn đội! Nhảy xuống!"
Binh sĩ giật ḿnh
theo nhau nhảy xuống sông, ai ai cũng rủa thầm: có thứ quan chỉ
huy ẩu tả thế này kia à!
Nhưng trận đột kích
ấy đă thắng lợi. Mà khi đoàn quân ấy từ chiến trường trở lại th́
đă thấy có cây cầu bắc qua sông rồi. Các sĩ quan chỉ huy đại đội
tức tối ch́ chiết:
-"Lang băm cho thuốc
là thế này đây".
Omura vừa găi chỗ
muỗi cắn đầu gối, vừa đáp:
-"Đối đầu với địch ở
bên kia sông th́ thế nào binh sĩ cũng nhát sợ. Nếu không có cách
làm cho binh sĩ phấn khích th́ không đột kích địch được. Thế nhưng,
trên đường về th́ binh sĩ đă hết phấn khích rồi, không muốn nhảy
xuống sông lội qua một lần nữa. V́ vậy mà ta đă cho làm cầu sẵn".
Ngày trước khi ra
trận, thế nào Omura cũng mang theo bảng đá, một ḿnh ra đi. Trinh
sát địa h́nh trận địa đấy. Mặc áo kimono dùng đi tắm, lưng
chẳng đeo theo thứ ǵ, nên quân địch có thấy cũng đâu ngờ đó là
quan Tham mưu của Choshu. Lúc trở về, Omura triệu tập các sĩ quan
chỉ huy, vẽ địa đồ trên bảng đá mà dặn:
-"Ngày mai, ta làm
như thế này...... Địch chắc sẽ đánh như thế này......"
Thực tế, dự tính của
Omura đă trúng trăm phần trăm, chẳng sai lần nào cả.
Trận đánh ở sông
Yokota cũng vậy, khoảng chiều tối, Omura cầm quạt ra đi một ḿnh.
Đến sông th́ thấy không có cầu. Bèn đến một nhà nông gần đấy, nhờ
đưa thuyền ra, nhưng bị từ chối. Omura dụ trả mười lạng bạc. Người
nông dân ngạc nhiên, nhưng cũng chịu đưa Omura bằng thuyền đi thám
thính tận bên kia sông rồi đưa về.
Ở núi O-asayama của
phiên trấn Sekishu, đội quân rất đông của Mạc Phủ dựng đồn lũy chờ
quân Choshu đến. Omura lại cũng mang theo bảng đá ra đi vào hôm
trước trận đánh, đến tối th́ ngồi uống rượu. Một tướng trẻ đề nghị:
-"Ta đánh đêm nay đi!", nhưng Omura bảo đêm tối là lúc đi ngủ, rồi
đi ngủ mất. Thế nhưng trời chưa sáng đă thức dậy, đến doanh trại
của đội pháo binh, bảo kéo đại bác theo ḿnh đi đường phụ lên ngọn
đồi đối diện với thung lũng núi O-asayama. Trên ngọn đồi này có
nhà hào lư lớn tên là Miura. Hào lư trên đất địch đấy, vậy mà
Omura đă thương lượng trước được để kéo đại bác vào trong sân mà
bố trí. Đồng thời, cho học tṛ của ḿnh chạy về truyền lệnh cho
các đội bộ binh kéo đến núi O-asayama. Quân bộ vừa đến nơi, Omura
cho nă đại bác từ sân nhà Miura vượt qua thung lũng, kích phá các
cứ điểm trên núi. Đúng lúc binh lính Mạc Phủ trên núi sắp sửa ăn
sáng, tổ Vật dụng Lương thực đang nấu cơm, nồi cơm lớn lănh ngay
một viên đạn đại bác. Tổ Vật dụng Lương thực la hét náo động,
khiến quân Mạc Phủ vừa thức giấc đă hoảng hồn ném cả súng ống chạy
trốn.
Lúc toàn quân Choshu
tập trung trên đỉnh núi, người sĩ quan chủ trương đánh ngay đêm
qua đến gần Omura đề nghị đuổi giết địch ngay. Omura ung dung đáp:
-"Đuổi giết làm ǵ,
địch th́ chỉ cần đánh cho chạy là đủ. Chẳng cần phải giết".
Đêm đó, quân Choshu
hành quân ban đêm trong rừng tiến về Hamada. Omura cho treo đuốc
trên các cành cây để binh sĩ theo sau khỏi lạc đường. Hiển nhiên
là anh ta có trí tuệ thực tiễn như một hạ sĩ quan có kinh nghiệm
thực chiến đầy ḿnh.
Sáng sớm hôm sau, ra
đến đường phố, Omura cho binh sĩ khiêng thang theo, thỉnh thoảng
lại bảo: -"Bắc thang vào nhà này", rồi leo thang lên mái nhà quan
sát tứ phương. Trinh sát xem có phục kích ở đâu đấy không, nhưng
trông Omura cứ như là một người nhàn tản lên mái nhà hứng gió mát
buổi chiều!
Về sau này, có sĩ
quan thuật lại về thời kỳ ấy như sau:
"Cho đến lúc ấy th́
tiên sinh thường chỉ im lặng, không nói ǵ, khiến cho mọi người
chế giễu là người kỳ quái, chẳng có ǵ hào hứng cả. Thế nhưng
trong cuộc hành quân ấy, càng lúc càng thấy tất cả các chiến thuật
mưu kế của tiên sinh đều ứng nghiệm thành công, nên dần dần ai ai
cũng đâm ra kính nể tiên sinh vô cùng. Thật là người kỳ dị! Nhiều
chuyện ly kỳ được truyền tai nhau lúc ấy. Chẳng hạn, ở những chỗ
ai cũng cho là chẳng đáng kể, tiên sinh lại phái binh ra đấy. Vậy
mà quân Mạc Phủ thua trận ở đâu đó lại chạy qua đấy. Có vẻ tiên
sinh đă dự đoán được địch t́nh như nắm trong ḷng bàn tay. Tiên
sinh đă kết hợp được binh thư Hà Lan với binh pháp Nhật Bản thành
một thứ binh học riêng của chính ḿnh rồi...... Tiên sinh là người
ít nói, nhưng thấy có binh sĩ sợ hăi chuyện trúng đạn th́ ôn tồn
bảo: Người ta ra chiến trường cũng ít khi trúng đạn. Mà lỡ trúng
đạn th́ cũng chỉ chết anh dũng ở mặt trận là cùng chứ ǵ!".
(Theo hồi kư của Ozawa Takeo, sau này là Nam tước).
Thời ấy, Omura
Masujiro đă chỉ huy đội quân hướng đến Sekishu khởi từ Yamaguchi
tiến qua Yokota, Ogihara, chiếm thành Masuda, chiếm trận địa dă
chiến ở núi O-asayama, rồi tiến theo hướng San-in, bao vây bản
doanh đội quân Mạc Phủ ở thành Hamada. Phiên trấn Hamada sáu vạn
hộc của Lănh Chúa Matsudaira Takeakira là thân tộc của Chúa
Tokugawa. Tuy là phiên trấn nhỏ nhưng thành lũy nổi tiếng vững
chắc. Trong quân Choshu, có người bàn:
-"Nếu công thành
Hamada th́ phiên trấn Izumo bên cạnh của nhà Matsudaira sẽ cử viện
binh đến giúp địch. Chắc chắn là trận này khó khăn lắm đây"
Omura nói: -"Dù là
phiên trấn thân cận đi nữa, cũng không hẳn như thế đâu. Ngày xưa,
đám lăng sĩ Ako [10]
tấn công vào
nhà Kira, một lăng sĩ đă lo ngại rằng nhà Uesugi là bà con của nhà
Kira, hẳn sẽ kéo nhiều người đến cứu, nhưng thủ lănh Ako là Oishi
Kuranosuke đă trấn an đồng đội rằng sẽ không có chuyện đó xảy ra.
Chuyện này cũng thế, cho dù Hamada thành băi chiến trường đi nữa,
các phiên trấn lân cận như Izumo cũng chẳng nhắm mắt mà cử binh
sang cứu đâu. Bởi t́nh h́nh không cho phép họ làm như thế"
Quả đúng như lời
Omura, ngày 18 tháng 7, chủ thành Hamada đă phải đốt thành mà chạy
trốn bằng đường biển. Sau đó, như trong chớp mắt, toàn cơi Sekishu
đă lọt vào tay quân Choshu. Omura trở về Yamaguchi chỉ đạo tác
chiến cho các mặt trận khác. Đến ngày 1 tháng 8, với thất bại đến
mất thành Kogura, quân Mạc Phủ đại bại rút lui khỏi tất cả các mặt
trận.
Mùa xuân năm sau,
Keio thứ ba (1867),
Omura lại trở thành giáo quan binh thuật, làm việc phiên dịch ở
sảnh đường của phiên trấn ở Yamaguchi. Ít khi cười giễu người khác
như Katsura mà lúc ấy cũng không khỏi lấy làm buồn cười, nói giễu:
-"Đạt Ma phun lửa lại
làm mặt như đâu có biết chiến tranh là ǵ, ở đâu!"
Đến Tết năm Keio thứ
tư (1868),
quân Mạc Phủ bị liên quân Satsuma-Choshu đánh bại ở trận Toba-Fushimi.
Tướng quân (Chúa Tokugawa)
Yoshinobu bỏ chạy về Edo, vùng Kyoto-Osaka được đặt dưới quyền
chính phủ mới. Omura lên Kyoto, lănh một chức nhỏ trong chính phủ
mới là phụ tá phán sự trong Cục Hành chính của quân đội. Bảo là
Cục Hành chính của quân đội, chứ Cục trưởng vẫn là một Hoàng thân,
các quan cao cấp vẫn là các công khanh trong triều đ́nh, nên thực
quyền nằm trong tay nhà binh học Omura. Quân sĩ phiên trấn Satsuma
lần đầu thấy được người Quân sư nay nổi danh là Thiên hạ đệ
nhất sau cuộc chiến Mạc Phủ chinh phạt Choshu, chứ trước đó
hoàn toàn chẳng biết.
-"Đấy là Đạt Ma
phun lửa đă đánh bại quân Mạc Phủ trong cuộc chiến chinh phạt
Choshu đó sao?"
Vị Quân sư ấy vẫn cứ
ghét Âu phục nên lúc nào cũng ăn mặc theo lối riêng: quần cộc vải
đen, áo choàng ngắn, tay áo rộng, đội nón nông dân sụp xuống che
cả mặt. Chẳng phải anh ta thích ăn mặc khác đời, mà chỉ là chủ
nghĩa hợp lư: mặc vậy cho thoải mái.
Omura lập doanh trại
ở Sở Chưởng quản Fushimi cũ (nơi trước đây Shinsengumi đă đóng đồn
trong trận Toba-Fushimi) thu nạp "quan quân triều đ́nh" do
các phiên trấn phái đến. Và mặc dù chính ḿnh ghét Âu phục, Omura
không cho phép binh sĩ mặc áo quần Nhật Bản, bắt phải mặc quân
phục quần tây, áo ống kiểu Tây phương.
Ngày 6 tháng tư, hơn
một tháng sau trận Toba-Fushimi, có cuộc thao diễn ở băi tập ngựa
trong thành Osaka, để đón mừng Thiên hoàng Minh Trị
(Meiji)
vừa làm lễ Thành nhân xong, đến duyệt binh. Mục đích là để thị uy
đối với Mạc Phủ và các phiên trấn chư hầu, cuộc thao diễn này có
binh sĩ của các phiên trấn Satsuma, Choshu, Chikuzen và Hizen tham
gia. Omura vẫn mặc áo quần thường ngày, chỉ huy mọi việc. Trong
đám quan quân triều đ́nh, ngoài Omura ra, chẳng có ai biết cách
thao diễn duyệt binh theo kiểu Tây phương cả.
Thế nhưng, lúc binh
sĩ các phiên trấn sắp hàng tề chỉnh, sắp mời Thiên hoàng lên khán
đài danh dự th́ công khanh Madenokoji Michifusa đặc trách quân sự
của nhà vua quát bảo Omura:
-"Anh kia! Đối với
Thiên tử đáng kính đáng sợ, mà anh lại định cho quân sĩ cứ đứng
như thế mà thi lễ th́ không được!".
Ông ta cho rằng quân
sĩ đứng bồng súng, chào, kiểu như thế là bất kính đối với Thiên
hoàng. Omura phải tŕnh sách tiếng Hà Lan, sách tiếng Anh, để
chứng minh rằng đấy là cung cách thi lễ tối cao của quân đội kiểu
Tây phương, nhưng đám công khanh đồng bọn như Shijo Takauta,
Washino-o Takatsumu tiến đến, phụ hoạ:
-"Thế th́ không được,
không được!"
Omura mặt mày bí xị.
Về sau, Funakoshi
Mamoru (Yonosuke)
kể lại rằng: Omura
mặt mày bí xị như thế có lẽ là lần duy nhất trong cuộc đời ngắn
ngủi của ông ấy.
Cuối cùng, lá cờ gấm
được sĩ quan kéo lên trong tiếng tù và ra trận của sư tăng, vị
Thiên tử 17 tuổi mặc lễ phục lên khán đài an toạ. Toàn quân đặt
súng ống xuống đất, quỳ xuống thi lễ. Omura nghĩ thầm: "Trông cứ
như là đầu hàng vậy!".
Trước cuộc duyệt binh
này ở thành Osaka, quan quân triều đ́nh đă chia đi các lộ, tấn
công trấn áp các phiên trấn phía đông, và hoàn tất cuộc chuyển
giao thành Edo ngày 11 tháng 4. Phần lớn việc điều động quân sĩ và
tác chiến đều do Omura ở bản doanh Kyoto chỉ đạo. Thế nhưng tuy đă
vô sự mà thu được thành Edo rồi, trong vùng Kanto vẫn c̣n đội vơ
trang Shogitai (Chương nghĩa đội)
ở Edo, cùng bại binh Mạc Phủ dưới quyền Otori Keisuke, Hải quân
Mạc Phủ dưới quyền Enomoto Takeaki, và bọn quân sĩ giương cờ xí
chẳng rơ là của phiên trấn nào trong đám các phiên trấn liên minh
Ou. Cuộc chiến Boshin (Mậu Thân 1868)
chỉ mới bắt đầu mà thôi.
Khó trị nhất là bọn
Shogitai hai ngàn quân chủ lực đóng chốt ở Edo, ĺ lợm tấn công
quan quân triều đ́nh. Tham mưu thứ nhất trong Phủ Tổng đốc của
quân triều đ́nh đóng ở trong thành Edo là Saigo Kichinosuke
[11] (Takamori)
ra phương
châm là "càng khoan dung càng tốt". Saigo đă hứa hẹn với Katsu
Kaishu và Yamaoka Tesshu của phía quân Mạc Phủ trong việc chuyển
giao hoà b́nh thành Edo tránh tàn phá và đổ máu, nên trên bề mặt
muốn giữ đạo nghĩa mà nhắm mắt làm ngơ trước những hành vi bạo
nghịch của bọn Shogitai. Saigo ra nghiêm lệnh cho các đội quân
triều đ́nh, cấm ngặt không cho phản ứng mạnh, mặc cho bọn Shogitai
có khiêu khích đến đâu đi nữa. Saigo bảo là đă nhờ Katsu Kaishu và
Yamaoka Tesshu thuyết phục bọn Shogitai giải tán.
Nghe có vẻ đạo nghĩa
thật, nhưng thực tế, Saigo không thể không giữ đạo nghĩa, bởi lực
lượng hai bên không chênh lệch nhau bao nhiêu: quan quân triều
đ́nh tổng cộng có hơn ba ngàn, mà Shogitai cũng có cỡ hai ngàn
người. Nếu đánh nhau ngoài băi thoáng th́ có thể thắng nổi với số
quân chênh lệch ấy, nhưng bao vây công thành th́ ba ngàn quân khó
mà thành công được. Vả lại, ba ngàn quân ấy lại gồm quân ô hợp từ
nhiều phiên trấn khác nhau. Saigo không sao tự tin được.
Sau khi Edo đă hết
loạn lạc, Saigo đă gửi thư cho bạn đồng hương là Okubo Toshimichi
[12]
ở Kyoto như sau: "Tôi nghĩ rằng trong đội quân triều đ́nh này, ít
có phiên trấn nào thực ḷng muốn đưa quân ra trận cả. Hiện trạng
là chỉ có thể tin cậy vào quân sĩ phiên trấn Choshu của ḿnh mà
thôi."
Quân sĩ phiên trấn
Tosa th́ không có ở Edo.
Ban Tham mưu trong
Phủ Tổng đốc ở thành Edo lại có hai phe Satsuma và Choshu, phe
Satsuma chủ trương dùng chính trị để giải quyết trong khi phe
Choshu lại muốn dùng vơ lực. Ư kiến của phe Satsuma thắng thế. Đám
Tham mưu phe Choshu như Terashima Akisuke (học tṛ của Omura),...
cũng không mấy tự tín là thắng được nên đành phải dè dặt. Cho dù
có thắng được đi nữa, mà phải đốt phá tan tành phố xá Edo th́ cũng
không nên. Đốt phá Edo th́ sẽ bị một triệu mấy mươi vạn dân căm
hận. Chính phủ mới không có tự tín là có thể đánh mạnh bất chấp
dân Edo căm hận như thế. Cả Công sứ Anh quốc lúc ấy được xem như
đại diện cho ngoại giao đoàn của các nước ngoài cũng phản đối
chuyện biến Edo thành băi chiến trường. Phủ Tổng đốc của quan quân
triều đ́nh hầu như mỗi ngày nôn nao bàn luận, kiếm cách nào thảo
phạt bọn Shogitai mà khỏi phải đốt phá Edo. Ngày qua ngày, vẫn
không bàn ra được phương cách ǵ, chỉ có tiếng thở dài mà thôi. Họ
không chỉ cần chiến thuật mà c̣n cần đến cả kỹ thuật nữa.
Khoảng ngày 20 tháng
4, Terashima Akisuke bàn với đám Tham mưu thuộc phe Satsuma:
-"Có thể Omura tiên
sinh ở Kyoto nghĩ ra được diệu kế không chừng".
Kaieda Nobuyoshi (Takeji,
Tử tước, tên cũ là Arimura Shunsai,
1832-1906)
hỏi, mặt lộ vẻ mỉa mai:
-"Omura tức là nhân
vật có hỗn danh là Đạt Ma phun lửa đấy phải không?"
Kaieda đă tham gia
hoạt động Cần Vương sớm nhất trong phiên trấn Satsuma, cùng thời
với Saigo Takamori và Okubo Toshimichi, nhưng bản tính hẹp ḥi,
lắm tật xấu, thỉnh thoảng lại gây ra ma sát vô ích với người của
phiên trấn Choshu.
Terashima Akisuke
đành phải đáp:
-"Đúng đấy".
-"Nghe nói xuất thân
là y sĩ?"
Có vẻ Kaieda
Nobuyoshi muốn nói: thầy thuốc làng cho nông dân đấy. Thật ra,
Kaieda Nobuyoshi nguyên có tên là Shunsai, nghe tên cũng biết xuất
thân chỉ là người hầu trà cho Lănh Chúa Shimazu Nariakira, chẳng
danh giá ǵ hơn. Kaieda Nobuyoshi không biết ǵ về chiến tranh quy
mô lớn, mà chẳng phải chỉ ḿnh Kaieda, hầu hết các quan Tham mưu
của các đạo quân triều đ́nh đều là chí sĩ Cần Vương được đề bạt
lên, nên hầu như hoàn toàn chẳng có ai là kỹ thuật gia quân sự có
thể hoạch định tác chiến cho quân đội quy mô lớn cả.
Bọn Shogitai bắt đầu
lộng hành. Phiên sĩ Satsuma bị chém chết một người ở xóm Yanaka
Misaki, một người ở Dozaka, một người ở Komagome Sendagi; phiên sĩ
Chikuzen một người bị giết ở Sanbashi (Sanmaibashi); rồi đội vận
chuyển đạn dược của phiên trấn Onshu bị phục kích, cướp đoạt mất
quân trang vật liệu.
T́nh h́nh như thế
được cấp báo về Kyoto. Omura lúc bấy giờ ở trọ nhà Heibee tiệm
Tanbaya là một nhà may áo cho sư săi trước chùa Nishi Honganji, từ
đó đi làm ở Cục Hành chính của quân đội trong Hoàng thành. Tiệm
Tanbaya được chùa Nishi Honganji vốn có quan hệ mật thiết với
phiên trấn Choshu, nhờ cho Omura trú ngụ, nhưng chẳng biết anh ta
làm công việc ǵ. Lúc đầu tưởng anh ta là người ở quê lên mua đồ
cổ, nhưng lại đeo hai thanh kiếm dài ngắn. Mà đeo kiếm như thế th́
chắc là vơ sĩ rồi, nhưng trông cách đeo kiếm vụng về quá, chẳng ra
vẻ ǵ là vơ sĩ thực thụ cả, nên càng khó hiểu được là người ǵ.
Omura hầu như chẳng nói năng ǵ với người trong nhà, đi đâu về th́
lại ru rú trong pḥng mà thôi. Chỉ có cô con gái nhà ấy lo việc
giúp đỡ Omura, nên có dịp nói chuyện đôi chút. Thoạt đầu, Omura
hỏi tên cô ấy.
-"Thưa, tên là Koto
ạ".
Omura nh́n cô chăm
bẳm.
-"Ở Kyoto này có bao
nhiêu phụ nữ tên là Koto?"
Câu hỏi chẳng ai làm
sao mà trả lời cho được.
-"Thưa, không biết".
-"Biết được th́ tốt.
Tôi th́ cho đến nay đă gặp được hai người cùng tên là Koto".
-"Người kia là ai thế?"
-"Vợ tôi đấy".
Omura đáp, mặt không
cười. Và chỉ nói chuyện chừng đó thôi.
Một ngày nọ, Omura
gọi cô, đưa cho một số tiền lớn mà bảo:
-"Đến tiệm sách ở xóm
Kawahara t́m địa đồ Edo, có bao nhiêu loại mua cả về đây hộ tôi".
Mua về xong, Omura
ngồi trong pḥng mỗi ngày giở bản đồ ra, cầm viết ch́ hí hoáy viết
vào đấy suốt ngày. Có hôm, cô gái ḍm vào pḥng hỏi:
-"Ngài định du lịch
Edo đấy à?"
Omura im lặng một hồi
rồi đáp: -"Đúng đấy".
Omura cho tất cả địa
đồ ấy vào túi xách, lên tàu đi Edo vào sơ tuần tháng tư nhuận năm
ấy. Không phải là Tham mưu, mà lănh chức mới là quan Phán sự Quân
vụ, do chính phủ mới đặt ra, phái đi Edo "làm việc", chứ
chẳng phải "ra trận". H́nh thức là chuyển đổi chức vụ một
cách hoà b́nh mà thôi.
Omura vào đến khu
Nishinomaru của thành Edo th́ yêu cầu Saigo triệu tập toàn bộ Tham
mưu. Trong lịch sử chiến đấu của quan quân triều đ́nh, đấy là lần
đầu tiên một nhân vật thực sự có năng lực quân sự xuất hiện, thế
mà đám Tham mưu th́ chỉ nghĩ đơn giản là bọn quan liêu hành chánh
ở Kyoto muốn bày tṛ cho qua th́ giờ, nên rất phiền bụng.
Trong buổi họp, Omura
chỉ im lặng lắng nghe giải thích về t́nh h́nh, đến lúc xong buổi
họp cũng chẳng nói ư kiến của ḿnh. Sau đó, Omura bảo một người
quản lư kho lẫm đưa đi xem khắp nơi trong thành Edo, bảo mở kho ở
Nishinomaru, lấy các món đồ mỹ thuật cổ ra xem thật chăm chú. Sở
thích của anh ta chỉ là thưởng ngoạn đồ cổ mà thôi. Khi kể lại
chuyện xưa, Funakoshi Mamoru cho biết rằng sau Duy Tân cũng thế,
Omura hễ buồn buồn lại đi kiếm mua đồ cổ. Nhưng con người chuộng
chủ nghĩa hợp lư, ưa lập kế hoạch đến mức siêu nhân ấy, nếu thấy
đồ cổ đắt hơn một lạng bạc th́ dù quư hiếm đến mấy cũng không mua.
Trong đầu đă định sẵn là chỉ mua thứ ǵ đến mức một lạng bạc mà
thôi. Omura bảo là:
-"Người ta ai cũng
phải có thú vui ǵ đấy, nên ta cũng thích chơi đồ cổ. Nhưng ta vẫn
định sẵn cho ḿnh một mức giá tối đa, trên mức đó th́ nhất quyết
không mua".
Kho Nishinomaru xứng
đáng là kho báu của nhà Chúa Tokugawa, đầy cả những phẩm vật quư
hiếm. Omura đang vui thích xem xét, th́nh ĺnh Tham mưu bên phiên
trấn Satsuma là Kaieda Nobuyoshi bước vào quát lớn:
-"Làm ǵ đấy?"
như thể Omura đang
thừa dịp cháy nhà mà làm chuyện hôi của.
Omura liếc nh́n
Kaieda nhưng không thèm chấp. Thái độ như khinh thị ấy khiến cho
Kaieda Nobuyoshi thù hận măi về sau này. Kaieda Nobuyoshi đă nói
với kư giả như sau, trong hồi kư "Thực lịch sử truyền": "T́nh
cờ tôi ḍm vào một pḥng trong thành th́ thấy la liệt những món đồ
quư, từ những thư hoạ hiếm có, đến những vàng bạc châu báu quư giá,
cùng những món đồ chơi trân quư,... và đang có một người trong
pḥng ấy!".
Thật ra, Omura lập kế
hoạch tấn công bọn Shogitai, bắt đầu từ việc kiếm tiền lo kinh phí
hành quân. Quan quân triều đ́nh gồm liên hợp quân binh của các
phiên trấn, hầu như chẳng c̣n đồng nào. Omura định dùng các món cổ
ngoạn của nhà Chúa Tokugawa để lại, làm thế chấp đảm bảo để vay
tiền người ngoại quốc trú ngụ ở cảng Yokohama. Hồi kư của
Terashima Munenori, thẩm phán toà án Yokohama thời bấy giờ (sau
này là Bá tước) có ghi: "Omura Masujiro ở trong thành Edo lập kế
hoạch tấn công bọn sĩ phu c̣n sót lại của Mạc Phủ tập kết ở núi
Ueno mưu toan phản nghịch. Một hôm, sứ giả của Omura đến mời tôi
vào thành Edo. Omura bảo: Đang bố trí tấn công nhưng không có tiền
kinh phí, nhờ ông lo giùm việc mượn tiền người ngoại quốc ở
Yokohama".
Thế nhưng có một
duyên may xảy đến bất ngờ ngay trước mắt Omura nên kế hoạch kinh
tài kia không c̣n cần thiết nữa. Nhằm lúc Okuma Hachitaro (sau này
là Shigenobu, Hầu tước, Đại Ôi Trọng
Tín, 1838-1922, Thủ tướng chính phủ 1914-1916)
giữ chức Phán
sự trong Cục Đối ngoại của chính phủ mới ở Kyoto, thu vét sạch kho
bạc của chính phủ được 25 vạn lạng bạc, mang lên tàu đi về hướng
đông. Nhiệm vụ của Okuma là dùng số bạc ấy trả tiền mua các chiến
hạm mà Mạc Phủ đă đặt mua từ Mỹ quốc, lúc này đă cập bến Yokohama.
Thế nhưng, quan Công sứ của Mỹ giữ lập trường trung lập giữa hai
phe trong nội chiến của Nhật Bản nên không chịu giao chiến hạm cho
chính phủ mới. Nhờ vậy, Omura mới có được số 25 vạn lạng bạc ấy mà
quyết tâm công phá Shogitai.
Omura thuyết phục
phía Satsuma, nhưng Kaieda Nobuyoshi phản đối ư kiến thảo phạt tức
khắc của Omura:
-"Binh lực của quân
triều đ́nh c̣n ít quá. Nếu mặt trận vỡ lở, gây nguy hiểm đến Phủ
Tổng đốc th́ làm thế nào?".
Omura làm thinh.
Kaieda thêm:
-"Cho dù có thắng đi
nữa, mà lôi Edo vào ṿng lửa đạn th́ cũng không được".
Omura im lặng, giở
bản đồ ra. Omura không nói nhiều v́ hiểu rằng ḿnh không có tài
hùng biện. Mở miệng ra như đă nói về chuyện trời nắng trời mưa với
đám người làng ngày trước th́ chỉ làm tổn thương t́nh cảm của
người đối thoại mà thôi. Omura giao cho học tṛ là Terashima
Akisuke tŕnh bày ư định của ḿnh. Terashima hùng biện:
-"Bao vây địch lại,
cắt từ sông Kandagawa trở đi là khu mặt trận. Lư tưởng nhất là dồn
địch vào núi Ueno mà bao vây, hạn định khu chiến đấu chỉ ở núi
Ueno mà thôi. Như thế, không làm phiền ǵ đến thị dân Edo cả".
Kaieda Nobuyoshi đập
bàn hỏi:
-"Nhưng bao vây như
thế th́ binh lực quá ít thế này làm sao được chứ? Đừng nói như nằm
mơ ấy!"
-"Làm được!". Lúc ấy,
Omura mới mở lời. -"Ông không hiểu chiến trận nên mới lo như thế!"
Kaieda Nobuyoshi nổi
giận, hực lên một tiếng trong họng, xáp lại phía Omura. Tham mưu
của một đạo quân mà bị nói là không hiểu chiến trận th́ c̣n
sỉ nhục nào bằng!
Nhưng đối với Omura
th́ chỉ là nói ra sự thật theo cách nói chính xác khoa học, thế
thôi. Tiếc rằng lời nói như lỡ lời của Omura đă khiến Kaieda
Nobuyoshi thù hận, kết cuộc đă rút ngắn cuộc đời của Omura về sau
này. (Suy luận rằng phía sau vụ ám sát Omura Masujiro chắc chắn là
đă có bàn tay của Kaieda Nobuyoshi lúc bấy giờ giữ Bộ H́nh, cho
đến ngày nay vẫn được tin là có nhiều phần sự thực trong đó).
Kaieda Nobuyoshi gầm
lên:
-"Không hiểu chiến
trận, là thế nào?"
Omura vẫn điềm nhiên
nói:
-"Tôi từ thuở sinh ra
đến giờ chưa hề thốt ra lời nào vô trách nhiệm cả. Trận đánh này
th́ binh lực hiện tại là đủ rồi".
Kaieda Nobuyoshi nói:
-"Khoan đă..." định nói ǵ thêm, nhưng Saigo đă ngăn lại, lần đầu
tiên lên tiếng trong buổi họp:
-"Xin cố gắng cho.
Omura tiên sinh đă nói như thế rồi. Mà lại lấy bản thân ra nhận
chịu trách nhiệm nữa. Thế th́ chúng ta hăy tin tưởng mà giao việc
cho tiên sinh xem sao nào".
Thật ra, Omura đă nói
chuyện trước với Saigo và xin lănh việc chỉ huy trận ấy. Saigo
không đặt vấn đề chi tiết tác chiến của Omura, chỉ nghĩ rằng:
người này đă nhiệt tâm tŕnh bày đến như thế th́ hẳn là đă có cơ
thắng lợi rồi. Vả lại trong trường hợp này, để cho phía phiên trấn
Choshu lập chiến công th́ sau này chắc chắn sẽ giúp ích cho việc
dung hoà hai phiên trấn lớn nhất trong liên minh Cần Vương, là
Satsuma và Choshu.
Thế là quyền Tổng chỉ
huy trận tấn công Shogitai lọt vào tay Omura Masujiro.
Sổ biên niên của Đại
Giám sát sứ Sanjo Usanetomi có ghi: "Quan quân triều đ́nh muốn
tiến đánh Shogitai mới triệu tập cuộc họp tất cả các đội trưởng từ
các phiên trấn. Quan Tham mưu Hayashi Ganjuro nói rằng: để b́nh
định được vùng Kanto, cần phải có hai vạn binh. V́ thế, lúc này
tạm thời đ́nh chỉ chiến đấu. Quan Phán sự Quân vụ Omura Masujiro
mới đến Edo bảo là đă thấy có ba ngàn quân trong Phủ. Ưu thế binh
số này đủ để phá được quân địch. Đại Giám sát sứ Sanjo Usanetomi
thâu nhận ư kiến ấy, miễn chức Tham mưu của Ganjuro, thay bằng
Omura Masujiro để chuẩn bị trận chiến. Kế hoạch tác chiến của Phủ
Tổng đốc giao vào tay Omura Masujiro".
Thực tế, quan quân
triều đ́nh lo ngại như thế không phải là không có lư. Đội Shogitai
chẳng phải là toán quân ô hợp, mà đường đường là đội quân chuyên
nghiệp. Đơn vị chiến đấu nhỏ nhất của Shogitai là tiểu đội có tiểu
đội trưởng chỉ huy cùng một phụ tá và nhiều trưởng tổ. Hai tiểu
đội lập thành một trung đội có trung đội trưởng chỉ huy. Trung đội
1 cho đến Trung đội 18 kết thành Đại đội có Đại đội trưởng gọi là
Đầu-thu chỉ huy. Ngoài bộ đội chủ lực ấy ra c̣n có các bộ
đội hiệp đồng như: đội du kích, đội bộ binh, đội pháo binh, và các
đội chí nguyện mang tên riêng như đội Junchu, đội Garyu, đội
Asahi, đội Manji, đội Shinboku, đội Kosho, đội Shoseki, đội Koki,
đội Suishin, ...... tổng cộng lên đến gần ba ngàn người.
Các quan Tham mưu
phía phiên trấn Satsuma quả quyết rằng: -"Tập kích ban đêm là tốt
nhất!". Thường thức chiến thuật cổ kim đông tây vẫn dạy rằng tấn
công trận địa bằng quân số ít th́ phải là tập kích ban đêm chứ
không c̣n ǵ khác. Hội nghị tác chiến của Phủ Tổng đốc trong khu
Nishinomaru của thành Edo ngay từ đầu đă chủ trương tập kích ban
đêm rồi. Saigo tiếp tục giữ im lặng, bởi đương nhiên là mặc nhận
lư do hùng hồn của phía chủ trương đánh úp ban đêm. Omura cũng
chẳng nói năng ǵ. Bọn Satsuma cảm thấy bực bội quá mới hỏi:
-"Tiên sinh nghĩ sao
nào?"
Nhưng Omura không đáp.
Mở miệng th́ chỉ thốt ra những lời luận lư làm tổn thương t́nh cảm
người khác thôi. Omura ngại chọc giận đám người Satsuma. Nhưng bị
thôi thúc măi, Omura đành phải nói: -"Chúng ta là quân sĩ của
Thiên hoàng. Phải dùng cách đánh đường đường chính chính ban ngày
mới đúng". Chờ một lúc, Omura nói tiếp: -"Đó là lư do thứ nhất.
Lại nữa, nếu ta đánh úp ban đêm, thế nào quân địch cũng sẽ phóng
hoả đốt các nơi để chiếu sáng. Edo thành ra tro mất".
Omura chỉ nói có thế.
Ngắn gọn mà thẳng thừng. Đến nỗi học tṛ đồng hương Choshu cũng
lắc đầu: "Mặt mày kỳ dị, trong bụng nghĩ ǵ chẳng làm sao đoán nổi!"
Đám người Satsuma th́
hầm hầm tức giận: "Bộ muốn chế nhạo bọn ta sao chứ?"
Saigo thấy thái độ
Omura như thế th́ đoán là anh ta có mưu chước ǵ đấy rồi. Mà cứ
tiếp tục cho tranh căi như thế này th́ chẳng ích lợi ǵ, mà c̣n
chia rẽ thêm ra, nên Saigo chấm dứt buổi họp, về pḥng ngồi chờ
Omura đến.
Saigo là người có
trực giác bén nhạy, bắt đầu hiểu được phần nào con người dị tướng
này của phiên trấn Choshu. Cách tiếp xúc đối xử với người đời của
anh ta thật là vụng về đến tưởng như là người ở đâu lạc vào thế
giới này vậy. Có điều anh ta lại là người có thiên tài dụng binh,
chỉ với mỗi một thứ tài năng đó mà xuất hiện trong thời gió băo
tao loạn này. Người kỳ dị thật đấy, nhưng có lẽ trời c̣n thương
liên minh Satsuma-Choshu thiếu tay mưu lược quân sự nên đă cho
xuống một con người dị kỳ mà có thiên tài như thế chăng?
Quả đúng như Saigo
đoán, Omura đến pḥng Saigo, ôm theo bản đồ, sách vở, bảng đá.
Saigo thi lễ rồi nói đùa một lời. Nhưng Omura không để ư. Chỉ im
ĺm giở bản đồ ra.
-"Hội họp đông người
th́ không đi đến đâu. Tôi muốn được ngài chấp thuận cho kế hoạch
tấn công như thế này đây. Xin ngài xem kỹ cho".
Saigo xem kỹ. Mặt đổi
ra màu kinh ngạc. Thấy trong tất cả các trận địa, quân phiên trấn
Satsuma phải đảm nhận cửa Kuromon là nơi dự tưởng sẽ phải tấn công
mănh liệt nhất, kịch chiến với lực lượng mạnh nhất của địch. Tuy
có được quân phiên trấn Higo và Onshu hiệp lực. C̣n quân Choshu
đảm trách phía Hongo coi như hậu phương, với sự hiệp lực của bộ
đội các phiên trấn Hizen, Chikugo, Omura và Sadohara. Quân phiên
trấn Higo và Chikugo tấn công từ dinh cơ phiên trấn Toyama. Quân
phiên trấn Bizen, Sadohara và Oshu tấn công từ dinh cơ phiên trấn
Mito. Ngoài ra, bộ đội dự bị hoặc chặn đường rút quân của địch th́
có các đội quân của các phiên trấn nhỏ, thiếu ư chí chiến đấu và
trang bị bằng vơ khí cũ. Như phiên trấn Awa giữ đoạn đường từ cửa
Hitotsubashi đến Suidobashi; phiên trấn Oshu giữ từ cửa Suidobashi
đến dinh cơ phiên trấn Mito; phiên trấn Shibata giữ khu vực nhà
thờ; phiên trấn Bizen giữ khu Morikawashuku Oiwake; phiên trấn
Kishu giữ khu Ogawabashi, phiên trấn Onshu giữ khu Senju Ohashi;
phiên trấn Higo giữ các khu Okubo-yoichi, Numata ở Kawaguchi;
phiên trấn Bizen giữ khu Todagawa; phiên trấn Hizen giữ khu
Shimousa Koga; phiên trấn Geishu giữ khu Bushuoshi; phiên trấn
Chikuzen giữ khu Bushugawa. Hiển nhiên, cửa Kuromon coi như là cửa
chính vào một thành bị công phá, nên phía Shogitai chắc chắn đă
tập kết đại bộ phận binh lực, hoả lực tại đấy rồi.
Omura vẫn lặng thinh.
Saigo cũng im lặng, xem xét kỹ các điểm tấn công. Cảm nghĩ của
Saigo Takamori trong lúc ấy, về sau được ghi lại trong hồi kư lịch
sử Satsuma-Choshu như sau: "Omura Masujiro tŕnh bày các lộ tấn
công. Saigo xem kỹ rồi nói: Quân sĩ Satsuma mà chết hết th́ cũng
là do lệnh của triều đ́nh đấy à? Omura nhẹ xoè quạt ra xếp quạt
lại, mặt ngẩng lên trời, im ĺm. Một lúc lâu sau mới nói: Đúng thế.
Saigo lại làm thinh, đi ra".
Thật ra, Omura suy
tính rằng thắng bại ở cửa Kuromon là ch́a khoá của trận tấn công
này. Nhưng tính về binh lực th́ quân phiên trấn Satsuma mạnh hơn
quân phiên trấn Choshu, mà trang bị cũng tốt hơn. Đó là lư do
Omura muốn quân Satsuma đảm trách mặt tấn công nguy hiểm nhất. Có
nói thật ra như thế, hẳn là Saigo Takamori cũng hiểu mà không cảm
thấy bất nhẫn. Vậy mà Omura chỉ xoè quạt ra xếp quạt lại một hồi
rồi nói: Đúng thế, mà thôi.
Đến lúc bọn Kaieda
Nobuyoshi, phiên sĩ Satsuma nghe được, nổi giận lên, kéo theo mấy
tay kiếm định đi chém Omura, may mà Saigo can ngăn được mới khỏi
có chuyện lớn. Nhưng cũng v́ chuyện này mà người Satsuma thêm thâm
thù Omura Masujiro.
Tin đồn sắp tấn công
Shogitai loan ra khắp thành phố Edo. Đồng thời, dự đoán của Omura
dễ dàng thành sự thật. Phía Shogitai rút quân, bỏ hết các đồn trại,
cư xá trong thành phố, tập kết toàn lực trên núi Ueno, chỉ trừ một
trận địa duy nhất ở Hirokoji. Hirokoji trong khu Shitaya là con lộ
chính và lớn đưa vào Ueno, hai bên san sát nhà dân. Shogitai chặn
ngang con lộ này, chất đống chiếu cói làm rào cản, mỗi đêm cho một
đội súng trên núi xuống canh giữ, đề pḥng quân triều đ́nh đánh úp
ban đêm. Nhưng lúc trời sáng th́ rút lên trên núi. Omura biết được
quy luật hành động ấy. Có ư kiến đem quân đến dẹp tan cứ điểm ấy,
nhưng Omura gạt đi.
Đă vào mùa mưa dầm.
Trời chưa sáng ngày 15 tháng 5 Minh Trị nguyên niên
(1868),
Phủ Tổng đốc ra lệnh cho binh sĩ các phiên trấn tập kết ở Ogeba (ngày
nay là khoảng ngoài Nijubashi). Mưa từ đêm qua đă nhỏ lại nhưng
dưới chân vẫn c̣n lầy lội. Quân sĩ các phiên trấn tập trung lại
rồi, quân hầu cầm đèn lồng đưa Omura đến. Vẫn đội nón nông dân che
cả mặt, quần cộc vải đen, áo choàng tay ống rộng, trong ánh đèn
lồng, Omura tuyên bố: -"Khởi sự tấn công Shogitai ở Ueno!". Omura
phân phát các bản đồ kế hoạch tấn công tự tay ḿnh, vốn có khiếu
hội hoạ, vẽ sẵn cho từng đội quân, rồi rút đồng hồ trong túi ra.
Chừng mười phút sau, Omura ra lệnh: -"Xuất phát!".
Bóng các đội trưởng
gật đầu, rồi đoàn quân âm thầm tản ra. Ở giây phút đó, với chỉ một
lời hiệu lệnh nhỏ nhẹ trong cơn mưa lất phất, lịch sử đă bắt đầu
chuyển biến kinh động. Vậy mà đương sự ra hiệu lệnh lại hoàn toàn
b́nh thản, âm thầm quay bước trở lại bản doanh ở khu Nishinomaru.
Omura đă tính toán
chu tất cả rồi. Hiệu lệnh kia chỉ là kết quả tất nhiên mà thôi.
Cũng giống như nhà hoá học trong pḥng thí nghiệm. Không, anh ta
chính là nhà hoá học đó rồi. Đă chuẩn bị tất cả các phương tŕnh
phản ứng, thuốc hoá học và dụng cụ, chu toàn cả. Sau đó th́ chỉ
việc giao cho thực nghiệm sinh. Chỉ cần ra lệnh ngắn gọn: -"Thí
nghiệm đi!" là xong. Omura trở lại Phủ Tổng đốc ở Nishinomaru
trong thành Edo, tựa đầu vào cột trụ, ngồi chờ kết quả thí nghiệm.
Trời sáng dần. Các
đội quân tiến trong mưa đến các mục tiêu tấn công. Phía Shogitai
vẫn theo thói quen thường ngày, trời vừa sáng là đội súng canh rời
khỏi rào cản bằng chiếu cói ở Hirokoji, rút hết lên núi. Quan quân
triều đ́nh tiến vào dễ dàng. Cuộc thí nghiệm thành công bước đầu.
Cũng có trục trặc ít
nhiều. Trong đám quân sĩ Choshu hướng đến Hongo, có Trung đội 4
đại đội 1 do Arichi Shinanojo
(1843-1919, Nam tước)
làm Trung đội trưởng, vài ngày trước vừa mua được loại súng
Schneiden tối tân nạp đạn đằng đuôi từ thương nhân ngoại quốc ở
Yokohama về trang bị cho đội, được Omura đặt nhiều hy vọng vào
năng lực tấn công, thế nhưng đến lúc cần đột kích th́ binh sĩ lại
hốt hoảng v́ chưa quen cách sử dụng loại súng mới. Bởi mới chỉ
được tập bắn thử có một lần, nên từ đội trưởng trở xuống, chẳng ai
rành cách sử dụng cả. Người mua súng là Tham mưu Choshu Kinashi
Sei-ichiro (1845-1910, Nam tước)
đặt bộ chỉ
huy ở dinh cơ phiên trấn Kaga ở khu Hongo. Kinashi phải cho binh
sĩ dừng lại, phái một số người trở về dinh cơ phiên trấn Kaga học
cách sử dụng súng ấy. V́ thế, cuộc hành quân đă có hỗn loạn phần
nào. Và phiên trấn Satsuma có lẽ có phản cảm với Omura nên giữ
quân chủ lực ở Yushima, lúc đầu chỉ đưa đội bộ tốt và nửa đội du
kích đến mục tiêu là cửa Kuromon. Nhưng phía ấy, mặt trận vang rền
tiếng súng nổ, nên đành phải đưa thêm nhiều quân đến.
Dù có vài trục trặc
như thế nhưng cuộc thí nghiệm của Omura tiến đúng như dự tưởng.
Trong lúc ấy, Omura đang chỉ đạo thực hiện tờ nhật tŕnh có tên là
"Nhật chí thành Edo". Ngay từ ngày đến Edo, Omura đă bắt
đầu cho làm báo này, ra hàng ngày một ngàn tờ. Chọn tám người thợ
khắc chữ, cho ở trong thành Edo, in tay. Chẳng phải do sở thích
của Omura, chỉ v́ anh ta nghĩ cần có tờ báo để truyền đạt thông
suốt mệnh lệnh trong quân xuống đến tất cả binh sĩ.
Omura cho in bản đặc
biệt, loan báo: "Đă diệt trừ xong Shogitai chỉ trong một ngày!".
Theo Omura tính toán th́ chỉ cần một ngày là diệt được Shogitai.
Bản đặc biệt ấy, Omura định in sẵn vài ngàn tờ, chiến đấu vừa xong
là phát hành ngay đến toàn quân và cả thị dân trong thành phố Edo
nữa.
Trời lại mưa nặng hạt.
Ở khu vực chiến đấu quanh núi Ueno, nước mưa ngập đầy hồ và các
rănh nước, đường sá lầy lội, nhiều chỗ lút chân, quân sĩ chiến đấu
thật khổ nhọc. Hơn nữa, Shogitai đánh trận ĺ lợm hữu hiệu hơn dự
tưởng, lúc đầu cầm cự rất lâu ở Sanbashi, sau rút về cố thủ cửa
Kuromon, dàn trận súng pháo mănh liệt suốt trong vài giờ, không
cho quân triều đ́nh tiến lên được bước nào. Phía Shogitai có 7 cỗ
bích kích pháo (pháo ṇng ngắn)
kiểu Pháp cỡ 4 pound của quân Mạc Phủ cũ để lại, trong đó,
2 cỗ đặt ở Kuromon, 2 cỗ đặt ở Sannodai, c̣n lại 3 cỗ chia đi các
chỗ xung yếu phía sau; hoả lực của các cỗ súng này làm quân triều
đ́nh khốn khổ vô cùng. Trận địa pháo binh của quân triều đ́nh th́
đặt ở dinh cơ của hai phiên trấn Kaga và Toyama ở Hongodai, nhắm
pháo kích núi Ueno qua hồ Shinobazu, gồm hai cỗ đại bác Armstrong
do phiên trấn Nabeshima xứ Hizen đă mua được từ Anh quốc trước
chính biến. Đạn đại bác ấy không phải h́nh cầu mà là h́nh quả đấu
(acorn)
có mũi nhọn, sức phá hoại, sức giết hại là vô địch trên thế giới
thời bấy giờ. Loại đại bác này th́ đương thời, ngoài nước Anh ra,
trên khắp địa cầu, chỉ có phiên trấn Nabeshima
(Saga)
xứ Hizen có được mà thôi. Bộ Hải quân Anh lúc đầu cũng không dùng
loại đại bác này v́ có ít nhiều nguy hiểm trong cách thao tác
(xin xem "Đại bác Armstrong" cũng của Shiba Ryotaro, Phạm Vũ Thịnh
dịch), sau
khi dùng thử trong cuộc chiến giữa hạm đội Anh quốc với phiên trấn
Satsuma, thấy có công hiệu nên đặc biệt quan tâm nhưng vẫn chưa
dám chính thức thu dụng. Pháo thuật trưởng R.E. Trace của soái hạm
Anh quốc trong cuộc chiến giữa hạm đội Anh quốc với phiên trấn
Satsuma đă viết báo cáo về bản quốc như sau: "Có thể nói rằng
trong tất cả các loại súng pháo được sử dụng hiện tại, loại đại
bác này có lực phá hoại lớn nhất. Hiệu lực của loại đại bác dùng
đạn phát tán có nhét ng̣i nổ này, phải nói là có tán dương đến mấy
cũng không đủ".
Hôm trước ngày tấn
công Ueno, Omura đă đặc biệt cho gọi người pháo đội trưởng đảm
trách hai cỗ đại bác này của phiên trấn Nabeshima xứ Hizen đến bảo:
-"Đại bác này là bức
trường thành bảo vệ quan quân triều đ́nh đấy. Nếu quân địch xông
tới th́ phải thối lui, đừng để địch lấy mất".
Mà đạn đại bác này
cũng không có nhiều, hơn nữa, ngay từ đầu cuộc chiến đấu mà đă bắn
đại bác này th́ quân địch sẽ biết vị trí mất, do đó Omura dặn là
đừng bắn sớm, chờ đến buổi chiều, khi chiến đấu đến hồi kịch liệt
nhất th́ mới bắt đầu bắn đại bác.
Đúng như lời dặn ấy,
chiều hôm đó, tiếng nổ long trời đặc sắc của loại đại bác này đă
vang rền đến tận khu Nishinomaru trong thành Edo. Đang lim dim tựa
đầu vào cột trụ, Omura mở mắt, rút đồng hồ trong túi ra xem, rồi
cho vào túi lại, nhắm mắt tiếp.
T́nh h́nh chiến đấu
được cấp báo về thành Edo mỗi giờ, nhưng không thấy tiến triễn như
ư, mà thời gian lại trôi qua nhanh chóng. Ngay cả bọn Tham mưu,
phó Tham mưu của phiên trấn Choshu cũng bắt đầu xầm x́:
-"Cứ điệu này chắc
phải đánh luôn ban đêm nữa!"
-"Đạt Ma phun lửa
đang làm ǵ kia chứ?"
Bàn tán xôn xao khiến
bọn Satsuma nghe thấy, cũng xúm lại cùng đi cật vấn Omura. Cả bọn
xông vào pḥng Phủ Tổng đốc th́ chẳng thấy Omura đâu cả. Mới hỏi
người trong pḥng:
-"Đạt Ma phun lửa đâu
rồi?"
Người trong pḥng đáp
là mới đi ra đó, có lẽ leo lên tháp ngắm núi Phú Sĩ rồi.
Nghe thế, cả bọn theo
nhau leo lên tháp. Quả thật có Đạt Ma phun lửa ở đó, đang tựa đầu
vào cột. Tham mưu Terashima Akisuke đại diện mọi người hỏi:
-"Xin tiên sinh cho
hỏi. Lúc đầu tiên sinh bảo là tuyệt đối không được đánh ban đêm.
Bảo là sẽ xong xuôi nội trong ban ngày. Thế nhưng với t́nh h́nh
chiến đấu này th́ đến chạng vạng cũng chưa phá nổi ṿng ngoài của
quân địch. Thế th́ hóa ra là phải đánh ban đêm rồi. Mà đánh đêm
như thế chỉ v́ phải đánh tiếp trận ban ngày chứ đâu có c̣n lợi thế
ǵ. Tiên sinh tính sao?"
Omura như c̣n đang
suy tính chuyện ǵ lung lắm nên không tỏ phản ứng ǵ trước lời cật
vấn ấy. Tiếp tục suy nghĩ một hồi lâu, rồi như chợt để ư đến bọn
kia, Omura rời lưng khỏi cột trụ, chỉ tay vào đồng hồ mà nói:
-"Đến giờ rồi. Thu
dọn thôi".
Cứ như là kim đồng hồ
ấy có uy lực kết thúc chiến trường được vậy.
Thế mà, như hô ứng
với lời nói của Omura, bên ngoài cửa sổ, phía Ueno bùng lên đám
khói đen nghịt, có cả lửa đỏ ngùn ngụt bốc lên. Omura quay mặt
nh́n cả bọn:
-"Có vẻ đă dứt điểm
rồi đấy". Omura lấy ngón tay gạt mồ hôi trán, bắt đầu nói dài ḍng
khác với lệ thường, như b́nh giảng về cuộc thí nghiệm: -"Ngọn lửa
kia là do quân địch đốt bỏ núi Ueno để bại tẩu đó. Bọn nghịch tặc
ấy không c̣n lư do để ở đấy nữa. Ngọn lửa kia là dấu hiệu bọn ấy
trốn chạy, không chừa tên nào cả".
Chẳng bao lâu sau,
tin chiến thắng được báo về. Omura ra lệnh phân phát tờ Nhật
chí thành Edo trong thành và trong các phố. Rồi bảo người giúp
việc ban Tham mưu là Shionoya Ryokan chuẩn bị áo xống cho ḿnh, và
đi ra khỏi thành. Có Shionoya Ryokan, Oya Onojiro và hai người
phiên sĩ Choshu đi theo. Omura vẫn đội nón cói nông dân che cả mặt
như thường lệ, ngồi lắc lư vụng về trên lưng ngựa.
Omura đi thị sát dấu
vết chiến trận. Thấy phía trước tiệm Matsuzakaya ở Ueno Hirokoji
tán loạn những chiếu cói quân triều đ́nh đă dùng để chắn đạn địch;
bên hông Matsuzakaya ngổn ngang những thùng đựng rượu, những gói
lá đựng cơm nắm; ở cửa vào xóm Sanmaibashi Nakacho có 5, 6 xác
quân triều đ́nh; gần cửa Kuromon c̣n 7 xác quân Shogitai. Xuống
qua chùa Kiyomizudo th́ thấy tháp chuông nhô lên giữa đám than tro,
Omura ghé vào xem pḥng trong, đến khi mặt trời lặn mới quay về
thành, miệng lẩm bẩm: -"Thành phố không bị cháy".
Có lẽ Omura muốn
chính mắt ḿnh kiểm nhận thành công của cuộc thí nghiệm.
Trong thành phố, đám
thị dân nán lại không chạy loạn, bây giờ tụ tập ở các ngả ba ngả
tư. Chẳng ai chú ư ǵ đến người đàn ông đội nón che cả mặt, quần
cộc, áo choàng tay ống ấy cả. Có lẽ cho dù có bảo họ đấy là người
quân sư đă lập kế hoạch, bố trí và thực hiện trận tấn công Ueno
này, hẳn là họ cũng không tin.
Ngay sau đó, cuộc
chiến b́nh định vùng Đông Bắc (Nhật
Bản) rồi
tiến đánh Hakodate đă bắt đầu, nhưng Phủ Tổng đốc của quan quân
triều đ́nh vẫn đóng ở thành Edo, và Omura cũng không rời thành này
một bước nào. Trước trận tấn công Shogitai này, đối với đám quân
sĩ c̣n lại của Mạc Phủ cũ c̣n cố thủ trong thành Utsunomiya dưới
sự chỉ huy của Otori Keisuke, Matsudaira Taro, Hijikata Toshizo,
th́ bộ đội của Tổng đốc đạo Tosando mà chủ lực là quân phiên trấn
Tosa lănh phần thảo phạt, nhưng quân triều đ́nh đă thua trận ở
Oyama và chiến đấu khó khăn ở các mặt trận khác, t́nh h́nh chiến
sự ở hướng ấy không khả quan mấy. Thư yêu cầu tiếp viện tới tấp
truyền về Phủ Tổng đốc. Nhưng Omura đều xé bỏ cả. Quan quân ở tiền
tuyến tức giận, có người đ̣i chém chết Omura. Chịu không thấu, hai
đội trưởng Kawada Sakuma của phiên trấn Onshu và Tarasaki Gozan
của phiên trấn Choshu từ tiền tuyến thay ngựa nhiều lần mới chạy
về được đến Edo, khẩn cấp báo cáo t́nh trạng nguy khốn ở các mặt
trận. Tarasaki nói nếu Omura không phái binh cứu viện th́ dù là
đồng hương Choshu, sẽ liều tự tay ḿnh chém Omura rồi ra sao th́
ra! Tarasaki Gozan xuất thân là phiên sĩ cao cấp của phiên trấn
Choshu, lại được Thế tử sủng ái, do tài ba về kiếm thuật mà được
làm cận vệ thân thích với Thế tử, thời Mạc Phủ chinh phạt Choshu,
đă chiến đấu dũng mănh ở mặt trận cửa Geishu. Thường chỉ xem Omura
là thứ y sĩ nông dân mà khinh thị.
Tarasaki sùi bọt mép
kể lể t́nh h́nh chiến đấu khổ nhọc, nhưng Đạt Ma phun lửa Omura
vẫn điềm nhiên ngồi nghe.
-"Ở tiền tuyến, hiện
nay súng trường đang phải bắn suốt từ 9 giờ sáng đến 4 giờ chiều
mỗi ngày đấy!". Tarasaki phải trưng dẫn đến mức cực đoan như thế.
Tính Omura lại không
ưa chuyện khoác lác, nên lạnh lùng bảo:
-"Này cậu, khoác lác
th́ không nên!"
Tarasaki đứng vùng
dậy:
-"Khoác lác chuyện ǵ?"
Omura điềm tĩnh đáp:
-"Chuyện khoác lác
th́ phải nói là khoác lác thôi. Súng trường mà bắn suốt 3, 4 giờ
th́ nóng đến nỗi chạm tay vào là phỏng ngay. Nếu không lấy nước
làm nguội lại th́ không thể nào bắn tiếp được. Vậy mà lại bảo là
súng trường đang phải bắn suốt từ 9 giờ sáng đến 4 giờ chiều th́
khoác lác quá! Nếu cậu bảo không khoác lác th́ ngay tại đây, cậu
bắn suốt 4, 5 giờ xem nào! Vả lại, nghe cậu nói thế th́ hiểu là
binh sĩ vẫn c̣n mỗi người khoảng hai trăm phát đạn đấy chứ ǵ. Với
quân lực như thế th́ làm sao có thể cấp thêm đạn dược, chứ đừng
nói ǵ đến viện binh".
Omura đă phản luận
bằng lư do vững chắc không có khe hở. Nhưng cách nói không khéo.
Tất nhiên, Tarasaki và Kawada đă phải rút lui, chịu thua chuyện
tranh luận, nhưng đă chất chứa thêm oán thù. Oán thù ấy không chỉ
ở hai người này, mà c̣n lan ra khắp đám quân sĩ ở tiền tuyến nữa.
Nhất là đối với người Satsuma, và cả bọn đội trưởng trong phiên
trấn Choshu mà không phải là học tṛ của Omura, th́ oán hận ấy đă
bám rễ sâu trong ḷng họ.
Trong chiến dịch tiến
đánh Hakodate về sau này cũng thế. Tham mưu của quân triều đ́nh là
Kuroda Ryosuke lo ngại không đủ binh lực tấn công, mới bảo một sĩ
quan người Satsuma lên quân hạm về Edo xin Omura cấp tốc phái viện
binh thêm. Omura thản nhiên bảo:
-"Chừng đó đủ rồi!
Trước khi anh quay trở lại Hakodate th́ đă xong rồi đấy!".
Quả đúng như lời
Omura thật. Nhưng dự tưởng của Omura đúng quá lại làm cho người ta
mất mặt. Omura không hiểu được những điều tế nhị như thế trong tâm
t́nh người khác.
Sau cuộc chiến Oshu,
lại có câu chuyện truyền tụng như thế này. Quan Tham mưu trưởng là
Saigo Takamori (thuộc phiên trấn
Satsuma)
từ tiền tuyến trở về, lâu ngày lại cùng làm việc với Omura trong
sảnh đường ở Edo. Mọi người trong sảnh đường hy vọng là hai vị đầu
năo của quân triều đ́nh gặp nhau th́ hẳn là có chuyện luận bàn hấp
dẫn lắm đây. Thế nhưng, Saigo vẫn ngồi yên, mặc nguyên áo choàng,
mà Omura cũng chỉ nh́n quanh, chẳng nói ǵ cả. Đến giờ về, hai
người mới nh́n nhau mỉm cười ngượng nghịu rồi ai về nhà nấy ngay.
Có lẽ cuộc chiến là hành động chung đă chấm dứt, giữa hai người
chẳng c̣n có ǵ chung để tán chuyện cả. Nhưng người trong sảnh
đường th́ thấy hai đầu năo cùng im ĺm như thế là chuyện quái dị,
khiến họ đồn đại, bàn tán một thời gian. Mà chuyện đồn đại này lại
càng làm cho người phiên trấn Satsuma bất b́nh thêm đối với Omura.
Họ cho rằng đó là thái độ vô lễ đối với người lănh đạo lăo luyện
của họ.
Tháng 6 năm Minh Trị
thứ hai (1869),
Omura nhậm chức Phó Bộ Trưởng bộ Binh trong chính phủ mới. Vào
thời kỳ này, Omura đều đặn gửi tiền xài dư về quê cho vợ là Kotoko,
và chỉ dẫn sử dụng theo kiểu Omura:
"Ta gửi một ngàn năm
trăm lạng bạc là tiền c̣n lại trong lương tháng, trong đó một ngàn
là để gửi nhờ Ueda Shozo giữ hộ, khi nào cần th́ nhờ đưa cho. C̣n
năm trăm lạng kia th́ giữ lấy, có ai tin cẩn được th́ cho họ vay,
hoặc để mua ruộng đất".
Trong các thư gửi cho
vợ, lại có thư như thế này:
"Bảo người nhà đặt
gấp mười bốn tấm chiếu ở tiệm chiếu Mukoyama. Chiếu loại trung là
được".
Thư gửi về quê th́
như thế, nhưng một mặt, trong thời kỳ này Omura đă tiến hành việc
xây dựng quân đội (Nhật Bản)
thật là to lớn và tinh vi đến mức kinh dị. Có thể nói là thiên tài
làm phép lạ!
Là người hễ đi tàu
thuyền th́ say sóng, nên chưa từng ra nước ngoài bao giờ, thế mà
Omura áp dụng được hoàn hảo những binh chế và sở trường của quân
đội kiểu Tây phương để thiết lập các chế độ và cơ sở binh bị tân
tiến cho Nhật Bản. Có lẽ trong tất cả các nhân tài c̣n sống sót để
đóng góp cho công cuộc Duy Tân, Omura Masujiro là người không thể
thiếu được.
Có điều, Omura đă
cảnh giới quá đáng đối với phiên trấn Satsuma. Khoảng đầu cuộc Duy
Tân, Omura đă âm thầm tưởng định rằng kẻ địch của chính phủ mới sẽ
là phiên trấn Satsuma, và đă không ngừng giáo dục như thế cho
Saionji Kinmochi lúc bấy giờ c̣n trẻ lắm. Lư do th́ như c̣n ghi
lại trong tư liệu của Saionji về sau này, là Omura đă nói: "Nếu
đất Kyushu mà có nhân vật giống như Ashikaga Takauji
(1305-1358, sáng lập Mạc Phủ Ashikaga năm 1333,
chấm dứt Mạc Phủ Kamakura)
nổi lên th́ đại thế
trong thiên hạ sẽ ra sao, không ai tưởng tượng được. Lúc đó, hẳn
là phải chọn từ đám công khanh của triều đ́nh ra một nhân vật
nghiêm túc và có tiếng tăm mới tiếp tục trị nước được. Do vậy, từ
bây giờ phải t́m kiếm ngay. Ngài Saionji đúng là nhân vật như thế".
Tháng tiếp theo ngày
Omura gửi thư về quê dặn vợ đặt mua chiếu, ngày 4 tháng 9 năm Minh
Trị thứ hai (1869),
khoảng sau 6 giờ chiều, trong căn pḥng cuối lầu trên của lữ quán
trong xóm Kiyamachi khu Sanjo ở Kyoto, một bọn thích khách đă đột
nhập chém Omura trọng thương.
Tin cấp báo đến
Katsura Kogoro lúc ấy đang dưỡng bệnh lao phổi trong vùng núi
Hakone. Nhật kư của Katsura ngày 10 tháng 9 ghi rằng:
"Sáng mưa nhỏ, đến
chập tối lại mưa lớn. Sáng sớm có sứ giả khẩn cấp là Kawamura
Kenzo đến, (.........). Tối ngày 4 vừa qua, một bọn thích khách 7,
8 người đă xông vào pḥng trọ của Omura Masujiro trong lữ quán ở
lô đất số 3 xóm Kiyamachi, Kyoto, chém chết Shizuma Hikojiro và
Adachi người phiên trấn Kashu. Người nhà của Omura Masujiro th́
một người bị nhiều vết thương, chết vào hôm sau là ngày 5, c̣n một
người bị thương nặng. Nhờ ơn Trời, Omura Masujiro tuy bị thương
nặng mấy chỗ, nhưng tin cho biết không hại đến tính mạng. Tôi đă
vô cùng kinh ngạc. Rồi thấy tính mạng Omura không đến nỗi nào, nên
cũng an ḷng".
Qua ngày 2 tháng sau
đó, Omura được đưa vào bệnh viện Osaka ở xóm Suzuki, để y sĩ ngoại
khoa Hà Lan là H.F. Bauduin giải phẫu cho. Nhưng do chứng bại
huyết, Omura chết ngày 5 tháng 11. 46 tuổi.
Lúc sắp chết, Omura
đă cho gọi quan Tham sự bộ Binh là Funakoshi Mamoru đến bên gối mà
dặn ḍ lời cuối rằng:
-"Hăy chế tạo loại
bích kích pháo cỡ 4 pound, càng nhiều càng tốt".
Omura đă dự đoán cuộc
chiến vùng Tây Nam năm Minh Trị thứ 10
(1877, từ cuối tháng Giêng, mười ba ngàn quân
vơ sĩ Satsuma nổi dậy chống triều đ́nh truất bỏ đặc quyền của giai
cấp vơ sĩ; cuộc khởi nghĩa thất bại và Saigo Takamori tử trận cuối
tháng 9 cùng năm ),
bảo đó sẽ là cuộc nội chiến cuối cùng.
Thật ra, bọn thích
khách gồm mười hai người, đều là những kẻ cuồng tín theo chủ nghĩa
"Nhương Di quốc túy" (tuyệt đối không
chấp nhận bọn man di Tây phương),
đă công bố thư "trảm gian" hài tội Omura là đă "cắm đầu mô phỏng
Tây Dương, làm ô uế quốc thể, làm nhục triều đ́nh, nuôi dưỡng thói
quen man di càng ngày càng sâu đậm".
Có điều bất hạnh cho
Omura Masujiro là trong số mười hai tên ấy có đến ba tên là phiên
sĩ đồng hương Choshu. Ngoài ra, có năm tên là phiên sĩ Tosa, và
bốn tên thuộc các phiên trấn khác. Cả bọn đều bị bắt. Nội các
chính phủ mới xử tử h́nh, án tŕnh lên Thiên hoàng phê chuẩn, qua
quan đại diện đưa đến Kyoto để quan Tổng trấn phủ Kyoto là
Nagatani chỉ huy việc xử h́nh ở pháp trường Awataguchi vào ngày 20
tháng 12. Vậy mà đúng lúc sắp xử tử bọn phạm nhân, đột nhiên lại
có mệnh lệnh quái kỳ: "Ngưng xử h́nh!" từ bộ H́nh ở Edo truyền đến.
Phủ Kyoto chẳng rơ hư thực ra sao nhưng cũng đành cho bọn phạm
nhân vào ngục trở lại. H́nh bộ Đại thần
(Bộ trưởng Tư pháp)
lúc bấy giờ lại là
Kaieda Nobuyoshi, ngày trước đă là Tham mưu của quân triều đ́nh,
xuất thân từ phiên trấn Satsuma. Về sau, rơ ra đó chỉ là lệnh
riêng từ Kaieda Nobuyoshi, nên Phủ Kyoto lại đem bọn phạm nhân ấy
ra xử h́nh.
Đương thời, người ta
gần như công nhiên mà tin vào thuyết: chính Kaieda Nobuyoshi đă
xúi giục bọn hung thủ ấy ám sát Omura Masujiro. Ít nhất th́
Katsura Kogoro là người đă phát hiện nhân tài Omura Masujiro, tiến
cử làm người chỉ đạo cuộc chiến tranh tiêu diệt Mạc Phủ, đă tin
như thế. Katsura Kogoro đă gửi một bức thư đề ngày 26 tháng 7,
đúng ngày trước hôm Omura lên đường từ Tokyo
(tên mới của Edo)
đi Kyoto, thư gửi cho quan Tham sự Kyoto là Masamura Hanjiro, có
lời cảnh báo như sau:
"Hôm trước, tôi cũng
đă nghĩ đúng như ư ngài rằng những lời tuyên bố mập mờ hai mặt của
Kaieda càng làm phát sinh nghi hoặc trong ḷng người, giúp cho bọn
phiến động sắp sửa nắm lấy cơ hội mà ra tay".
Rồi sau khi vụ ám sát
Omura xảy ra, Katsura lại gửi cho đồng hương Choshu là quan Tham
nghị Hirosawa Saneomi bức thư như sau:
"Về vụ Omura th́ có
thuyết lưu hành kín đáo rằng đó rơ ràng là do Kaieda xúi giục".
Vụ này cũng có ghi
trong Nhật kư do Okubo Toshimichi để lại, trong số tư liệu của
phiên trấn Satsuma. Đại ư là:
"Ngày 25 tháng 12,
Kaieda đến, bảo là bộ H́nh th́ muốn đ́nh chỉ việc hành h́nh các
phạm nhân, nhưng tôi đă thuyết phục đừng làm thế. (.........).
Buổi tối, Kaieda lại đến, khẩn thiết bàn luận về vụ ám sát Omura".
Hai hôm sau, Kaieda
Nobuyoshi lại đến chỗ Okubo Toshimichi.
"Kaieda bước vào, bàn
về chuyện xử trí các phạm nhân trong vụ ám sát Omura, bảo là khó
mà đồng ư với cách xử trí của Nội các".
Rồi ngày sau đó, 28
tháng 12, nhật kư ấy lại cũng ghi việc tương tự như thế nữa.
Có đúng là Kaieda
Nobuyoshi đă chỉ thị cho bọn thích khách ấy ám sát Omura Masujiro
hay không, đến nay vẫn chưa rơ ràng. Chỉ biết rằng, Omura Masujiro
đă đột ngột xuất hiện khi lịch sử cần đến, rồi lúc sứ mệnh xong
xuôi, đă biến đi thật vội vă. Đến mức thần bí nữa.
Phạm Vũ Thịnh
dịch
Sydney 05/09-10/09
Chú thích:
[1]
Katsura Kogoro : (Kido Takayoshi, 1833-1877), phiên sĩ Choshu,
kiếm hào, chính trị gia, một trong Duy Tân tam kiệt (hai người kia
là Saigo Takamori và Okubo Toshimichi) lănh đạo phe Cần Vương đánh
đổ Mạc Phủ Tokugawa mở đường cho công cuộc Duy Tân thời Minh Trị.
Thực chất là Tể tướng/Thủ tướng đầu tiên trong chính quyền Minh
Trị.
[2] Edo :
trung tâm cai trị của Phủ Chúa Tokugawa, bây giờ là Tokyo. Phủ
Chúa đặt ra lệ bắt các Lănh Chúa (Daimyo) mỗi năm phải đổi
chỗ trú ngụ, năm này ở Edo, năm sau ở lănh địa của ḿnh, do đó các
phiên trấn có dinh cơ của phiên trấn ở Edo để các gia thần và
thuộc hạ của Lănh Chúa trú đóng ở Edo trú ngụ và làm việc.
[3]
Yoshida Shoin (1830-1859) : một trong những nhà trí thức nổi danh
nhất cuối thời Mạc Phủ, đă mở trường dạy binh học và chính trị,
đào tạo nhiều chí sĩ sau này đă góp sức hữu hiệu vào việc đánh đổ
Mạc Phủ và đổi mới nước Nhật.
[4] Hộc :
Koku, đơn vị đo lường, khi dùng để tính bổng lộc của vơ sĩ,
hay lực kinh tế của phiên trấn th́ khoảng 150 kí gạo, khi dùng để
tính dung tích thuyền bè th́ khoảng 180 lít.
[5] Thời
Chiến quốc : 1467-1568, các sứ quân cát cứ các nơi đánh nhau hỗn
loạn, cho đến khi Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi và Tokugawa
Ieyasu tiếp nhau hoàn thành cuộc thống nhất, mở ra thời Phủ Chúa
Tokugawa.
[6] Ito
Hirobumi (Hirofumi/Hakubun/Shunsuke, Y Đằng Bác Văn, 1841-1909) :
đồ đệ của Yoshida Shoin, một trong 5 người du học Anh quốc, 4 lần
nhậm chức Thủ tướng Nhật Bản năm 1885, 1892, 1898, 1900.
[7] Nhị
thập nhất hồi : họ Yoshida viết chữ Yoshi (cát) chiết tự thành ba
chữ Thập nhất khẩu, và chữ Da (điền) chiết tự thành chữ Thập và
chữ khẩu; chữ Yoshida chiết tự và tổng cộng lại thành Nhị thập
nhất (21) thêm hai chữ khẩu nhập vào nhau thành chữ hồi.
Yoshida Shoin thời thơ ấu mang họ là Sugi (sam) chiết tự thành ba
chữ: thập, bát và tam, cộng lại thành 21, nên có thêm tên hiệu là
Nhị thập nhất.
[8] Takano
Nagahide (1804-1850) : nhà tư tưởng Lan học, bạn của y sĩ Hà Lan
Siebold (là người có ảnh hưởng lớn đến trào lưu Lan học của
Nhật Bản), đă viết sách cổ xướng việc mở cửa giao thiệp với
ngoại quốc, v́ vậy mà bị tống giam năm 1842. Ba năm sau, nhân hoả
hoạn trong tù, ông trốn thoát, cho đến năm 1850, tự sát v́ sự lùng
bắt ráo riết của cảnh sát.
[9] Chiếu:
tấm cói dày lót sàn pḥng, cũng là đơn vị diện tích pḥng và nhà
ở, khoảng 180 cm x 90 cm.
[10] Ako
Roshi (lăng sĩ xứ Ako): chuyện 47 lăng sĩ trung thần báo
thù cho chủ là Asano Naganori tước Takumi-no-kami, Lănh Chúa của
phiên trấn Ako, khoảng năm 1701, thời Chúa
Tokugawa Tsunayoshi; đề tài của loại
tuồng hát Chushingura.
[11] Saigo
Takamori : (Kichinosuke, 1827-1877), phiên sĩ Satsuma, chính trị
gia, một trong Duy Tân tam kiệt lănh đạo phe Cần Vương đánh đổ Mạc
Phủ Tokugawa mở đường cho công cuộc Duy Tân. Về sau, lănh đạo cuộc
nổi loạn của giới vơ sĩ ở quê nhà Kagoshima chống chính quyền Minh
Trị muốn phế bỏ mọi đặc quyền của giai cấp vơ sĩ, thất trận, tự
sát năm 1877. Được xem là The Last Samurai, người vơ sĩ
cuối cùng của Nhật Bản.
[12] Okubo
Toshimichi (1830-1878), phiên sĩ Satsuma, chính trị gia, một trong
Duy Tân tam kiệt lănh đạo phe Cần Vương đánh đổ Mạc Phủ Tokugawa
mở đường cho công cuộc Duy Tân. Bộ trưởng Tài chính trong chính
quyền Minh Trị. Bị ám sát năm 1878. Được xem là một trong những
người xây dựng nên nước Nhật Bản hiện đại.
®
"Khi phát hành lại thông tin
từ trang này cần phải có sự đồng
ư của tác giả
và ghi rơ nguồn lấy từ www.erct.com"
Cảm tưởng, ư kiến xin gởi về
t4phamvu@hotmail.com
|