|
Chương VI TRÊN
ĐƯỜNG CHÁNH TRỊ Đọc
qua mấy chương ở trên rồi, chắc
hẳn trong trí độc-giả tự-nhiên
nảy ra cái cảm-giác nhứt định
rằng Nhựt-bổn được duy-tân
tự-cường, chính là do nơi dân-chúng khua
động thành phong-trào xây-dựng lên cơ-sở.
Đầu hết là sức dân, vua hiền quan sáng
là sức thứ hai thôi. Quả có như vậy
thiệt. Phàm một xă-hội nhơn-quần
được văn-minh tấn-hóa, phần
nhiều khi là nhờ có một số ít người
chí-khí thức-thời đứng lên kêu gào d́u-dắt
quần-chúng mà ra. Hạng đó cũng như
hột giống, nó có gieo văi trước, mới
có nẩy mầm đâm ngọn, cây xanh lá
tốt sau. Đă cần có hạng tiên-phong như
thế phất cờ đi trước, song cũng
lại cần họ phải có can-đảm
thiệt-hành cái chủ-nghĩa của họ cho
kỳ được, cho tới cùng ; chớ
nếu có chí-khí kiến-thức mà chỉ nói
rồi thôi, th́ có ích-lợi ǵ cho nhơn-quần
xă-hội đâu. Hạng người như
Nguyễn-trường-Tộ, Bùi-Phũng của ḿnh
ở đời Tự-Đức chẳng
phải là bực chí-khí thức-thời đáng
yêu đáng kính là ǵ ; nhưng chỉ tiếc
mấy ổng biết dùng có một cách là dâng
sớ điều-trần mà thôi, ngoài ra không
cố rán làm sao giục ḷng thức tỉnh
quốc-dân và tự ḿnh hoạt-động, thành
ra rốt lại mấy ông uổng mạng, mà
chỗ thức-thời của mấy ông cũng vô-ích
cho việc đời. Nếu đám người
chí-khí thức-thời ở Nhựt-bổn
bảy tám chục năm trước cũng
thế, th́ làm ǵ có nước Nhựt-bổn như
ngày nay ! Sự-nghiệp duy-tân nước
họ sở-dĩ xây-dựng lên được,
chính bởi cái sức của đám “Hạ-ban
Phiên-sĩ” làm chủ-chốt. Thế nào là “Hạ-ban
Phiên-sĩ” ? Khoảng trên đầu sách,
đă có chỗ nói chế-độ phong-kiến
ở Nhựt từ thế-kỷ 12 (Tây-lịch)
trở đi, trên cao hết là Thiên-hoàng chỉ làm
vua hư vị vô quyền, trong nước có trên
260 chư-hầu hay là phiên-chúa (藩主 - ??),
đều thuộc quyền thống-trị
của Tướng-quân, là một vơ-gia có
thế-lực hơn hết, dựng ra
Mạc-phủ, truyền nối đời đời,
nắm trọn quốc-chánh trong tay, như
kiểu mấy ông bá-chủ ở đời
Chiến-quốc bên Tàu vậy. Xă hội có ba
giai-cấp, là quư-tộc, sĩ-tộc và b́nh-dân.
Bực sĩ là
những người có chức-nghiệp hay là có
học-thức. Đây nói về hạng “Hạ-ban
Phiên-sĩ,
(下班藩士- ??) tức
là chỉ vào bực sĩ ở trong nước
Phiên mà lại ở vào lớp dưới. Nguyên
là mỗi phiên-bang, có ông phiên-chúa (người
trong quư-tộc), làm vua cai-trị, bầy tôi pḥ tá
đều là lăo-thần và phiên-sĩ, cha
truyền con nối, làm thần thuộc đời
đời. Phiên-sĩ chia ra có thượng-ban (上班
- ??)
và hạ-ban (下班 -
??), nghĩa
là bực trên, bực dưới. Phiên-sĩ
bực trên là số ít mà nhà th́ giàu, chức th́
lớn, chỉ giúp đỡ chánh quyền trong
phiên bang, chớ họ không làm sanh-nghiệp ǵ khác
hết. C̣n hạ-ban - bực dưới -
chiếm số rất đông, phần nhiều nhà
nghèo, nhưng có học-thức tài-cán, có tâm-chí
siêng-năng, nhưng vẫn phải
khuất-phục trước mặt đám thượng-ban
luôn luôn. Người có tài-năng
học-thức mà bị đè-ép
khuất-phục, không được mở
mặt dương mày, th́ c̣n ǵ bất-b́nh hơn
? Bấy lâu, đám hạ-ban phiên-sĩ vẫn
chứa ḷng bất b́nh ; thường rán
phấn-đấu và t́m cơ-hội để
thi-thố tài-năng của họ. Từ giữa
thế-kỷ 18, họ giao-tiếp người
Lan, nghiên cứu sách Lan, biết được
chỗ tài giỏi của học-thuật Tây-phương
và t́nh-thế các nước, liền vùng
chỗi dậy ngay từ hồi bây giờ
hoặc kêu gào sửa-sang chánh-trị, hoặc
truyền-bá tân-học cho dân ; thế là cái
mầm duy-tân của Nhựt nhờ có đám sĩ-tộc
thức-thời đă ương hột một trăm
năm trước rồi vậy. Dẫn măi tới lúc đề-đốc
Bá-lư qua, Mạc-phủ cả quyết
khai-quốc, cho đến khi Minh-trị Thiên-hoàng
thống-nhứt cả nước rồi thi-hành
công-cuộc duy-tân trong 30 năm, đem
Nhựt-bổn đặt lên ngang hàng Âu Mỹ,
bao nhiêu những người bôn-tẩu
quốc-sự, sáng-tạo duy-tân, đều là
hạ-ban phiên-sĩ hết thảy. Nhà giáo-dục
quốc-dân như Phúc-trạch
Dụ-cát
(福澤諭吉 - Fukuzawa Yukichi), Trung-thôn
Kinh-vũ (中村 敬宇 - Nakamura Keiu) mà độc-giả đă biết,
chính là hạ-ban phiên-sĩ, nhà chánh-trị đại
danh như Đại-ôi
Trọng-tín
(大隈重信 - Okuma
Shigenobu) , Y-đằng Bác-văn
(
伊藤 博文 - Ito
Hirobumi ), cũng là hạ-ban phiên-sĩ,
anh hùng như lục-tướng Năi-mộc
(乃木陸将 - Nogi
Rikushou),
hải-tướng Đông-hương
(東郷海将 - Tougou Kaishou), cũng là hạ-ban phiên-sĩ
nữa. Tóm lại, chính hạng người
ở bực dưới của xă-hội
Nhựt, đă đưa quốc-gia Nhựt lên
cao. Đừng thấy hạng dân
vô quyền nằm dưới ở trong một xă-hội
mà cho là thường ! Hạng ấy đă có óc
khôn, nảy ra sức mạnh và ư muốn, th́
sức mạnh ư muốn đó phăng phăng
đi tới, dầu thành đồng núi sắt cũng
không cản được. Th́ Nhựt-bổn
nhờ sức mạnh ư muốn của đám
hạ cấp sĩ-tộc mà trở nên văn-minh
hùng-cường đó chớ ǵ ? Sức mạnh ư muốn
của dân họ tràn lan bày tỏ ra đủ các
phương-diện : Chương trên, ta đă
thấy họ sốt-sắng tấn-tới trong
trường giáo-dục ; bây giờ ta thử xem
họ vùng-vẫy trên đường chánh-trị.
Mà xem họ vùng-vẫy trên đường chánh-trị,
tức là xét cái lai-lịch của chế-độ
Hiến-pháp nước Nhựt vậy. DÂN-QUYỀN LÚC MỚI
KHỞI-SỰ DUY-TÂN Độc-giả đă rơ
sự tích hồi Minh-trị Thiên-hoàng quyết ư
duy-tân, ngài dắt các vị công-khanh chư-hầu
làm lễ tế-cáo trời đất thần
minh mà thề 5 điều, th́ chính điều
thứ nhứt là thề “Rộng mở
hội-nghị, muôn việc quyết-định
ở nơi công-luận”. Thế là rơ-ràng vua
Minh-trị tôn-trọng dân-quyền dư-luận
và ngay từ ban đầu đă có chủ-tâm
dựng lên chế-độ Hiến-pháp cho nước
Nhựt vậy. Liền đó trào-đ́nh
sắp-đặt lại, gọi là Thái-chánh-quan
(太政官
- Daijoukan) tức là trung-ương
chánh-phủ, ở trong chia ra là 7 cuộc (局-Kyoku).
Dưới th́ đặt ra hai chức là
Nghị-định (議定-
Gitei) và
Tham-dự (参與-Sanyo), dùng để
hỏi-han bàn định trào-chánh. Hạng
nầy lựa chọn hoặc là phiên-chúa,
hoặc là phiên-sĩ có tài-năng danh-vọng th́
được, chớ không phân quư-tiện ǵ.
Thứ lại đặt ra Trưng-sĩ 徴士(**)
và Cống-sĩ 貢士(**), do các
phiên chúa kén chọn tấn cử về trào, phiên
lớn 3 người, phiên nhỏ 2 người
hay một người, trào-đ́nh dùng làm quan
hạ-cấp nghị-sự, tức như
hạ-nghị-viện sau nầy, c̣n hạng trên
th́ như thượng-nghị-viện. Đồng thời, vua
Minh-trị lại định rơ 3 quyền riêng
nhau ; ngài hạ dụ rằng : ”Quyền-lực
trong nước từ đây nhứt thiết
đều thuộc về một ḿnh Thái-chánh-quan,
khiến cho không có mối lệ chánh-lịnh do
cả hai ngả ban ra như trước kia
nữa. C̣n quyền-lực của Thái-chánh-quan cũng
chia riêng ba quyền Lập-pháp (立法
- Rippou),
Hành-pháp (行法
- Gyouhou) và Tư-pháp (司法 -
Shihou),
để cho đứt
hẳn chỗ lo thiên-trọng chuyên-chế”. Vậy là Minh-trị chánh-phủ
khơi nguồn đắp móng Hiến-pháp cho
quốc-dân Nhựt từ đây, mà ở trong có
ư noi theo cái thuyết “Tam quyền phân lập”
của Montesquieu nước Pháp, rất là rơ-ràng. Qua năm Minh-trị thứ
2, có “Tập-nghị-viện (集議院
- ??)”
mở ra, cũng là nơi nghị-sự của các
phiên-sĩ do nhà nước chọn lựa sung vào.
Sở-dĩ những người nghị-sự mà
do nhà-nước chọn lựa, không có lẽ ǵ
khác hơn là bởi dân-chúng mới ở
chế-độ phong-kiến chuyên-chế vừa
thoát ra khỏi, tự nhiên trong sự thay cũ
đổi mới, đang c̣n bợ-ngợ, chưa
đủ ngày giờ rèn tập tư-cách chánh-trị,
cho nên chưa tập cách nhơn-dân bầu-cử
được. Dầu sao mặc ḷng, ngay
từ lúc ban đầu, chánh-phủ Minh-trị
sắp đặt như thế, kể ra cũng
khéo tôn-trọng dân-quyền công-nghị lắm.
Nhờ lấy sự tôn-trọng dân-quyền công-nghị
làm bia, mà chánh-phủ thi-hành được
mọi việc cải-cách rất là
mạnh-bạo. Ví dụ năm Minh-trị thứ
4, bỏ hẳn các phiên-bang, đổi ra làm
huyện ; lại tuyên-bố “Tứ dân đồng
quyền (四民同権 - Shimindouken)” (sĩ, nông,
công, thương có quyền như nhau), ấy
đều là việc cải-cách mạnh-bạo ;
v́ nước Nhựt vốn là nước
phong-kiến, có giai cấp sang hèn đă lâu đời
rồi, mà nay bỗng chốc xóa bỏ đi
được, thật là hay. Lúc ấy có lắm kẻ
thấy chánh-phủ cải-cách táo-bạo quá như
thế, th́ tỏ ư bất-b́nh, nổi lên làm
loạn. Nhưng chánh-phủ nhờ có những ông
chúa-phiên thế-lực, tán-thành duy-tân, súm
lại giúp sức, thành ra công-cuộc cải-cách
cứ việc tấn-hành, mà mấy đám
phản-loạn cũng dẹp được mau. Bởi nhờ cái oai của
các ông cường-phiên, chánh-phủ
chế-phục thiên-hạ được, rồi
lại bởi sự băi-phiên, nên chánh-phủ
phải thâu-dụng các ông vào những địa-vị
trọng yếu ở trong trào, trong nước.
Trong số nầy, hai cường-phiên Tát và Trưởng
có thế-lực lớn hơn hết. Sau khi cơ-sở
của chánh-phủ lần hồi vững vàng, vây
cánh của hai cường-phiên đó giữ
lấy những ngôi thứ trọng-yếu,
rồi tác oai tác phước, làm cho cái
tinh-thần ban đầu của chánh-phủ tôn-trọng
dân-quyền công-nghị, nay phải lần ṃn tiêu
mất đi. Bè đảng cường-phiên - người
ta gọi là “Phiên-phiệt,
藩閥- ??)”
- lại muốn dựng cờ nổi trống,
chuyên-chế quốc-chánh trào-cang, không coi dư-luận
ra ǵ nữa hết. Bọn kiến-thức
bất-b́nh lắm ; họ khua dậy nhơn-tâm,
để đ̣i dân-quyền và hối thúc
Hiến-pháp. Đây là một thời-kỳ dân
Nhựt hoạt-động trên đường chánh-trị
rất hay. Năm Minh-trị thứ 6, trào-đ́nh
bàn tính chánh sách đối phó với nước
Hàn (tức Cao-ly), thành ra trong trào có cuộc chia
rẽ lung tung, kẻ đi người ở.
Cả bọn Tây-hương
Long-thạnh
西郷 隆盛 - Saigo Takamori, Phó-đảo Chủng-thần
副島種臣
- Soejima Taneomi,
Bản-viên
Thổi-trợ 板垣退助
- Itagaki Taisuke, Hậu-đằng
Tượng-thứ-lang 後藤像次郎-
Gotou Shoujirou
và Giang-đằng Tân-b́nh
(江藤新平
Etou Shimpei )
đang làm chức Tham-dự tại trào, cùng
rủ nhau từ-chức, v́ họ chủ-trương
nhứt định đánh Hàn, nhưng trào-đ́nh
không chịu nghe. (Ta coi Nhật mới
khởi-sự duy-tân có sáu năm, mà muốn
cử binh đánh người, cái dân-khí hăng-hái
gan-gốc có ghê không ?) C̣n bọn Nham-thương
Cụ-thị 岩倉具視
- Iwakura Tomomi, Đại-cửu
bảo Lợi-thông 大久保利通
- Okubo Toshimichi, Mộc-hộ Hiếu-doăn 木戸考
- Kido Takayoshi
đều chủ-trương hăy khoan sanh sự
với ai, nên lo nội-chánh của ḿnh sửa
sang hẳn ḥi đă rồi sẽ hay ; bọn
ấy ở lại trong trào như thường. Trong bọn từ-chức
bỏ đi kia, có 4 ông vẫn ở xẩn
vẩn tại Đông-kinh để hoạt động
chánh-trị bên ngoài, duy có Tây-hương Long-thạnh trở về quê-hương
Lộc-nhi-đảo (Kagoshima) mở trường tư, rèn
tập thanh niên về mặt chánh-trị. V́
sự yêu-cầu dân-quyền mà ba năm nữa Tây-hương
cử binh đánh lại trào-đ́nh ; câu
chuyện ấy sẽ nói sau. Giờ hăy nói tiếp theo câu
chuyện trên. Giữa lúc trong trào mới xảy
ra việc chia rẽ có kẻ ở người
lui, th́ có một người đi du-học bên
Anh bấy lâu, nay trở về trào, tâu bày
sự-t́nh Tây-phương. Người đó
hết sức ngợi khen chế-độ
nghị-viên của Anh-quốc, nói rằng
Nhựt-bổn nên bắt chước ; nếu không
th́ quyền chánh cứ ở măi trong tay chuyên-chế
của một hai ông cường-phiên hoài. Chánh-phủ
nên làm sao mở rộng cái tinh-thần tôn-trọng
công-nghị như hồi ban đầu ra, để
cho quốc-dân có quyền tham-chánh mới
được. Nhơn đó, qua năm
Minh-trị thứ 7, ngày 18 tháng giêng, họ Bản-viên
板垣
- Itagaki cùng 7 người bạn đồng-chí, dâng
tờ biểu lên trào-đ́nh, xin nhà vua mau mau
mở ra nghị-viện dân-tuyển
(nghị-viện do dân bỏ thăm bầu
cử). Lại
KHUYỂN-DƯỠNG-NGHỊ
Một nhà có công to trong hồi duy-tân, năm 1932(?),
đang làm Thủ-tướng, bị bọn vơ-quan
quá-khích vô tận trong dinh bắn chết. H́nh
phía dưới cuối bên phải : Ba vị Tham-mưu-trưởng của Lục-quân,
Hải-quân và Không-quân đều là bực thân-tộc
nhà vua.
Lúc nầy bọn chí-sĩ
muốn hiệp nhau lại thành ra chánh-đảng 政党
- Seitou như ở các nước
Âu Mỹ, song c̣n e ngại một chút, là v́
thuở đó hai tiếng “đồ
đảng” c̣n phạm nhằm
quốc-cấm ; nhà-nước coi giống như
nghĩa mưu-phản, hễ ai phạm
th́ trị tội và nêu tên ra giữa
chợ búa. Muốn tránh cái họa đó, nên chi
bọn chí-sĩ kết đảng, chỉ tự
xưng là “Ái-quốc công-đảng 愛国公党”, để chỉ
tỏ ra ḿnh chẳng phải là đồ-đảng
phi-vi hay là đồ bất-chánh vậy. Tới đây, trí-thức dân
Nhựt đă mở ra lần lần và sự giáo-dục
hiệp-quần cũng tấn-tới khá rồi.
Nhứt là nhờ có Phúc-trạch Dụ-cát (Fukuzawa Yukichi) chuyên việc
dịch-thuật, ra sức cổ-động
chủ-nghĩa b́nh-dân. Ngoài ra, lại có người
dịch “Xă-hội khế-ước” (Contrat
Social của J.J. Rousseau và tờ : “Nhơn-quyền
tuyên-ngôn” (Déclaration des Droits de l’Homme) của nước
Pháp, để thức-tỉnh quốc-dân, cho
biết tôn-quư nhơn-quyền. Những sách
ấy, dân nô-nức mua đọc, thành ra cái
phong-trào dân-quyền tự-do nổi lên mạnh
lắm. Dầu cho trong chánh-phủ có những tay
cường-phiên chuyên-chế, không trọng dư-luận,
nhưng dân sẽ bắt buộc phải trọng
; không muốn cho lập chánh-đảng, nhưng
rồi cũng có chánh-đảng cứ lập
ra. CHÍ-SĨ ĐỔ MÁU V̀ DÂN-QUYỀN
VÀ CHÁNH-ĐẢNG Đây bước vào cái
thời-kỳ dân Nhựt hoạt-động chánh-trị
một cách hăng hái dữ tợn, v́ dân-quyền
và chánh-đảng mà có nhiều chí-sĩ đến
đổ máu uổng ḿnh. Hồi nầy họ Mộc-hộ
ở trong chánh-phủ (làm chức Tham-dự),
ngầm kín làm đầu cho một bọn theo
chủ-nghĩa “tiệm-tấn
lập-hiến” (lần hồi tấn lên chánh-thể
lập-hiến). C̣n họ Bản-viên
từ lúc bỏ chức Tham-nghị trở về
vườn, ở trong dân-gian, th́ công-nhiên làm
đầu của phe tự-do cấp-tấn,
muốn có nghị-viện dân-tuyển cho mau. Tháng 2 năm
Minh-trị thứ 7, một người trong đám
cùng Bản-viên
từ chức Tham-nghị (gọi là Tham-dự cũng
thế) hồi năm ngoái, là Giang-đằng Tân-b́nh (
後藤新平 - Goto Simpei), lật đật trở
về quê-quán ở Tá-hạ
(佐賀
- Saga).
Bọn sĩ-tộc ở đây tôn Giang-đằng
(後藤 - Gotou) lên làm thủ-tướng rồi cử binh
chống lại chánh-phủ, đ̣i chánh-phủ
phải gấp thi-hành Hiến-pháp. Chánh-phủ
thấy vậy, giận lắm, thành ra cả phe Bản-viên cùng chánh-phủ tuyệt t́nh, trở
nên thù-nghịch nhau. Tức thời Bản-viên 板垣 cũng từ-giă Đông-kinh trở
về quê-hương ở Thổ 土
mà tuyên-truyền thức-tỉnh quốc-dân ; luôn
dịp ép đ̣i chánh-phủ mau mau thi-hành chánh-sách
tự-do tấn-bộ. Bấy giờ ở Tá-hạ
và Thổ có “Lập-chí-xă, 立志社” dậy lên, nương theo lời tuyên-thệ
của “Ái-quốc công-đảng” mà rèn
tập tánh-cách tự-trị cho dân. Lại giăi bày
những lẽ dân-quyền tự-do rất là hăng-hái.
Đám thanh-niên nhập xă có tới bốn năm
ngàn người. Thành ra “Lập-chí-xă” cùng
với trường tư-học của Tây-hương
Long-thạnh lập ra tại Lộc-nhi đảo,
là hai đảng đồng-chí, găng với chánh-phủ
trung-ương, làm cho chánh-phủ phải kiêng
nể. Nhờ có “Ái-quốc
công-đản”g của Bản-viên
xướng lập trước hết và
truyền hịch trong nước, lần lần các
nơi đều có những hội-xă chánh-trị
mở ra, có tánh-chất và tôn-chỉ đại-khái
như “Lập-chi-xă” trên đây. Qua năm Minh-trị
thứ 8, phe Bản-viên
và Mộc-hộ (lúc nầy Mộc-hộ
cũng mới từ-chức về vườn)
mời các hội-xă nhóm hội chung ở Đại-bản
(大阪 - Osaka), rồi công-bố hai điều đại-cương
như vầy : 1* - Cái thuyết
của chúng tôi nhứt định, là cầu có
một chánh-phủ do nhà vua lập luật (nghĩa
là tránh những mối tệ chuyên-chế
của một hai cường-phiên). 2* - Chúng tôi muốn
thiệt-hành cái thuyết ấy, cho nên phải
đ̣i có chế-độ nghị-viện, để
cho minh-bạch luật-phép trong thiên-hạ. Rồi đó Mộc-hộ 木戸cùng Bản-viên
lại trở vô chánh-phủ làm chức
Tham-nghị như cũ. Nhà vua sai ổng cùng
với Đại-cửu-bảo
Lợi-thông 大久保利通 và Y-đằng
Bác-văn (伊藤 博文 - Ito
Hirobumi)
hiệp nhau khảo-cứu chánh-thể. Vua
Minh-trị hạ chiếu, có câu : “Chánh-phủ
Lập-hiến lần hồi dựng lên, trẫm
và chúng dân đều được nhờ phước”.
Liền khi ấy, chánh-phủ đặt ra Nguyên-lăo-viện
(元老院) và Đại-thẩm-viện (大審院)
; bấy giờ là
ba quyền thiệt và phân-lập. Từ đó,
thuyết dân-quyền tự-do càng thạnh ;
khắp nước chỗ nào cũng lập
hội kết xă và nghị-luận chánh-trị
nổi lên rất cao. Tháng 6 năm ấy
(năm Minh-trị thứ 8), chánh-phủ mở ra
hội-nghị địa-phương của nhà-nước,
cho mỗi phủ huyện có hai người thay
mặt dân đi dự hội, và cho các nhà làm báo
được dự nghe. Song hồi nầy có
nhiều tờ báo nói giọng kịch-liệt quá
; họ công-kích chánh-phủ chỉ kiếm
chuyện chần-chờ, không mau đặt
nghị-viện dân-tuyển. Chánh-phủ phải
giữ quyền ḿnh cho nghiêm, liền ra điều-lệ
làm báo, trị tội phỉ báng và kiểm-thúc
ngôn-luận. Đồng thời,
giữa chốn trào-đ́nh, cũng nổi lên
chống nghịch nhau về chủ-nghĩa. Ví
dụ Đại-cửu-bảo (大久保 -
Okubo) vẫn chủ
tiệm-tấn, c̣n Bản-viên th́ cứ chủ cấp-tấn luôn luôn. V́ chỗ bất
đồng ư-kiến đó nên chi qua tháng 10, Bản-viên
lại từ-chức Tham-nghị, lui về dân-gian,
cho dễ ra sức thúc-giục nhơn-tâm
mở-mang dư-luận. Bọn chí-sĩ
cấp-tấn nôn-nao đ̣i ban Hiến-pháp mở
nghị-viện ngay, song chánh-phủ xét chưa
phải thời, nên cứ ước hẹn
dần dà măi. Bởi vậy, đến tháng giêng
năm Minh-trị thứ 10 (nhằm 1886), phe trường
tư ở Lộc-nhi-đảo, tức là phe chánh-trị
cấp-tấn, đồ đảng của Tây-hương
Long-thạnh (西郷
隆盛 - Saigo Takamori) , tôn Tây-hương
lên làm tướng, cử binh làm loạn, hỏi
tội chánh-phủ. Ta nên biết bây giờ Tây-hương
làm ông chủ trường tư, làm một nhà
hoạt-động chánh-trị, chớ lúc
cuối đời Mạc-phủ cách mười
mấy năm trước, ông ta đă từng làm
tới Lục-quân đại-tướng rồi.
Bọn bất-b́nh thấy ông có tướng tài,
nên họ tôn ông làm tướng, để
cự với chánh-phủ. Song chúng quả bất
địch, họ Tây-hương
bại trận mà chết. Ban đầu chánh-phủ
cho ông ta là phản-thần, nhưng sau 12 năm,
nhà vua nghĩ lại mà thương, bèn phong tước
hầu cho con ổng. Tại kinh-thành Đông-kinh có
dựng tượng đồng kỷ-niệm, chính
Tây-hương là
người tử-tiết v́ chánh-trị đầu
hết. Tây-hương
(
西郷
隆盛 - Saigo Takamori ) phẫn-uất v́ trào-chánh bị bọn “Phiên-phiệt”
chuyên quyền, nên khi cử binh khởi-nghĩa, có
phát ra mấy vần thơ rất hùng. Bài thơ
truyền tụng qua tới nước Nam ḿnh, không
mấy ông nhà nho không ngâm-nga thán-phục ; có ông
khoái ư, dịch ra quốc-văn. Ấy là bài : 大聲呼酒上高樓 Đại-thanh
hô tửu thưởng cao-lâu, Tôi thấy ông Á-nam
Trần-tuấn-Khải dịch (1)
: Hét
lớn lên lầu đánh chén say, Ông Nguyễn-bá-Học
dịch ra điệu lục bát :
Năm châu ngon lắm ớ bay ! Trong lúc Tây-hương
cử binh, bọn bất-b́nh ở các nơi cũng
túa lên hưởng-ứng, thành ra trong nước
có nội-loạn lung tung. Bấy giờ, Bản-viên
坂垣 liền thừa cơ-hội thúc-giục nhà-nước
nên gấp gấp thành-lập chánh-thể
Lập-hiến, cho yên ḷng dân. Bản-viên
sai xă-trưởng của “Lập-chí-xă” là Phiến-cương
Kiện-cát (片岡健吉
- Kataoka Kenkichi, sau làm
Nghị-trưởng Chúng-nghị-viện) lên
tới kinh-đô dâng tờ kiến-nghị. Trong
đó, đại ư xin chánh-phủ nên rộng xét
công-luận, để sửa-sang những điều
chánh-trị sai lầm, khiến cho ba quyền
lập-pháp, tư-pháp và hành-chánh được
vững-vàng đúng-đắn ; vậy th́ nên mau
mau mở ra nghị-viện dân-tuyển, dựng lên
cái nền Hiến-pháp. Kể ra lời-lẽ
của Bản-viên êm-đềm mà thống-thiết
lắm ; nhưng mà lúc ấy chánh-phủ đang
lo dẹp loạn, không rảnh ngày giờ xem xét
ǵ đặng, thành ra tờ kiến-nghị
của Bản-viên
vừa dâng lên là bị xếp xó ngay. Phe cấp-tấn có gan
dạ mưu mô dữ lắm ; giữa lúc phe
nội-loạn nổi lên, chánh-phủ lo giẹp
như thế, có mấy người
chức-sự ở trong Nguyên-lăo-viện, là Lục-áo
Tôn-quan 陸奥宗光- ??), về sau làm
Ngoại-giao đại-thần), Lâm-hữu-tạo
林有造 - ??, về sau làm Đệ-tín
đại-thần, tức là làm thượng-thơ
bộ Bưu-chánh), cùng mấy bạn thanh-niên
đồng-chí nữa, âm-mưu sắp đặt
cử binh ngay ở Đông-kinh toan đánh đổ
chánh-phủ để dựng lên chánh-thể
Lập-hiến. Nhưng rủi cơ mưu
bại-lộ ra, cả bọn đều bị
bắt hạ-ngục, cả Kiến-cương
Kiện-cát, xă trưởng “Lập-chí-xă”,
khi dâng thơ kiến-nghị c̣n đang
xẩn-vẩn ở Đông-kinh đợi tin, nay
cũng bị chánh-phủ hiềm-nghi, bắt
nhốt vô khám. Giữa cuộc huyết-đấu
của chánh-phủ và nhơn-dân, chánh-phủ
đại-thắng. Không mấy chốc, việc
loạn ở miền Tây-nam dẹp yên được
rồi, bọn bất-b́nh khắp cả trong nước
đều nép tiếng, im hơi, không c̣n dám hó-hé
lấy vơ-lực ra để chống-cự ǵ
nữa. Chừng cái oai của chánh-phủ càng to,
mà chánh-thể Lập-hiến tới đây h́nh
như muốn hỏng mất rồi. Nhưng, may sao lại xảy
ra một việc biến-động, khiến cho
cái vận của chánh-thể Lập-hiến
bỗng dưng lại xoay ra có thế
hối-hả rộn-ràng : Ấy là việc
hồi tháng 5 năm Minh-trị 11, người
trọng-yếu của phe tiệm-tấn là Đại-cửu-bảo
Lợi-thông bị thích-khách đón đường
đâm cho mấy dao chết tốt. Vụ ám-sát
nầy càng tỏ ra ḷng dân nóng nảy tấn-hóa
lắm vậy. Chắc bởi thấy nhơn-tâm
như thế, nên chi cách đó không bao lâu, chánh-phủ
mở ra địa-phương hội-nghị ở các phủ huyện, tức là sắp-đặt
thứ-tự để mở ra trung-ương
hội-nghị về sau. Luôn ba năm Minh-trị 11, 12
và 13, bọn Bản-viên
và Hà-giă Quảng-trung 河野 廣中
- ??, sau
cũng làm nghị-trưởng Chúng-nghị-viện)
hai ba lần mở ra toàn-quốc đại-hội
ở Đại-bản, mục đích đều
là thỉnh-cầu chánh-phủ phải mở
Nghị-viện cho mau. Cả thảy có 96 đoàn
thể chánh-trị ái-quốc ở khắp trong nước,
cộng hơn 9 muôn 8 ngàn hội-viên, cử đại-biểu
đi dự hội. Trước khi các phe dân-quyền
nhóm đại-hội lần thứ ba, chánh-phủ
thấy dân làm rộn quá, liền gấp đặt
ra thể-lệ nhóm hội, rồi tức-tốc
đánh dây thép truyền lệnh cho quan quyền
ở Đại-bản phải ngăn cản
đại-hội và giải-tán “Ái-quốc-xă”
đi. Song, bọn chí-sĩ hay được tin
trước bèn lật-đật nhóm hội
sớm hơn và lập ra một đoàn-thể
chung, gọi là “Kỳ-thành Quốc-hội Đồng-minh 期成国会同盟
- ??” nghĩa là thề nhau
hiệp sức hoạt-động kỳ cho đến
lúc có Quốc-hội (tức là Nghị-viện)
mở ra mới thôi. Rồi Đồng-minh
nầy phái Phiên-cương Kiện-cát cùng Hà-giă
Quảng-trung 河野 廣中 thay mặt cho dân 2 phủ 22
huyện, đi lên Đông-kinh dâng tờ
nguyện-vọng. Chánh-phủ kiếm cớ, không
xét tờ ấy. Hai người tổng-đại-biểu
lại đưa lên Nguyên-lăo-viện, cũng
bị cự nốt. Đồng-minh liền đặt
trung-ương tổng-bộ của ḿnh ở
ngay Đông-kinh thề rằng phải kêu gào cho
được quá phần nửa quốc-dân kư tên
đóng-dấu vào tờ nguyện-vọng, để
đồng-minh làm cho đạt mục-đích
mới nghe. Hồi nầy, phong-trào chánh-trị
nổi rùm cả nước ; người ta không
ước hẹn nhau mà cũng theo đuổi
chung một mục-đích, có nhiều đại-biểu
khắp nơi, kế tiếp nhau về kinh,
hoặc tới các nha môn, hoặc viếng các
đại-thần, ai nấy cùng bày tỏ kèo nài
có một việc là thi hành Hiến-pháp. Chánh-phủ
lấy làm phiền về sự phải tiếp
chuyện các đại-biểu mỗi ngày, bèn ra
một đạo pháp-lệnh mới, định
rằng từ nay phàm ai có dâng thơ hiến
kế ǵ, nhứt thiết phải do quan địa-phương
xem xét rồi tâu về kinh mới được. Bọn chí-sĩ kêu gào dân-quyền
tự do thuở nay, cốt xúi người ta kéo
nhau về kinh dâng tờ nguyện-vọng cho đông,
là để ra oai với chánh-phủ, nhưng
giờ chánh-phủ ra lệ mới kia rồi, th́
cái mưu cao của bọn chí-sĩ không c̣n
ăn thua được nữa. Từ nay, phong-trào
lại xoay ra thế khác. Bây giờ bọn chí-sĩ
lo gây dựng ra thế-lực của dân-chúng.
Hoặc kết thành chánh-đảng ; hoặc
dạy dỗ nhơn-dân về việc chánh-trị,
hoặc tổ-chức các cuộc
diễn-thuyết khắp nơi. Cả nước
hoạt-động chánh-trị, có vẻ rầm
rộ lạ lùng. Họ Bản-viên
thật là hăng-hái và chịu khó-nhọc,
tối ngày đi ngược về xuôi,
du-thuyết trong nước, làm kích-thích nhơn-tâm
dữ lắm.
CHÁNH-ĐẢNG TRƯỚC
NHỨT VÀ TRÀO-Đ̀NH PHẢI HẸN KỲ
MỞ RA QUỐC-HỘI Qua năm Minh-trị thứ
14, có một việc quan-hệ về quốc-gia lư-tài,
chánh-phủ tính làm, nhưng cách định
xử-trí không khéo, làm cho dư-luận sôi-nổi
dữ. Các báo viết bài công-kích chánh-phủ
mỗi ngày. Lại có người tổ-chức
ra những cuộc diễn-thuyết rất
lớn để phản-đối công-nhiên. Ngay giữa chánh-phủ, ư-kiến
của các ông Tham-nghị cũng nghịch nhau,
nhứt là Đại-ôi
trọng-tín
(大隈重信
- Okuma Shigenobu). Ông nầy nguyên là phiên-sĩ
ở Tá-hạ, nổi tiếng anh-tài tân-học,
nên được trào-đ́nh Minh-trị
triệu vô kinh làm chức Tham-nghị. Ở trong
trào Đại ôi
giúp đỡ công việc duy-tân cải-cách
rất nhiều ; thứ nhứt các việc
ngoại-giao tài-chánh ban đầu hết sức
khó khăn rắc rối, mà Đại-ôi bàn tính
sắp đặt hay lắm. Thế là bấy lâu
Đại-ôi
vẫn trung-thành pḥ-trợ chánh-phủ, nhưng
đến khi có việc quan-hệ lư-tài nói đây,
chánh-phủ tính làm, th́ Đại-ôi
gân cổ công-kích đáo để. Việc ấy - một
việc bán đất công ở Bắc-hải-đạo
- do đám “Phiên-phiệt”
ở trong trào-đ́nh làm ngang. Bởi vậy Đại-ôi
nói rằng nếu muốn cho tuyệt cái mầm “Phiên-phiệt”
ỷ thế làm ngang đi, th́ không có cách ǵ hay
hơn là mau mau mở ra Quốc-hội, để
cho dư-luận của dân cùng chánh-phủ
được hiểu biết nương dựa
vào nhau. Không phải Đại-ôi
chỉ nói suông mà thôi ; nói rồi liền
thảo ra một tờ biểu, sửa soạn dâng
lên Thiên-hoàng ngự-lăm, trong đó Đại-ôi
xin tới năm Minh-trị 16 th́ phải mở
Quốc-hội. Nội trào đều
hoảng-kinh về lời xướng-nghị
của Đại-ôi. Lúc đó Minh-trị Thiên-hoàng
đang ngự giá tuần du ở miệt đông-bắc.
Đến hôm ngự về, liền đêm hôm
ấy ngài triệu hết các đại-thần
và tham-nghị vô nhóm trong cung, rồi lập
tức băi việc tính bán đất công kia đó,
cho khỏi quốc-dân đến năm
Minh-trị 22 th́ mở Quốc-hội.
Thuở giờ chánh-phủ
chần-chờ, dụ dự không nhứt định
đến năm nào mới mở
Quốc-hội. Nay nhờ có Đại-ôi dâng biểu thúc-giục, nên mới
có kỳ hẹn đến năm Minh-trị 22. Nhưng
v́ Đại-ôi
chủ-trương gấp mở Quốc-hội,
có ư hối-thúc trào-đ́nh như thế, trào-đ́nh
băi chức Tham-nghị của Đại-ôi.
Đồng thời có nhiều vị quan-liêu và
tham-nghị cùng một ư với Đại-ôi,
trong đó có Khuyển-dưỡng-Nghị
犬養毅
- Inukai Tsuyoshi, Thí-giả
Văn-hùng
矢野文雄
(Yano ??),
Vĩ-kỳ Hành-hùng
(尾崎行雄 - Ozaki Yukiou) v.v… cũng phải
một lượt băi chức nữa. Tóm lại,
lúc ấy phàm những người nào có nhơn-duyên
và đồng-ư với họ Đại-ôi,
đều bỏ chức về vườn, không
c̣n ai ở lại trong hoạn-lộ. Sau năm
Minh-trị thứ 6, có vấn đề đánh Hàn
mà trào-đ́nh chia rẽ tới nay có việc
biến-động nầy ở giữa chánh-phủ
là việc lớn nhứt. Bước ra ngoài
hoạn-lộ rồi, Đại-ôi cùng với Bản-viên
là hai tay thủ-lănh chánh-trị hoạt-động
ở trong dân-gian, ra sức hô-hào kết-lập
chánh-đảng, đối-đầu với chánh-phủ.
Huống chi Đại-ôi từng ở trong trào lâu ngày, bao
nhiêu chỗ thực-t́nh và chỗ thiếu-sót
của chánh-phủ ra sao, Đại-ôi
đều thấu rơ hết, thành ra chánh-phủ
kiêng sợ, coi Đại-ôi và Bản-viên
như hai địch-quốc lớn. Từ trước đến
giờ, trong việc chánh-trị hoạt-động
tuy có những đoàn-thể nọ, đồng-minh
kia lập ra rồi, nhưng đó chưa
thiệt phải là chánh-đảng. Nay có
sắc-chỉ hẹn kỳ mở Quốc-hội
rồi, nhơn muốn rèn-tập nhơn-dân để
nay mai đủ tư-cách tham-dự chánh-trị,
nên chi Bản-viên bèn đứng ra tổ-chức
một chánh-đảng, có chủ-nghĩa và
kỷ-luật hẳn ḥi, gọi là “Tự-do-đảng
(自由党 - Jiyuutou)”. Nhựt-bổn có chánh-đảng,
thiệt là khởi thủy từ đây. Cùng trong một ngày (15 tháng
10 năm Minh-trị 14), Đại-ôi
lập ngay tại Đông-kinh một chánh-đảng,
gọi là “Lập-hiến Cải-tấn-đảng
立憲改進党
- Rikken Kaishintou”. Ngoài ra c̣n có mấy đảng
khác nữa, nhưng kể sự lâu bền và có
hệ-thống về lịch-sử, th́ chỉ có
đảng Tự-do của Bản-viên
và đảng Cải-tấn của Đại-ôi
mà thôi. Bản-viên
lấy tư-cách là tổng-lư đảng
Tự-do, đi dạo khắp trong nước
để tuyên-truyền diễn-thuyết, cổ-động
ḷng dân. Qua tháng 4 năm sau (Minh-trị 15), Bản-viên
ở Đông-kinh, tới dự một cuộc
đại-hội trong vườn Kỳ-phụ,
bị thích-khách là Tương-nguyên
Thượng-cảnh thừa cơ đâm trúng vào bụng. Nhưng may
phước Bản-viên
không chết. Tương-nguyên
bảo rằng Bản-viên
quá-khích, làm nhiễu-hại quốc gia, cho nên va
đâm ; và tưởng nếu đâm chết Bản-viên,
th́ phá đổ cả đảng Tự-do cùng
tiêu. Ngay sau khi bị đâm, Bản-viên vẫn tỉnh và nói cứng : -
Bản-viên nầy dầu có chết đi
nữa, “tự-do” không khi nào chết được
đâu. Nghe lời nói như thế,
đủ rơ cái chí-khí của những tay
hoạt-động chánh-trị trong hồi duy-tân
ra thế nào ? Nhờ có những tay đó mà dân-quyền
chánh-đảng nước Nhựt được
mau vẻ-vang tấn-tới vậy. CON ĐƯỜNG ĐI
TỚI HIẾN-PHÁP C̉N NHIỀU CHÔNG GAI Giữ lời ước-hẹn
với dân, Minh-trị Thiên-hoàng lo dự-bị
việc mở Quốc-hội. Tháng hai năm
Minh-trị 15, ngài sai Y-đằng
Bác-văn cùng mấy tay anh-tài bác-học qua Âu-châu
khảo-cứu Hiến-pháp, Y-đằng
qua ở Âu-châu xem xét đến một năm ngoài
mới trở về. Sau lại đi Âu-châu
khảo-cứu một lần nữa ; lần
nầy về nước mới thảo ra
Hiến-pháp dâng lên Thiên-hoàng ngự lăm. Y-đằng
dùng nhiều công-phu tâm-lực vào việc
nầy. Đại-khái Hiến-pháp
Nhựt-bổn gần giống như Hiến-pháp
nước Đức. Nguyên-văn do Y-đằng
thảo ra, có đôi chỗ chật-hẹp cho dân,
nhưng chính vua Minh-trị sửa lại v́ ngài
muốn chủ-năo Hiến-pháp trọng về
mục-đích cho dân tự-do tấn-hóa. Trong khi một mặt
Minh-trị Thiên-hoàng sai họ Y-đằng
đi Âu-châu khảo-cứu Hiến-pháp, một
mặt chánh-phủ “Phiên-phiệt”
bày đặt thêm những thể-lệ
gắt-gao về việc kết xă lập hội,
để trở-ngăn chánh-đảng khó phát-đạt. Đă vậy mà lúc nầy
mấy chánh-đảng lại tranh dành lẫn
nhau rồi vu vạ cho nhau, quên mất kẻ thù
chung của bọn ḿnh, là chánh-phủ “Phiên-phiệt”
kia, thành ra chánh-phủ thừa cơ-hội đó
mà dùng thủ-đoạn cương-ngạch
để đè ép chánh-đảng. Các chánh-đảng phải
chịu mọi sự thắt-ngặt không nổi
cho nên phải rủ nhau giải đảng.
Tới hai đảng mạnh thế nhứt, là
đảng Tự-do của Bản-viên
cùng đảng Cải-tấn của Đại-ôi
cũng vậy. Nhưng chỉ bên ngoài họ làm
bộ giải đảng, chớ bên trong vẫn
giao-thông thinh khí với nhau và cứ bí-mật
hoạt-động luôn. V́ đó, mà luôn mấy năm,
ḷng dân bị bít mất đầu nọ,
tất phải bung ra đầu kia : Có nhiều
việc quá-khích bạo-động xảy ra,
đến đỗi nhiều người ra tù vô
khám v́ tội quốc-sự-phạm, hay là bị
xử đến tử-h́nh cũng có. Nhứt là
hồi năm Minh-trị 19, chánh-phủ cùng các nước
bàn tính sửa lại các điều ước
đă kư từ mấy chục năm trước,
trong đó có khoản quan-hệ về pháp-luật,
chánh-phủ chịu để quan-ṭa
ngoại-quốc hiệp với quan-ṭa Nhựt
xử kiện. Khoản nầy làm cho dư-luận
nhơn-dân sôi-nổi dữ. Ngoại-giao đại-thần
là Tĩnh-thượng-Hinh
井上馨
- Inoue Kaoru phải băi chức và cả Nội-các Y-đằng phải nhào. (Ta nên biết từ
cuối năm Minh-trị 18, trào-đ́nh đă
bỏ Thái-chánh-quan mà đổi ra Nội-các (
内閣
- Naikaku) như các nước, có Nội các tổng-lư và
đại-thần các bộ. Y-đằng Bác-văn lúc nầy làm Nội-các
tổng-lư. Nước Nhựt có Nội-các
bắt đầu từ đây). Bây giờ, những chí-sĩ
đảng-viên của các đảng cũ
lại nhen-nhúm nổi dậy, có Hậu-đằng
Tượng-thứ-Lang 後藤像次郎
- Gotou Shoujirou
đứng ra liên-kết hết thảy các phe
đảng hiệp lại cho có sức mạnh, Hậu-đằng
nói : - “Ngày nay không c̣n phải là
ngày anh em trong nhà chúng ta tranh-“dành xích-mích nhau
được nữa. Ta thử ngó qua đại-lục,
con đường xe “lửa Tây-bá-lợi
của Nga đang làm kia, không bao lâu nữa th́
tới Măn-“châu, kéo dài tới muôn dặm, đó
thật là việc có quan-hệ tới sự sanh
tử tồn “vong của Đông-dương ḿnh.
Vậy anh em chí-sĩ trong nước, nên bỏ
“những điều tiểu-dị, lấy nghĩa
đại-đồng, cùng nhau kết thành
một đoàn-“thể lớn, đặng có
thế-lực mà dùng ở trong Quốc-hội nay
mai sắp mở ra “đây. Nếu như gặp
phải chánh-phủ chuyên-chế th́ chúng ta
chỉ đá một “cái là nhào chớ lo ǵ !” Các đảng-phái cũ nghe
lấy làm phải, đều xúm theo ngọn
cờ của Hậu-đằng
mà trở nên một đoàn-thể có
thế-lực rất lớn, bao vây cả chánh-phủ,
khiến cho chánh-phủ e-dè lính-quưnh. Các chánh-đảng
ở Nhựt có lúc thành cuộc liên-hiệp
lại một cánh, là từ cuộc liên-hiệp
nầy của Hậu-đằng
làm được trước hết. Giữa ngày lễ mừng
Minh-trị Thiên-hoàng kỷ-nguyên năm thứ 22
(1889), Thiên-hoàng công-bố Hiến-pháp thi-hành và
ân-xá cho các quốc-sự-phạm. Trải 22 năm,
chí-sĩ hoạt-động chánh-trị, thúc
đ̣i Hiến-pháp, thế là nay đă đạt
tới mục-đích. 16 NĂM THAY ĐỔI 23
NGHỊ-VIỆN Ngày mùng 1 tháng 7 năm
Minh-trị 23 (1890), nước Nhựt có cuộc
tổng-tuyển-cử Chúng-nghị-viện
thứ nhứt 衆議員( tức
như Communes nước
Anh hay Chambre dépultés nước
Pháp). Các nước ở Đông-phương,
một nước có chánh-trị Hiến-pháp trước
nhứt, chính là nước Nhựt. Phép tuyển-cử ban đầu
cũng lựa chọn kỹ-lưỡng, trong
số 42 triệu dân Nhựt-bổn lúc ấy
chỉ có 46 muôn người đi bỏ thăm,
nghĩa là chưa được 1 phần 100 có
quyền đầu phiếu. Thuở đó phần
nhiều dân chúng nước Nhựt c̣n chưa
biết yêu-cầu lấy quyền tham-chánh ; duy có
số ít là hạng chí-khí học-thức
biết sốt-sắng lập thành chánh-đảng
và hoạt-động chánh-trị mà thôi. Bởi
vậy lúc đầu, cái quyền đầu
phiếu ít nhiều rộng hẹp thế nào, dân
chúng không lấy làm vui buồn ǵ cả. Song cái
số ít kia là cái sức mạnh gớm ghê,
địa-vị chánh-trị của dân Nhựt
mau tấn-tới chỉ nhờ về cái số
ít đó. Giờ các chánh-đảng
lại nổi dậy hoạt-động
tự-do. Không đảng nào không ra sức
phấn-đấu với chánh-phủ, cái chỗ
họ nghi-nan pḥng sợ là xem chánh-phủ có
giữ đúng tinh-thần Hiến-pháp không ? Hay là
đặt dùng Nội-các nào có xứng chức
đúng tài hay không ? Rồi th́ các đảng cũ
tái-khởi và nhiều đảng mới
tổ-chức ra, danh-hiệu đă nhiều mà chánh-kiến
cũng lắm. Hai đảng “Hiến-chánh-đảng
憲政党”, và “Chánh-hữu-hội
政友会” có thế-lực
ở nghị-viện Nhựt-bổn ngày nay, thay
đổi nhau tổ-chức Nội-các bấy lâu,
chính là khai sanh từ hồi Minh-trị duy-tân, sau
khi ban hành Hiến-pháp ít năm. Thiệt vậy, có
Hiến-pháp ban hành rồi, phong-trào chánh-trị càng
thêm hoạt-động ; đă nói rằng lúc
nầy có nhiều đảng mới lập ra,
danh hiệu đă nhiều mà chánh-kiến cũng
lắm. Có khi các chánh-đảng rời nhau ra mà
phấn-đấu tranh-dành nhau về chánh-kiến
dữ-dội ; có khi các chánh-đảng hiệp
nhau lại công-kích phản-đối chánh-phủ
cũng dữ-dội. V́ đó mà chánh-phủ thường
phải dùng cái quyền giải-tán
Nghị-viện luôn : Từ Minh-trị 23 đến
Minh-trị 39, trước sau 16 năm mà đổi
thay tới 22 Nghị-viện. Ta xem như vậy,
đủ thấy phong-trào chánh-trị nước
Nhựt giữa hồi mới băi cựu canh-tân
đă bồng bột tấn-tới dường nào
! Tuy có lúc các chánh-đảng
chia xé gây-gỗ nhau, nhưng không bao giờ
họ quên chỗ quyền-lợi tối-cao
của quốc-gia. Khi quyền-lợi tối-cao
đó cần dùng cả nước đồng-tâm
hiệp-lực, th́ tức khắc các chánh-đảng
liên-hiệp lại ngay. Ví dụ như hồi
đánh Tàu năm 1894 và hồi đánh Nga năm
1904-1905, cả nước Nhựt kết-hiệp
lại như một người để giúp-đỡ
chánh-phủ đến cùng ; họ nghĩ mấy
lúc có quốc-gia đại-sự, không phải là
lúc nên có đảng phái tư-tranh vậy. CHÁNH-TRỊ HOẠT-ĐỘNG
TRƯỚC SAU CÓ BỐN THỜI KỲ Phong-trào chánh-trị nước
Nhựt có chỗ nhơn-quả tương-sanh rơ-ràng
: Ta xét cuộc vận-động dân-quyền,
tức là xét lịch-sử chánh-đảng, mà xét
lịch-sử chánh-đảng tức là xét
lịch-sử Hiến-pháp. Thiệt vậy, ngay lúc đầu
duy-tân, có cuộc vận-động dân-quyền
do những tay chí-sĩ mạnh bạo chủ trương,
mới có chánh-đảng lập ra để làm
cơ-quan hoạt-động. Rồi có chánh-đảng
xướng-xuất, rèn tập chánh-trị cho
quốc-dân và thúc-dục chánh-phủ, nên chi
mới sớm có Hiến-pháp thi-hành, nếu không
th́ chưa chắc năm Minh-trị 23, nước
Nhật đă có Hiến-pháp đâu. Nay muốn tóm thâu cái
lịch-tŕnh của dân-quyền chánh-đảng
nước Nhựt ta có thể chia làm 4 kỳ : 1* - Kỳ thứ Nhứt,
khởi từ năm Minh-trị thứ 7 có
bọn Bản-viên,
Hậu-đằng, Phó-đảo,
Giang-đằng dâng
biểu xin mở ra Nghị-viện dân-tuyển,
cho đến năm Minh-trị thứ 14, là lúc
họ Đại-ôi thoát-ly chánh-phủ, ra ngoài hoạt-động.
Trong thời-kỳ nầy tuy chưa có chánh-đảng
nào tổ-chức ra, nhưng cũng đă có
nẩy mầm đắp móng lên rồi, mà Bản-viên
chính là người sáng-lập chánh-đảng
đầu hết. 2* - Năm Minh-trị 14, có
chiếu của Thiên-hoàng kỳ hẹn với
quốc-dân đến năm thứ 23 th́ mở
Quốc-hội. Lúc bấy giờ, Y-đằng
Bác-văn cùng mấy vị quan-liêu khác vâng
chỉ nhà vua đi qua Âu-châu xem xét để
về thảo ra Hiến-pháp ; c̣n dân chúng th́ có
hai đảng Tự-do và Cải-tấn thành-lập.
Nhưng mà chánh-phủ đè nén rất nghiêm, cho
nên đảng Tự-do phải đành giải-tán
một lúc, rồi đến năm trước
khi sửa-soạn mở ra Quốc-hội th́
đảng ấy lại dấy lên, xây-dựng cái
nền-móng dân đảng liên-hiệp về sau.
Ấy là kỳ thứ hai. 3* - Từ năm Minh-trị
23, Quốc-hội mở rồi trở đi, là
kỳ thứ ba. Hồi nầy, hai đảng
Tự-do và Cải-tấn, bề ngoài hiệp
lại thành ra Dân-đảng để phản-đối
chánh-phủ, và chính bên trong th́ hai đảng
xung-đột lẫn nhau. Chánh-phủ ra sức
đề-pḥng và chống trả lại ;
hoặc khi bắt giải-tán Nghị-viện,
hoặc lúc phải can-thiệp vào việc
tuyển cử. Tuy chánh-phủ ra oai làm khó các
đảng không c̣n thiếu cách ǵ, nhưng
vậy mà bao giờ phe phản-đối cũng
chiếm được số đông ở trong
Nghị-viện để làm ngặt chánh-phủ
luôn luôn. Tới năm 1894, sau trận
Nhật-Thanh giao-chiến trở đi, th́ t́nh-thế
xoay đổi ra khác. Bây giờ chánh-phủ
biết không thể đè nén các đảng
được nữa ; mà các đảng cũng
hiểu rằng cứ thù-nghịch phản-đối
chánh-phủ hoài, là sự bất-lợi. Đảng
Tự-do bèn cùng chánh-phủ đề-huề trước
hết ; thứ đến đảng
Tấn-bộ. Chừng đó hai đảng
hiệp nhau lại tổ-chức ra Nội-các chánh-đảng.
Trên đàn chánh-trị Nhựt, có Nội-các
của đảng-phái bắt đầu từ
đây. Song bên trong đảng-phái không được
thuận-ḥa nhau, thành ra Nội-các chánh-đảng
phải rả một lúc, nhường cho
những người không thuộc về chánh-đảng
nào cả. Vậy đủ biết Nội-các vô
đảng, vốn khó đứng yên đă đành,
mà đến Nội-các chánh-đảng chưa
tới ngày giờ chín-chắn th́ cũng không
vững nào. 4* - Đến kỳ thứ
tư, khởi từ năm Minh-trị 31 trở
đi, lúc Nội-các chánh-đảng, lúc
Nội-các vô đảng, đắp đổi
lẫn nhau. Tới đây chánh-phủ và chánh-đảng
khéo nhường-nhịn dung-ḥa nhau để
sửa-sang quốc-chánh. Tóm lại, chánh-trị nước
Nhựt được mau tấn-tới
mở-mang, thiệt nhờ cái công-phu của chánh-đảng
gây dựng bồi đắp trong đó lớn
lắm. Chánh-đảng có công khua-động
thức-tỉnh người trong nước mau có
giáo-dục chánh-trị, mau hiểu dân-quyền
tự-do ; chánh-đảng có công kiềm-chế
những ngón chuyên-quyền và cứu chữa
những điều Có một chỗ
Nhựt-bổn khác lạ người ta, ta nên nh́n
biết, là các nước Âu Mỹ, thường
thường có Hiến-pháp Quốc-hội trước,
rồi mới có chánh-đảng sanh đẻ ra
sau. Ví dụ như nước Anh là nước có
Hiến-pháp làm kiểu-mẫu cho Nhựt bắt
chước phần nhiều, xưa kia có
Quốc-hội mở ra đến mấy trăm
năm rồi mới có chánh-đảng ; Nhựt
lại trái hẳn : Trước có chánh-đảng
rồi sau mới có Quốc-hội đẻ ra.
Quốc-hội bên Anh là một nguyên-do
sản-xuất chánh-đảng ; c̣n chánh-đảng
ở Nhựt th́ lại là một cái động-lực
làm mẹ của Quốc-hội ; đó là cái
đặc-sắc lạ-lùng của chánh-trị
nuớc Nhật vậy. C̣n nói ǵ trong cái
thời-gian có vài chục năm, họ xông pha vùng
vẫy trên đường chánh-trị không bao lâu
mà có được Hiến-pháp hẳn-ḥi như
thế, kể ra mau chóng biết sao mà nói cho cùng. Ta nên nhớ luôn luôn
rằng : Trên con đường nầy hay là các
con đường nào
khác cũng thế, Nhựt-bổn đi
tới mục-đích quá mau, đều là do nơi
quyết-tâm và lực-lượng của dân
hết thảy. (1) Trần-quân viết bài trong số báo Đuốc-nhà-Nam đặc-biệt ngày 9 Février 1934, cho bài thi trên đây của Y-đằng Bác-văn, ấy là sai lầm. Chính của Tây-hương Long-thạnh. Chỉ Tây-hương với thủ-đoạn cách-mạng của Tây-hương mới phát ra bài thơ như thế. Ta nên nhớ hồi đang duy-tân, phe đảng của hai phiên Tát và Trưởng chuyên-quyền, nắm giữ hết các địa-vị trọng-yếu, ngăn-trở dân-quyền, nên chi Tây-hương phẫn-uất mà khởi binh, mới phát ra cái khẩu-khí như bài thơ đó. C̣n Y-đằng lúc ấy đang làm quan lớn trong trào, cọng-sự với phe đảng hai phiên Tát-Trưởng, th́ làm ǵ có sự phẫn-uất ấy đâu.
|
[ Trở về ] - [ Xem tiếp chương VII : ]