Khúc cây

Nguyên tác : Bo - tác giả Abe Kobo

 Đinh văn Phước dịch

Một ngày chủ nhật trong tháng sáu, thật oi bức.

Tôi đứng trông chừng hai đứa con trên sân thượng đông nghẹt người của một trung tâm bách hóa tổng hợp nằm ngay trước nhà ga, vừa nhìn xuống phố còn ngột ngạt  sau cơn mưa mới tạnh, trông không rõ nét.

Ngay lúc ở giữa khoảng đầu cầu thang và ống thông gió có người mới bỏ ra, chừa một chỗ trống vừa vặn cho một người đứng, tôi liền sấn tới chen vào, lần lượt bồng hết đứa lớn đến đứa bé lên cho tụi nó xem nhưng cả hai đứa đều không thấy thích. Đến lượt tôi, tuy không có gì đặc biệt thế mà tôi lại thấy mê. Đám đông đang bám riết vào lan can thật ra không phải bọn con nít mà toàn là người lớn. Hầu hết tụi nhỏ thấy chán ngay đòi về, nhưng đám người lớn bị hối, nổi giận la lối, làm như thể đang bận công việc mà bị bọn nhóc phá rầy. Họ đứng chống cằm lên lan can mải mê nhìn xuống dưới.

Dĩ nhiên có lẽ tôi nên hối hận một tí về cách giải trí này, nhưng dù cứ cho là như thế đi chăng nữa, chuyện đó có đáng để bị nói lên nói xuống hay sao. Lúc đó tôi chỉ như người mất hồn, hay ít ra trong đầu đã không nghĩ ngợi chuyện gì để cần phải nhớ lại về sau. Duy có lẽ khí trời quá ẩm ướt làm tôi thấy bực bội một cách lạ lùng và trong bụng tôi hết sức bực hai đứa con.

Thằng lớn như giận chuyện gì, gọi giật giọng “Ba”, tôi bất giác chồm người tới trước như để trốn tiếng nó gọi. Nói vậy chứ đó chỉ là một cái ý mơ hồ, tôi không hề thấy nguy hiểm gì, thế mà thân tôi nhấc bổng, tôi té, tai vẫn nghe tiếng gắt “Ba” của thằng con.

Khi tĩnh lại, tôi đã biến thành một khúc cây. Nhưng không biết rớt xuống trước rồi thành khúc cây, hay biến thành khúc cây trước nên mới bị rớt xuống. To không to, nhỏ cũng không nhỏ, chỉ vừa vừa, một khúc cây thẳng boong, khoảng một thước. Có tiếng gọi tiếp “Ba”. Trên vỉa hè đám đông dạt ra để lộ một khoảng trống, tôi quay vòng vòng, nhắm chỗ trống đó rớt xuống, trúng mặt đường, bắn lên một tiếng khô khan, văng nhằm vô thân cây bên vệ đường rồi rớt cắm vào chỗ trũng giáp với đường xe chạy.

Đám đông giận dữ trừng mắt nhìn lên. Hai đứa con tôi nghiêm chỉnh đứng sát lan can, mặt mày tụi nó tái mét như bị cắt hết máu, trông nhỏ chút xíu. Người gác dan nãy giờ kiên nhẫn đứng gác trước cửa ra vào, léo nhéo nói với đám đông hứa sẽ ra tay trừng trị mấy thằng nhỏ nghịch ngợm rồi hắn nhanh chân chạy lên từng thượng. Đám đông bị kích động, vung nắm tay lên đe dọa. Còn tôi thì không có ai chú ý, cứ cắm yên chỗ đó.

Mãi một lúc sau mới có một cậu học trò tìm thấy tôi, cậu này là một trong đám ba người cùng đi, cậu bạn cũng mặc y chang đồng phục, còn người thứ ba có lẽ là thầy của hai cậu này. Hai cậu học trò, từ tướng tá, mặt mũi đến cả cách đội nón đều giống nhau như đúc, không khác gì hai anh em sinh đôi. Ông thầy có hàm râu mép bạc phơ mọc rậm, đeo kiếng cận khá nặng, tướng người cao ráo trông thật điềm đạm.

Cậu học trò đầu tiên tìm thấy tôi, rút tôi lên, cậu ta như tiếc rẻ điều chi, nói: “Thế này chứ trúng nhằm chỗ thì bị toi mạng đó nghen”

“Đưa đây cho thầy xem” Ông thầy tủm tỉm cười, đón lấy khúc cây từ tay cậu học trò, quơ qua quơ lại hai ba cái rồi bảo: “Coi bộ nó nhẹ quá hả, nhưng cũng không nên tham lam. Coi vầy chứ cũng có thể lấy làm đối tượng nghiên cứu khá tốt cho hai cậu đây. Nếu lấy đây làm bài thực tập đầu tiên cho hai cậu thì không biết chừng nó sẽ là đề tài khá lý tưởng đấy. Đối với khúc cây này liệu ta có thể lý giải được điều gì nào? Hãy cùng nhau phân tích thử xem sao”

Ông thầy chống tôi đi, hai cậu học trò nối gót theo sau. Ba người tránh đám đông tiến về phiá quảng trường trước nhà ga tìm ghế ngồi nhưng không có chỗ nào trống, cả ba đành ra ngồi xếp hàng bên rìa bãi cỏ. Ông thầy dùng cả hai tay nắm và để thõng tôi xuống, nheo mắt soi tôi ngoài nắng. Bỗng tôi phát giác một điều kỳ quặc, ngay lúc đó hình như hai cậu học trò cũng nhận ra điều ấy, cùng buột miệng la: “Thầy ơi, râu thầy…”. Thì ra ông thầy giáo, râu mép bên trái là râu mép giả, bị tróc, rung rung trong gió. Ông thầy chỉ yên lặng gật gù, lấy ngón tay chấm nước miếng dán lại, rồi làm như không có chuyện gì, xoay qua xoay lại nói với hai cậu học trò ở hai bên: “Nào, đối với khúc cây này, hai cậu có thể nghĩ được chuyện gì? Trước hết phải phân tích, phán đoán, sau đó phải phạt nó”.

Trước tiên cậu học trò bên phải đưa tay đón lấy tôi, quan sát tôi qua nhiều góc cạnh rồi nói: “Trước hềt con thấy, khúc cây này trên dưới khác nhau hẳn hoi”. Cậu ta đút tôi vô nắm tay, kéo lên kéo xuống, nói tiếp: “Trên thì dơ quá còn dưới thì bị tróc nhiều chỗ. Chắc chắn không phải khi không nó bị vất ra ngoài đường. Con thấy ít ra nó đã được người ta để xài vào một mục đích nhất định nào đó rất lâu rồi mới bị vất đi. Và có vẻ khúc cây này bị người ta xài xể dữ lắm. Thương tích cùng mình mà vẫn cứ bị xài xể, điều đó đủ để cho con đoán, trước đây khi còn sống chắc khúc cây này là người có tính tình ngay thẳng. Không biết con nghĩ như vậy có được không thầy?”

Tiếng ông thầy nói lẫn trong tiếng cười: “Những điều cậu nói đúng đó, nhưng cậu có vẻ thương hại nó quá”.

Nghe thầy nói vậy, như để hùa theo thầy, cậu học trò bên trái phát biểu nghiêm khắc hơn: “Theo con, khúc cây này hoàn toàn là thứ đồ vô dụng. Nó chẳng qua chỉ là thứ đồ quá đơn sơ. Một khúc cây, nói là để làm dụng cụ cho người ta thì nó là thứ đồ dùng quá hạ cấp. Nếu chỉ là khúc cây thì ngay cả khỉ cũng biết xài mà”.  

Cậu học trò bên phải cãi: ”Nhưng mà, nghĩ ngược lại mới được chớ, có thể nòi khúc cây là thứ cơ bản nhất trong mọi thứ dụng cụ, không phải vậy sao? Thêm vào đó nhờ không có gì đặc biệt, nên dùng nó sao cũng được, nó có thể dùng làm gậy dắt đường cho người mù, làm roi để huấn luyện chó hay làm đòn bẩy để bật đồ vật nặng, mà cũng có thể dùng làm cây gậy để chống cự địch”.

“Cây gậy dắt đường cho người mù? Mầy nói, tao nghe không được. Cây gậy có đời nào dắt đường cho người mù đâu, chính người mù mới dùng cây gậy để tự lần lấy đường mà đi đó thôi”.

“Thì như thế cũng đã nói lên được tính chất đơn thuần của khúc cây chớ! Không phải vậy sao?”

“Có thể là như vậy, nhưng đây này, cũng với khúc cây này thầy có thể đánh tao, mà tao cũng có thể dùng để đánh lại thầy”.

Đến đây ông thầy bật cười: “Hai đứa mầy giống nhau như đúc mà lại cãi nhau, tao thấy thật tức cười. Tụi bây chỉ nói có một điều mà dùng hai cách diễn tả khác nhau thôi. Tóm tắt lại, tụi bây muốn nói tên đàn ông này rốt cuộc chỉ là một khúc cây. Đó là lời giải cần và đủ về tên đàn ông này. Khúc cây thì chỉ là một khúc cây thôi”

“Nhưng mà,” Cậu học trò phía bên phải hình như vẫn còn ấm ức: “Thành được một khúc cây thì cũng phải công nhận cái đặc sắc đó cho người ta chớ. Trong phòng chứa mẫu người, có chưng không biết bao nhiêu là loại mẫu, nhưng đâu có loại mẫu người nào biến thành khúc cây như vầy đâu. Đơn giản đến mức này thì thật là hiếm…”

“Không đâu, không phải thứ gì không có trong phòng mẫu là quý đâu.” Ông thầy cắt lời. “Ngược lại đó chỉ biểu hiện sự quá tầm thường thôi, đâu cũng có nên không đáng được chọn làm đối tượng nghiên cứu”.

Hai cậu học trò như đã kháo trước với nhau, bất giác đảo mắt nhìn đám đông xung quanh. Ông thầy nhếch miệng cười: “Không đâu, không phải tất cả đám đông này ai cũng biến thành khúc cây hết đâu. Không phải thầy muốn nói về số lượng những khúc cây thấy đầy dẫy ở ngoài đời như vầy đâu, mà thầy muốn đề cập đến tính chất tầm thường của hiện tượng đó, giống như trường hợp ngày nay không còn thấy nhà toán học nào muốn bàn đến đặc tính của hình tam giác. Tại vì không còn ai phát hiện ở hình tam giác được điều gì mới nào nữa”. Ngừng lại một lát, ông thầy nói tiếp: “Nhưng mà, hai cậu định xử tội khúc cây này như thế nào đây?”.

Cậu học trò bên phải tỏ vẻ bối rối hỏi lại thầy: “Một khúc cây như vầy mà cũng bắt phải xử tội nó sao?

Ông thầy xoay sang hỏi cậu học trò bên trái: “Còn cậu?”

“Nhất định phải xử chớ. Chính qua việc xử tội kẻ chết mà ta tím thấy lý do hiện hữu của ta. Chừng nào còn có chúng ta, chúng ta phải xử tội bọn nó chớ”.

“Vậy bây giờ, chọn hình phạt nào cho thích đáng đây”

Cả hai cậu học trò bỗng im bặt trầm ngâm. Ông thầy chấm tôi xuống đất vẽ lung tung gì đó, hình vẽ trừu tượng không có ý nghĩa, nhưng một lúc sau, nó tự nhiên mọc thêm cả tay lẫn chân, rồi bỗng chốc biến thành một hình quái dị. Ông thầy bắt đầu xoá hình vẽ này đi, xóa xong ông ta đứng lên, đăm chiêu nhìn ra xa lầm bầm:

“Hai cậu, thế nào, hai cậu đã nghĩ chín chưa? lời giải quá dễ hoá ra lại khó. Chắc hai cậu còn nhớ bài giảng trong lớp… có những bọn bỏ không cần xử cũng là cách đã xử bọn nó…”

“Dạ nhớ”. Hai cậu học trò nói một lượt. “Toà án trên trần gian này chỉ cần xử khoảng vài phần trăm dân số trên thế giới là được rồi. Nhưng còn ta, đến chừng nào con người chưa trở thành trường sinh bất tử thì ta còn phải xử án tất cả người chết. Muốn xử hết mọi người chết trong khi chúng ta chỉ là thiểu số thì chắc chúng ta sẽ chết mất vì kiệt sức. May mà trên đời có bọn này nên không cần đem hết bọn chúng ra xử mà cũng thành ra đã xử hết bọn chúng…”

“Khúc cây này là một thí dụ điển hình”. Ông thầy cười mỉm, buông tay thả tôi ra, tôi ngã lăn xuống, ông thầy đưa mũi giày đạp đè tôi lại. “Cứ bỏ xó nó ở đây là một cách phạt hay nhất. Nếu có ai lượm, thì có lẽ người ta lại sử dụng nó thế này thế nọ y hệt lúc nó còn sống, giống như sử dụng một khúc cây”.

Một trong hai cậu học trò như sực nhớ ra điều gì bất giác nói: “Nếu khúc cây này nghe được những lời chúng ta nói về nó thì nó sẽ nghĩ sao?”

Ông thầy tỏ vẻ thương hại đưa mắt nhìn hai cậu học trò, nhưng không thốt ra lời nào. Hai cậu học trò hối hả bỏ đi, nhưng như còn có chút tình, ngoái lại nhìn tôi vài lần. Không bao lâu sau họ mất hút trong làn sóng người. Có ai đạp tôi. Ướt sũng, tôi lún một phân nửa mình vào lòng đất nhão nhoẹt.

“Ba ơi, ba ơi, ba ơi…” tôi nghe mấy tiếng gọi thê thiết. Nghe như tiếng mấy đứa con tôi, mà như thể không phải tiếng tụi nó. Trong cái đám dông xô bồ với muôn ngàn đứa trẻ, nếu có một vài đứa khác phải thét lên tiếng gọi cha chúng nó như thế thì đó cũng không có gì đáng phải ngạc nhiên.

Tạp chí Bungei (Văn nghệ) số tháng 7 Showa năm thứ 30 (1955).

 Hino, tháng 4 - 2014
Đinh văn Phước dịch

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ý của dịch giả 
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com"