Tuỳ bút Lưu An

Mẹ và vài mẩu truyện của đời tôi

Năm 1954 gia đ́nh tôi cũng như hàng chục gia đ́nh nghèo khổ khác di cư vào Nam dưới sự dẫn dắt và lợi dụng của chủ nhân, mục đích của họ để ăn chặn tiền viện trợ từ chương tŕnh giúp đỡ phong trào di cư. Chúng tôi tạm cư ở Sàigon vài ba tháng để làm thủ tục, sau đó theo chủ nhân lên Đà lạt tiếp tục kiếp trâu ngựa khai phá rừng làm rẫy. Nhưng được khoảng hơn một năm, việc nhem nhuốc của họ bị bại lộ, gia đ́nh tôi trở lại Sàigon. Khi đó tôi đă 10 tuổi nhưng chưa bao giờ biết đến trường học. Tôi biết đọc, biết viết là nhờ ông nội dậy tôi trong suốt thời gian gia đ́nh tôi lây lất kiếm sống tại Hà nội và thời gian đầu di cư vào Nam.

Từ Đà lạt trở lại Saigon, sau vài ba lần di chuyển chỗ ở. Lúc th́ chen chúc với một gia đ́nh khác, người cùng làng trong một nhà để xe chật hẹp. Khi th́ chia nhau tiền thuê, với vài ba gia đ́nh nghèo khổ khác cùng cảnh ngộ trong một căn nhà ọp ẹp nằm sâu trong một xóm nghèo trên đường Lê văn Duyệt ( Nay là đường CM tháng 8 ). Trước nhà là x́nh lầy, sau nhà là nghĩa trang với vài chục ngôi mộ u ám quanh năm. Sau thời gian ngắn ngủi “ du mục “ lây lất đó gia đ́nh tôi đă thực sự định cư trong ngơ hẻm 116 Tô Hiến Thành, người ta thường gọi là Xóm Tre. Một con hẻm ngoằn ngoèo ngay cạnh trại lính “Đơn vị Quản trị “ , cư dân phần rất lớn là lính tráng, giới lao động, du đăng và đĩ điếm.

V́ tuổi đă lớn, nhờ biết đọc biết viết, đă làm được 4 phép tính khá thông thạo nên tôi được vào thẳng lớp Tư ( lớp 2 ngày nay )trường tiểu học Chí Hoà. Đó là ngôi trường đầu tiên của tôi, cũng là nơi tôi đă thu nhận được biết bao nhiêu điều tốt đẹp làm căn bản vững chắc cho suốt cuộc sống của tôi sau này. Dù đă hơn 60 năm, với bao nhiêu đổi thay của thời cuộc, tôi vẫn c̣n nhớ rất rơ h́nh dạng, cá tính của 4 vị thầy cô đă dậy tôi trong 4 năm tiểu học ( lớp tư, lớp ba, lớp nh́ và lớp nhất ).

Cô Mỹ Linh người Bắc, luôn luôn sang trọng với tà áo dài nhiều mầu sặc sỡ tha thướt, cô luôn luôn tô lại cặp môi son, thoa thêm tí phấn trên đôi má đỏ hồng trước giờ ra chơi hay tan học. Thầy Hà Mai Anh, vị thầy khả kính, ăn nói nhỏ nhẹ hiền từ, luôn dành thời gian rảnh rỗi cho những bài đọc nói về đạo đức làm người, t́nh yêu nước. Thầy giảng giải , dẫn dắt chúng tôi vào những cái đẹp của con người lư tưởng với xă hội, quốc gia. Thầy Mẫn, dong dỏng cao, khá khắc khổ, người Bắc rất nghiêm khắc, kiểm soát rất kỹ nhất là những bài tập về nhà làm của học sinh. Thầy Linh người Huế, trắng trẻo, ăn nói rất nhỏ nhẹ nhu ḿ như con gái, thầy rất ghét và bắt phạt những học tṛ ngáp mà không lấy tay che miệng.

Không biết những học sinh khác ra sao, nhưng với tôi được những vị thầy cô khai mở thời gian đến trường của tôi là một trong những nhân duyên rất quan trọng. Chính những dấu tích giáo dục đạo đức của họ đă làm thay đổi một cách lạ lùng, khó tin cuộc sống của tôi. Cuộc đời một thằng bé nhem nhuốc, ngụp lặn với bùn lầy nước đọng trong một môi trường nhiều cặn bă của xă hội. Từ những cơ duyên may mắn đó tôi đă thoát khỏi bóng đen và đứng dậy kéo theo cả một gia đ́nh đến một cuộc sống khá tốt đẹp. Sự tốt đẹp đó có lẽ không có ǵ đáng để gọi là to lớn, cao sang với nhiều người khác, nhất là những người mà ông cha họ đă có một nền tảng vững vàng về gia thế và học thức trong xă hội. Nhưng với hoàn cảnh bất hạnh như gia đ́nh tôi th́ đúng là một hiện tượng lạ kỳ vậy.

***

Hôm nay trên báo chí, truyền h́nh và cả trên các mạng xă hội… trong nước cũng như hải ngoại, tràn ngập không khi mừng xuân mới. Trong không gian vắng lặng, lạnh lẽo của Thuỵ Sĩ , nơi tôi định cư, cho tôi cái cảm giác buồn nhè nhẹ khi kư ức được kéo về với một sự kiện xưa cũ đă xẩy ra trong cái không khí mừng xuân của hơn 60 năm về trước. Lúc đó tôi vừa chập chững sang tuổi 13, học sinh lớp nhất, ban tiểu học ( lớp 5 ngày nay ), một thằng bé lem nhem, hàng ngày chân đất đến trường trong bộ quần áo xộc xệch đầy những miếng vá thô thiển bằng tay của mẹ tôi.

Ngày hôm đó, dù Tết đă qua khoảng 2 tuần lễ nhưng chung quanh khu vực nhà tôi vẫn ồn ào, nhất là vào buổi chiều tối. Đâu đâu cũng tụ năm, tụ bẩy ăn nhậu, hát ḥ vọng cổ, hay vây quanh chiếu bạc, lắc bầu cua cá cọp… Như mọi ngày, vào buổi trưa, bố tôi tạt về nhà ăn vội bữa cơm trưa với gia đ́nh, rồi chợp mắt tí chút rồi bố lại đạp xe đi làm. Sau bữa cơm, anh em chúng tôi tự động phân nhau ra thu dọn nhà, rửa bát. Rồi lũ em và mẹ tôi lại ra phía sau nhà, sát miệng giếng nước công cộng chúi đầu vào mấy thùng quần áo giặt thuê cho vài gia đ́nh trong khu xóm. Một ḿnh tôi trong căn pḥng phía sau pḥng khách, chú tâm vào với mấy chục viên bi thủy tinh và một xấp “ giấy tạt h́nh “ chuẩn bị ra khỏi nhà nhập cuộc chơi với lũ bạn trong xóm.

Vô t́nh trong lúc đưa mắt nh́n căn pḥng, từ chiếc túi áo nâu bạc mầu của mẹ, treo dọc theo cây cột đầu giường, vài ba tờ giấy bạc tḥ ra ngoài đập vào mắt tôi. Với chút ngỡ ngàng, tôi đưa mắt nh́n vào đó với vẻ chú ư hơn. Ngay lúc đó h́nh ảnh một đĩa cơm tấm b́ trộn thính thơm nức mũi. Một tô bánh canh bốc khói với miếng gị heo to bằng cán dao trắng gịn lửng lơ giũa bát. Rồi cây cà rem nhiều mầu sặc sỡ mát lạnh, chỉ cần đưa lên miệng mút chùn chụt cũng đủ làm cho mê mẩn trọn 10 phút giờ ra chơi… Tất cả hiện ra rất rơ ràng trong trí tưởng tượng của tôi, nó nhắc nhở và kéo tôi về với những thèm khát, ước ao có tiền để mua những món ăn đó cung phụng cái bao tử trống rỗng mỗi buổi sáng của tôi khi đến trường. Nếu có tiền, tôi sẽ không phải cúi đầu hay vội vă bước mau khi đi qua những hàng quán, những chiếc xe bán thức ăn cho học sinh, dọc con đường dẫn vào trường học mà mỗi khi đến trường tôi phải đi qua. Tôi sẽ mua nó, thưởng thức nó với tất cả khoái cảm giống y như những đứa trẻ nhà giàu, mà tôi đă nh́n thấy chúng nó vẫn ăn hay uống trên con đường đến trường của tôi.

Với tưởng tượng đó, nước bọt tiết ra nhiều hơn, làm cho tôi muốn có những tờ giấy bạc đang hiện ra trước mắt tôi, trong túi áo của mẹ. Tay tôi hơi run run khi tḥ vào túi áo nắm trọn lấy tất cả 3 tờ giấy bạc, một tờ 10 đồng và hai tờ 20 đồng. Ngay lúc đó sự khôn ngoan ( hay láu cá ) của tôi đă báo cho biết nếu lấy tất cả, món tiền quá lớn, chắc chắn mẹ sẽ nhận ra ngay. Tốt nhất, an toàn nhất là chỉ lấy một tờ sẽ làm cho mẹ nghĩ đến sự lầm lẫn hay đánh rơi. Nhưng cũng đúng lúc khôn ngoan, tính toán đó, trong góc sâu tâm hồn có chút thánh thiện của đứa bé mới bước sang tuổi 13, hiện ra cái cảm giác xấu hổ v́ biết đó là hành động của một tên ăn cắp. Nhất là ăn cắp của chính người mẹ đă sinh ra, thương yêu và nuôi dưỡng ḿnh. Tay vẫn run run nhè nhẹ, tôi định bỏ cả ba tờ giấy bạc trở lại túi áo của mẹ. Nhưng cũng ngay lúc đó những món ăn thơm tho, hấp dẫn lại hiện về trong trí nhớ, ước mơ của tôi, lại cho tôi cái khoái cảm tột cùng, dù chỉ là tưởng tượng! Tôi rút tay trở lại cùng với cả ba tờ giấy bạc!

Sau những băn khoăn, giằng xé giữa tội phạm và ngay ngắn như vậy. Cuối cùng với một tí cứng mạnh, tôi quyết định cuộn tṛn một tờ giấy 20 bỏ vào túi áo của ḿnh, 2 tờ khác được bỏ trở lại chiếc túi áo của mẹ, chiếc túi vẫn c̣n mở rộng như chờ đón phần lương tri c̣n sót lại trong trí năo của tôi ( v́ tôi không lấy cả 3 tờ giấy bạc) . Xong đâu đấy, tôi xoay tà áo vào bên trong, che lấp đi vẻ hớ hênh ban đầu của nó. ( nhưng có lẽ một phần tôi muốn che khuất đi cái túi áo của mẹ để không phải nh́n thấy sự hấp dẫn dù ít hay nhiều nhưng vẫn c̣n hiện hữu trong ḷng tôi, một đứa bé đang ở tuổi ham ăn!)

Suốt buổi chiều và tối hôm đó, tôi im lặng hơn, không ra ngoài chơi đùa với lũ trẻ hàng xóm như mọi ngày. Thỉnh thoảng đưa mắt kín đáo nh́n mẹ để ḍ la phản ứng của mẹ khi khám phá ra sự thất thoát món tiền trong túi. Nhưng tất cả b́nh thường, mẹ tôi hoàn toàn không biết ǵ dù bà đă thay chiếc áo đang mặc bằng chiếc áo “ có tiền “ vào người. Tôi đă có cảm giác an toàn khi nghĩ rằng sự khôn ngoan , tính toán của ḿnh đă chính xác.

Sáng hôm sau, vẫn b́nh thường! Bố tôi đi làm, tôi và 2 đứa em ( một gái, một trai) thức dậy và chuẩn bị đi học. Chỉ có chút khác thường, đó là tôi làm ra vẻ chậm chạp để cho 2 đứa em đi trước một lúc sau tôi mới chậm răi rời nhà. Tôi làm vậy để chắc chắn các em tôi không nh́n thấy khi tôi dùng món tiền để ăn uống dọc đường. Trước khi bước vào sân trường, tôi ghé vào xe bán bánh cuốn ở ngay cạnh cổng trường ăn một đĩa khá to. Giờ ra chơi cũng kín đáo mua một cây kem đến góc sân chậm răi thưởng thức. Món tiền vẫn c̣n khá nhiều.

Buổi trưa về nhà, mẹ tôi vẫn bận rộn chúi đầu với những công việc không tên hàng ngày. Sau bữa cơm gia đ́nh, anh em chúng tôi vẫn quây quần làm bài tập, chuẩn bị cho việc đến trường hôm sau hay giúp đỡ mẹ khi có yêu cầu rồi chia nhau chơi đùa với lũ trẻ trong xóm. Tôi hoàn không c̣n ǵ để lo lắng vi biết chắc chắn mẹ tôi đă v́ lư do nào đó mà không cảm nhận được sự mất tiền trong túi áo của ḿnh.

Sau bữa cơm chiều, không biết lư do tại sao tôi lại rủ thằng em trai đi chơi ( Có thể v́ t́nh thương em mà muốn chia xẻ niềm vui với em ?!). Có tí chút ngạc nhiên v́ lời rủ rê hơi ngoại lệ của tôi, nhưng thằng em vẫn tỏ ra vui mừng theo tôi nhưng không sốt sắng lắm. Tôi dẫn thằng em sang con đường trải nhựa dọc bên trại lính “ Đơn Vị Quản Trị ”. Nơi đây quanh năm sầm uất như lễ hội, nhất là vào ban tối. Từ bài bạc, ăn nhậu, hát ḥ, bi-da, đá banh bàn..v..v.. . Sau một lúc đi ṿng ṿng ngắm nh́n thiên hạ vui chơi. Im lặng tôi dẫn thằng em ngồi xuống chiếc ghế thấp chân bên cạnh chiếc bàn bằng gỗ thô sơ có tí nhem nhuốc của một bà bán cơm tấm bên lề đường. Rất b́nh thản, tôi gọi 2 đĩa cơm tấm sườn. Thằng em trố mắt nh́n tôi với vẻ ngỡ ngàng tột cùng hiện trên khuôn mặt. Một lúc sau khi đă lấy lại b́nh tĩnh, với vẻ khó tin, nó hỏi nhẹ :

-Anh có tiền không mà dám kêu “ ăn” ngon lành như vậy ?

Tôi chưa biết trả lời thế nào cho thằng em an tâm. Nhưng có lẽ thằng em cũng nhận thấy câu hỏi của ḿnh có chút vô lư, v́ không có tiền tại sao tôi dám gọi thức ăn? Nó chau mắt nh́n tôi hỏi sang hướng khác :

-Tiền ở đâu anh có vậy ?

Đưa tay phất nhẹ vào khoảng không một cái, rồi vỗ nhẹ vài vai thằng em, tôi trả lời :

-Mày cứ ăn đi cho sướng, tí nữa nếu có dịp tao sẽ kể cho nghe.

Ngần ngừ, đưa mắt nh́n thằng em môt chút, tôi nói thêm :

-Nhưng mày phải kín đáo, không được nói với bất cứ ai những ǵ tao sẽ nói với mày nhe !

Thằng em im lặng nh́n tôi, h́nh như đă có chút yên tâm, nó đưa tay lấy 2 cái muỗng nhôm trong ống tre ở giữ bàn rồi sắp ngay ngắn trên mặt bàn chờ con bé bán hàng mang hai đĩa cơm sườn nướng cho tôi và nó. Ăn xong, móc tiền ra trả, tôi vẫn c̣n lại 6 đồng, ch́a ra trước mặt thằng em, tôi nói :

-Tao vẫn con 6 đồng nữa, nếu mày c̣n đói th́ chúng ḿnh t́m cái ǵ đó ăn thêm!

Thằng em nh́n tôi có chút cảm động, nói nhỏ nhỏ :

-Th́ anh cũng biết rồi đó, nghèo đói như gia đ́nh ḿnh th́ cái ǵ mà không ngon, ăn bao nhiêu cho đủ ?!

Lời than thở của thằng em làm tôi đẫn đờ suy nghĩ! Đúng như vậy chúng tôi chưa bao giờ, dù chỉ một lần, được ăn no một món ăn mà ḿnh thích. Cả năm trời, hoạ hoằn mới có dịp ăn được một bát phở, một đĩa cơm sườn nướng hay một tô bánh canh… loại nhỏ, rẻ tiền th́ làm sao mà không thèm thuồng, không ước mơ cho được.? Ṿng tay lên vai thằng em, kéo nó di theo, tôi nói :

-Thôi, giờ đi ăn kem, c̣n lại đồng nào ngày mai đi học tao và mày ăn “ đá nhận” ( đá lạnh bào nhỏ ép vào ly thêm vài muỗng si-rô ).

Trong lúc ngồi ăn kem tôi kể rất chi tiết nguồn gốc của 20 đồng bạc, tôi đă “ăn cắp “ từ túi áo của mẹ cho nó nghe. Thằng em im lặng ngồi nghe, hoàn toàn không có thái độ nào biểu lộ phản kháng hay đồng t́nh với tôi, ngoài vài lời lo lắng nếu bố mẹ biết được! Tôi cũng không quên nhắc lại nhiều lần với nó phải giữ kín sự việc cho tôi.

Sau khi ăn kem, c̣n lại 3 đồng hai đứa coi như một ngày vui đă xong, vui vẻ khoác tay nhau chen lấn vào đám đông dự tính đi về nhà. Thỉnh thoảng trên đường về, dừng chân ṭ ṃ ghé vào xem những tṛ vui dọc đường. Lúc đến đầu ngơ, một đám đông ồn ào vây quanh chơi bầu cua cá cọp, những tiếng cười vui hồ khởi của vài người thắng cuộc đă làm cho hai chúng tôi dừng chân, len lỏi vào xem. Những tờ giấy bạc đủ mệnh giá được khách chơi thả xuống chiếu bạc, rồi những câu nói vui mừng kèm theo cánh tay vươn ra thu gom tiền thắng cuộc của khách chơi bạc … Đă làm cho anh em chúng tôi ngẩn ngơ, ham muốn.

Đưa mắt nh́n thằng em, đúng lúc nó cũng đang nh́n tôi. Món tiền 3 đồng c̣n sót lại trong túi hiện ra với 2 cây carem hay 2 ly đá nhận quá nhỏ bé và món tiền sẽ chấm dứt niềm vui vào ngày mai hiện ra trong suy nghĩ của tôi ( và có lẽ cả thằng em nữa ?!) . Tôi nói nhỏ bên tai thằng em :

-Tao thử chơi một đồng xem sao nhe !

Thằng em hơi nhíu mày nhưng cũng gật đầu nhè nhẹ ra vẻ đồng ư! Chẳng c̣n lư do ǵ để ngần ngại tôi thẩy ngay 1 đồng xuống bàn chơi! Đúng như ước mơ, tôi đă thắng kèm theo nụ cười quá vui mừng của tôi và thằng em kém tôi 5 tuổi! Rồi lại một lần nữa, tôi vẫn thắng trong vui mừng và giấc mơ cho những món ăn ngon, to hơn ly đá nhận vào ngày mai của tôi và thằng em càng hiện ra rơ ràng trong trí tưởng tượng.

Cứ thế, cuộc chơi tiếp tục. Thua và thắng xen kẽ nhau. Niềm vui và buồn bă tiếp nhau hiện ra trên khuôn mặt 2 thằng bé, đầu tiên biết đến tṛ đỏ đen! Đến một lúc chúng tôi c̣n 4 đồng , 3 rồi 2 đồng, niềm vui và giấc mơ dần dần nhỏ lại, rồi biến mất hoàn toàn khi đồng bạc cuối cùng được tên “ chủ ṣng “ thu mất! Hai anh em chúng tôi uể oải đứng dậy, quên đi tất cả những ước ao nho nhỏ của ly đá nhận hay cây cà rem ngày mai khi đến trường.

Trở về nhà, mọi sự vẫn b́nh thường như hôm qua, chúng tôi vẫn ngồi vào bàn học ôn bài, đánh răng, rửa mặt và lên giường đi ngủ. Sáng sớm hôm sau tôi và thằng em im lặng cùng nhau đến trường. Hai anh em đưa mắt nh́n chiếc xe bán đá nhận, cà rem, cả hai đều mang cảm giác tiếc rẻ và h́nh như có chút tự trách là ngu ngốc đâm đầu vào cờ bạc!

Rồi buổi trưa về nhà, tiếp theo bữa cơm tối cũng chẳng có ǵ khác lạ, mọi việc h́nh như đă trôi vào quên lăng. B́nh thản tôi mang xấp “ giấy tạt h́nh” với vài viên bi thuỷ tinh ra khỏi nhà nhập cuộc chơi với lũ trẻ hàng xóm.

Đang lúc vui chơi đó, con em gái ( thua tôi 2 tuổi ) chạy ra nói tôi phải về ngay, bố mẹ đang chờ. Chẳng có ǵ lạ lùng v́ chuyện bố mẹ gọi tôi hay những đứa em khác về nhà v́ một việc nào đó và chúng tôi phải bỏ ngang cuộc chơi, nó xẩy ra rất thường. Tôi thu gom đồ chơi b́nh thản về nhà. Nhưng khi vừa bước qua ngưỡng cửa, bố tôi giận dữ, chạy ra nắm lấy vành tai của tôi kéo lết tôi vào trong bắt tôi nằm xấp xuống chiếc phản gỗ. Bố cầm chiếc chổi lông gà vụt túi bụi lên mông, lên bắp cân và cả lưng của tôi,ông la hét như hoà nhịp với chiếc roi. Bố kể tội “ ăn cắp tiền của mẹ “, dẫn em đi đánh bạc…Không những vậy, bố c̣n lôi ra những tội khác trong quá khứ của tôi như hỗn láo dám căi lại hay dùng những câu nói không lễ độ chống đối với các cô, các bác, các chú, các anh các chị… trong họ hàng. Trong khi đó mẹ tôi im lặng đứng nh́n. Dù bị đánh đau nhưng tôi vẫn thấy rất rơ mẹ không có vẻ ǵ tỏ ra tức giận mà ngược lại mẹ cau mày, có chút hốt hoảng mỗi khi bố giơ thẳng tay quất chiếc roi xuống thân thể tôi.

Đến một lúc, h́nh như không chịu nổi sự trừng phạt quá mức của bố, mẹ chạy đến giật lấy cái phất trần trên tay bố và hét lên:

-Thôi! Đánh nó như vậy là quá đủ rồi!

Với tí chút ngạc nhiên v́ thái độ can thiệp bất thường, mạnh mẽ của mẹ, bố quay sang nh́n mẹ rồi hét to :

-Bà c̣n binh vực nó hay sao ? Cũng may là nhờ thằng em nói cho bà biết chứ không th́ chỉ vài ba lần, quen tay, nó lâm vào tṛ cờ bạc , đỏ đen…Đến lúc đó, nó dám bán cả nhà đi đánh bạc đó!

Mẹ cũng không kém, liệng chiếc phất trần vào góc nhà rồi dùng lời lẽ chê trách lối dậy con bằng roi vọt quá mức, thiếu sự mềm mỏng. Không biết phân tích để cho con nh́n thấy phải trái, khôn dại, đúng sai của bố. Dù có chút ngỡ ngàng với sự phản đối của mẹ nhưng h́nh như có chút tự ái, bố chạy lại góc nhà cầm lại chiếc phất trần. Mẹ chẳng nể nang đưa tay dành lại chiếc roi rồi đứng che lấy tôi và nói với bố rất rơ ràng :

-Ông muốn đánh nó đến chết sao? Chuyện của ông đă xong, quá đủ rồi! Để cho nó tắm rửa rồi đi ngủ, ngày mai là chuyện của tôi đối với lỗi lầm của nó!

Cuối cùng, bố đành nhấn nhịn đưa cặp mắt đầy tức giận nh́n tôi, nói vài câu bực bội v́ sự che chở của mẹ. Trước khi bước rời căn pḥng, với vẻ bực bội bố buông lại một câu:

-Đúng là con hư tại mẹ !

Hôm đó, đúng là một buổi tối nặng nề trong gia đ́nh. Tôi nh́n thằng em “ lắm chuyện “ với ánh mắt tức giận. C̣n nó th́ cố t́m cách tránh gặp mặt hay cúi đầu sợ sệt mỗi khi phải đối mặt với tôi! Bố mẹ tôi cũng ít lời hơn, thỉnh thoảng mẹ kín đáo nh́n vào những vết bầm tím hiện rơ trên đùi và bắp chân của tôi với ánh mắt thương cảm. Có lẽ v́ mệt và quá đau với trận đ̣n khá nặng nhưng cũng có thể ngại ngùng sợ hăi khi phải nh́n thấy ánh mắt c̣n bực bội của bố, tôi đă đi ngủ sớm hơn b́nh thường.

Không biết vào lúc nào trong đêm, tôi giật ḿnh thức dậy, nhưng cũng chỉ hé mắt nh́n. Mẹ đang xoa bóp dầu vào những vết roi bầm tím trên khắp phần sau cơ thể của tôi. Thỉnh thoảng mẹ thở dài nói nhỏ nhưng quá gần nên tôi vẫn nghe thấy : “ Tội nghiệp thằng bé! Đánh con đến mức này th́ đúng là quá đáng thật!” hay “ Với những lằn roi bầm tím lồ lộ thế này, thằng bé c̣n mặt mũi nào mà đến trường vào lớp gặp bạn bè thầy cô được ?!”. Đúng lúc đó, tiếng dép lẹp xẹp của bố từ pḥng trong đi ra, không biết để làm ǵ. Mẹ dừng tay thoa bóp cho tôi, quay ra mẹ nói với bố :

-Ông ngồi xuống, tôi có vài chuyện muốn nói với ông đây!

Nói xong mẹ vén màn, ra ngồi bên cạnh đi văng khi đó bố im lặng kéo chiếc ghế ngồi học của tôi đến gần chiếc phản, ngồi xuống chờ đợi. Mẹ dằn từng câu nói với bố :

- Ông tưởng những trận roi vọt bầm tím, tàn ác của ông là dạy dỗ, làm cho nó hiểu được lỗi lầm của nó hay sao…. ?

Chẳng để cho mẹ nói tiếp, bố cắt ngang với vẻ bực bội :

-Bà cứ binh nó! Vậy theo bà nó ăn cắp tiền, rồi dẫn em đi đánh bạc là đúng hay sao ?

-Tôi không nói tội ăn cắp, dẫn em đi đánh bạc là đúng, nhưng tôi muốn nói lối dậy con quá cứng mạnh, không kèm theo sự khuyên nhủ, phân tích phải trái, dại khôn của ông là vô ích. Ông làm vậy chỉ làm nó sợ ông trước mặt hay lúc nó c̣n bé nhỏ mà thôi!

Lời nói của mẹ làm bố im lặng tí chút trước khi xuống giọng:

-Vậy bà muốn tôi làm sao cho nó sợ, cho nó biết mà không tái phạm đây?

Mẹ im lặng môt tí, rồi chậm răi nói:

-Lần này, ông không chỉ đánh nó tội ăn cắp tiền, mà c̣n lôi ra những tội khác của nó trong quá khứ rồi đổ giận vào những đ̣ roi vọt một cách rất vô lư. Theo tôi ngoài tội ăn cắp tiền dẫn em đi chơi bầu cua, cá cọp là sai. C̣n những tội khác, ông nên suy nghĩ lại th́ tốt hơn!

Bố vẫn im lặng, mẹ ngần ngừ tí chút rồi nói từng câu, từng chữ :

-Với những cái tội trước kia, ông hăy suy nghĩ lại thái độ, hành động và cả con người của những ông bác, bà cô, ông cậu…trong họ hàng của ḿnh xem. Họ có đúng, có công bằng, và rơ ràng không? Để rồi v́ sao nó phải có những lời nói, hành động hỗn láo với họ?

Dừng lại môt chút, cũng với giọng nhỏ nhẹ nhưng rất rơ ràng mẹ nói tiếp:

-C̣n tội nó ăn cắp tiền dẫn em đi cờ bạc là sai, nhưng với trận đ̣n của ông vừa rồi, theo tôi thấy chỉ toàn là bạo lực, là giải toả sự giận dữ của ông mà thôi, chẳng có tí giáo dục nào cả. Ông làm vậy, làm cho nó thù ghét thằng em v́ đă nói với ông về tội ăn cắp tiền và đánh bạc của nó mà thôi. Tơi chắc chắn với ông, lần sau khi phạm tội nó kín đáo, khôn ngoan hơn để ông và tôi không biết. Kết quả ra sao th́ ông cũng đoán ra rồi.

Đưa mắt nh́n bố, mẹ nói tiếp:

-C̣n những lỗi lầm trước kia với tội hỗn láo với họ hàng, ông đă đánh nó rồi lần này lại mang ra đánh nó nữa! Không phải là quá đáng sao ? Đă thế, có bao giờ ông cảm thông nỗi đau đớn của con ḿnh khi phải dâng món đồ chơi của chính nó cho những đứa con của ông bác, bà cô… khi những đứa con của họ khóc và muốn lấy của nó. Ông không thương, không hiểu cái đau, cái tức của con ḿnh mà c̣n bắt nó phải dâng nạp chỉ v́ lời yêu cầu rất vô lư, thiếu công bằng của cha mẹ lũ trẻ đó. Khi con ḿnh không chịu, nó phản kháng với lời lẽ không đẹp th́ lại bị ông đánh chửi v́ tội hỗn láo với chú bác! C̣n biết bao nhiêu chuyện kỳ lạ và vô lư khác, tôi nghĩ là ông biết rất rơ nhưng ông v́ quá nể họ mà xử ép con ḿnh mà thôi! Với tôi đó là những sai lầm, là ức hiếp , là bất công… Tôi mong ông hiểu, đă đến lúc chúng ta nên suy nghĩ lại !

Mẹ dừng lại như để lấy lại sự b́nh thản rồi nói tiếp:

-Tôi không muốn nói tốt đẹp về mấy đứa con của ḿnh, nhưng ông cũng nh́n thấy quá rơ. Chúng nó biết giúp tôi nấu nướng, giặt dũ, xách nước cho gia đ́nh, cho hàng xóm để kiếm tiền phụ vào đồng lương của ông …C̣n những đứa trẻ khác con của ông chú, bà bác trong họ hàng có đứa nào đụng tay vào công việc đó hay không ? Đă thế việc học hành của con ḿnh cũng chẳng có ǵ để than van, phiền phức! Không biết tương lai ra sao, nhưng với tôi chúng nó là những đứa con ngoan rồi đó !

Thấy bố tôi im lặng và có vẻ thông hiểu vấn đề, mẹ nhỏ nhẹ nói tiếp:

-Tôi định bàn với ông một việc là từ nay ông không nên dùng roi vọt với các con nữa. Nếu quá bực tức, ông cố tránh đi chỗ khác, để cho tôi dùng lời lẽ chỉ dậy chúng nó. C̣n chuyện ăn cắp tiền và dẫn em đi đánh bạc vừa rồi, ông đánh nó như vậy là xong. Việc c̣n lại để cho tôi. Chiều ngày mai khi đi làm ông chưa về, tôi sẽ t́m lời nhỏ nhẹ khuyên bảo, chỉ dậy nó. Tôi chắc chắn nó sẽ hiểu ra lỗi lầm và không ngu dại vướng vào một lần nữa đâu.!

Nằm trong giường, giả vờ say ngủ, tôi đă nghe tất cả những lời nói của mẹ. Người mẹ ra đi từ làng quê nghèo khó, gần như thất học nhưng đă có cái nh́n rất phóng khoáng, khôn ngoan. Bà hiểu rơ bản chất, cá tính và tin tưởng những đứa con mà bà đă sinh ra, nuôi dưỡng chúng. Cảm giác ân hận v́ lỗi lầm vừa qua và ḷng thương mẹ trổi dậy trong ḷng tôi. Nước mắt tôi chảy ra, tôi đă khóc v́ thương mẹ, v́ hối hận đă làm mẹ buồn đau, lo lắng! Tôi tự hứa sẽ măi măi là đứa con ngoan để báo đáp lại t́nh yêu thương của mẹ.

Hôm sau, cũng như mọi ngày, buổi trưa bố về nhà ăn cơm, nghỉ ngơi tí chút rồi đi làm. Mấy đứa chúng tôi lo hoàn tất xong bài vở của trường rồi chia nhau ra giúp mẹ vài công việc lặt vặt trong nhà. Khi nắng chiều đă giảm bớt, mấy đứa em ra khỏi nhà chơi đùa với lũ trẻ hàng xóm. Tôi đang chuẩn bị vài món đồ chơi. Mẹ đến gần cho biết có vài điều quan trọng muốn nói với tôi. Dĩ nhiên với cuộc giả vờ ngủ nghe lén tối qua cũng đă giúp tôi hiểu những ǵ mà mẹ sẽ nói, nhưng tôi vẫn làm ra vẻ ngạc nhiên nh́n mẹ rồi ngồi xuống chiếc phản lắng tai nghe.

Sau vài câu hỏi han về những lằn roi bầm tím của tôi của trận đ̣n hôm qua. Mẹ cho biết là đă bàn với bố là từ nay sẽ không bao giờ đánh chúng tôi nữa. Chỉ giúp bằng lời nói , khuyên răn khi chúng tôi phạm lỗi, rồi tuỳ chúng tôi suy nghĩ biết phải trái, khôn dại mà thôi. Khi nói đến chuyện ăn cắp tiền của tôi vừa qua, mẹ cho biết chính bố mẹ cũng có phần nào lỗi. Chỉ v́ quá nghèo, không dư dả tiền bạc cung ứng cho tôi, nên v́ thiếu thốn, thèm muốn mà tôi phải trộm cắp để có tiền ăn quà. Mẹ tự hứa sẽ cố gắng dành dụm ít hay nhiều sẽ cho chúng tôi tí chút để ăn quà như chúng bạn. Tuy nhiên mẹ cũng mong anh em chúng tôi hiểu và nh́n rơ hoàn cảnh gia đ́nh mà cảm thông cho cha mẹ nếu không được như mong muốn.

Khi nói đến việc dẫn em vào chơi bài bạc, mẹ coi đó là là sai lầm và hoàn toàn ngu ngốc không thể tha thứ, cảm thông được. Mẹ khuyên tôi hăy nh́n những tấm gương bi thảm xẩy ra hàng ngày trong xóm với vài gia đ́nh mà chúng tôi biết rất rơ. Vợ chồng đánh nhau v́ bê tha cờ bạc , rượu chè. Con cháu th́ bỏ học, bỏ việc làm đâm đầu vào đỏ đen theo chúng bạn đi ăn cắp, ăn trộm, phá làng phá xóm bị bắt lên bắt xuống! Mẹ khuyên tôi hăy khôn ngoan và quyết liệt tránh xa cờ bạc với bất cứ dạng thức nào. Hăy hiểu một điều rất thật đó là chưa có ai giàu có, vinh hiển v́ cờ bạc. Những người bước vào ṿng xoáy của cờ bạc không sớm th́ muộn cuộc đời họ đều rơi vào nghèo khổ và bi kịch.

Đối với việc, tôi đă nhiều lần có những hành động hay lời nói đáp trả không mấy xuôi tai với các chú, các bác, các cô … trong họ hàng chỉ v́ những những đứa con của họ khóc la, đ̣i lấy đồ chơi của tôi. Cha mẹ chúng đă không ngăn cản những đ̣i hỏi vô lư đó mà c̣n yêu cầu bố bắt tôi phải nhường nhịn đem cho lũ con của họ. Mẹ cảm thông với những bực tức của tôi, coi đó là một dạng thức chấn lột. Nhưng mẹ khuyên tôi hăy khôn ngoan hơn, b́nh thản hơn chẳng hạn như t́m cách lánh xa hay thu dọn, cất dấu, nếu cần trốn chạy để không bị mất đồ chơi. Nhưng tuyệt đối không nên dùng những lời nói cục cằn, hỗn láo nhất là với người lớn, cha mẹ chúng nó để họ có lư do trách cứ bố mẹ, làm cho bố mẹ rơi vào hoàn cảnh khó xử.

Mặc dầu những lời lẽ chỉ dậy của mẹ, tôi đă nghe rất rơ tối khuya hôm qua khi giả vờ say ngủ. Nhưng được trực diện nghe mẹ nói, với giọng nhỏ nhẹ như lời tâm sự, phân trần của một người bạn, không mang tính áp đặt trong vai vế của kẻ trên với kẻ dưới mà chỉ muốn giúp tôi minh mẫn nh́n chính xác vào sự kiện của vấn đề. C̣n việc suy nghĩ đúng sai, khôn dại để thu nhận hay chối từ, đó là do chính tôi quyết định, hoàn toàn tuỳ thuộc vào bản chất kèm theo ư chí vươn lên của chính tôi.

H́nh như cảm nhận được sự phục thiện của tôi. Với nụ cười hiền hoà mẹ đưa bàn tay vỗ nhẹ lên vai tôi vài cái, hỏi bâng quơ về những vết bầm tím do trận roi vừa qua trên thân thể tôi rồi đứng dậy định đi vào phía nhà sau. Nhưng chợt nhớ ra điều ǵ mẹ quay lại nói :

-C̣n một việc quan trọng nữa, có lẽ mẹ cũng phải nói với con đây. Con cũng biết gia đ́nh ḿnh, bố mẹ th́ quê mùa, kém học thức, đă thế lại nghèo khó, không quen biết, thế thần! Với hoàn cảnh và khả năng như vậy th́ không có chuyện tạo được một cơ ngơi giàu có để giúp đỡ cho con được. Đó là sự thật ! Bố mẹ chỉ mong măi khoẻ mạnh, đem lao lực ra kiếm sống, nuôi dậy các con ăn học với tất cả sức lực, hy vọng các con học thành tài rồi dựa vào chữ nghĩa , bằng cấp mà tiến lên bằng người mà thôi. Người ta giàu có, gia thế to lớn th́ con cháu có thể không cần học cao, không học giỏi… nhưng vẫn có dịp may để thành công ở một lănh vực nào đó. Nhưng với hoàn cảnh của các con, mẹ nói rất thật, chỉ có một con đường duy nhất độc đạo để đi lên, để vượt những khó khăn, thiếu may mắn… đó là con đường của học hành, bằng cấp. Với con đường này, ít nhất con sẽ có một tấm vé vào cửa để nhập cuộc chơi của tiến lên, thoát nghịch cảnh. Không có tấm vé đó hay không giàu có, quen biết th́ con sẽ là kẻ đứng ngoài, đừng bao giờ nghĩ đến chữ vượt khó, thành công. Khi đă có rồi ( nhờ học hành ) nó sẽ là bệ đỡ cho các con cháu, thế hệ sau này của các con.

Ngừng lại một tí, mẹ nói tiếp:

-Điều này đă bao lần mẹ muốn nói với con, nhưng hôm nay mới nhớ ra và thực hiện được, mẹ hy vọng con suy nghĩ và đừng bao giờ quên con đường độc đạo đó.

Nói xong, mẹ lại đưa tay vỗ nhẹ mấy cái lên vai tôi:

-Thôi con ra chơi với bạn bè trong xóm đi, nhớ gọi các em về đúng bữa kẻo bố con lại làm um nhà lên đó!

***

Đúng như vậy, từ ngày đó bố không bao giờ đánh anh em chúng tôi nữa, bầu không khí căng thẳng, lo sợ trong gia đ́nh mỗi khi bố tức giận v́ lỗi lầm nào đó của chúng tôi đă hoàn toàn biến mất. Thay vào đó một không khí đùa giỡn vui tươi dù gia đ́nh vẫn trong hoàn cảnh chật vật. Thời gian vẫn trôi, tôi vượt qua kỳ thi tuyển vào Chu Văn An, đến năm đệ lục (lớp 6) th́ bố tôi phải đổi lên Sư Đoàn 22 Bộ binh tại Kontum, mẹ tôi bệnh hoạn lê thê… Tôi thực sự bước vào đời để giúp gia đ́nh, bán báo dạo và làm bất cứ công việc nào miễn có tiền cung ứng cho sinh nhai ( Tôi không có can đảm viết ra đây về vài lần tôi đă bước ra khỏi ṿng tṛn an toàn của một người sống ngay ngắn trong xă hội. Chỉ v́ vô t́nh hay ngây ngô, thiếu hiểu biết mà tôi đă vướng phải ! Nhưng nhờ sự may mắn và tỉnh giấc đúng lúc, nhất là nhớ đến những lời mẹ dậy xa xưa đă giúp tôi thoát khỏi tại đúng điểm mốc của b́nh an.)

Viêc học của tôi suốt 2 năm khi bố tôi xa gia đ́nh, xuống dốc thê thảm, có thể nói 2 năm đệ lục và đệ ngũ tôi gần như đứa học tṛ rất sát với độn sổ ! Nhưng khi bố tôi được trở lại Saigon, cuộc sống dần dần có chút thăng hoa, mẹ tôi nhẩy vào buôn bán, việc học của tôi và các em tôi đă có sinh khí trở lại.

Bài học về “con đường độc đạo” mà mẹ đă dậy tôi sau trận đ̣n cuối cùng “ gần chết, thiếu sống “ của bố, đă luôn luôn theo tôi như cuốn cẩm nang trong trí nhớ và tôi măi tin tưởng noi theo.

Cứ như vậy, bước chân tôi vững trăi dần dần trên con đường học hành (đúng như mẹ tôi căn dặn), tôi vượt qua tất cả những cuộc thi trung học, đại học. Tôi đă là cái bệ nâng rất chắc chắn cho các em và gia đ́nh đứng dậy. Bố mẹ tôi tin tưởng và luôn luôn làm theo những tính toán xếp đặt của tôi. Với bất cứ những khó khăn ǵ tôi là người hứng đỡ và trách nhiệm giải quyết tất cả.

Rồi thời gian, người bạn rất chân thành nhưng lạnh lùng và đôi khi tàn nhẫn của tôi đă tiễn chân tôi ra khỏi bầu không khí chiến tranh, khói mù bom đạn vào đầu năm 1974. Tôi rời xa VN đi tu nghiệp ngoại quốc. Trong ngày rời xa VN đó các bạn bè cùng đi với tôi, ai ai cũng hàng chục kẻ tiễn, người đưa, với những chiếc xe sang trọng…. C̣n tôi thi trầm buồn chỉ với bố mẹ và 2 đứa em, im lặng đưa tiễn tôi trong buổi ra đi. ( Thật ra cả đời tôi cũng chỉ có toàn những cuộc chia tay rất trầm lặng mà thôi !). Nhưng tôi hoàn toàn không thể ngờ được, cuộc chia tay đó lại là một lần gặp mặt cuối cùng của tôi và mẹ. Một cuộc chia ĺa trong sung sướng của tôi và tràn trề hy vọng với những câu nhắn nhủ của mẹ. Nhưng buồn ơi, lại là một lần vĩnh biệt! Mẹ và tôi nh́n thấy nhau một lần cuối rồi măi mải xa nhau!.

Thời gian vẫn trôi, người bạn tàn nhẫn đó lại đưa tôi trở về VN với bao lần nước mắt tràn mi trong tư thế một kẻ du lịch lăng du, đi t́m lại dấu tích của những kỷ niệm xa xưa. Đôi lần, một ḿnh tôi lủi thủi la cà vào vài con xóm xa xưa, nơi đó có biết bao nhiêu di dấu của gia đ́nh tôi. Đây là xóm 521 Lê văn Duyệt, kia là xóm Tre 116 Tô Hiến Thành với quá nhiều dấu tích của môt thời khốn khổ, đói nghèo! Rồi với chiếc xe gắn máy tôi chạy ṿng ṿng Saigon, Chợ Lớn B́nh Tây, tạt vào chợ Cầu ông Lănh hướng sang Khánh Hội… Tất cả những nơi chốn mà tôi và mẹ đă bao lần lê lết kiếm ăn. Bất cứ chuyến đi nào t́m hơi hám xa xưa như vậy , h́nh như tôi vẫn ngửi thấy mùi khó chịu từ những giọt mồ hôi của mẹ và tôi lúc nhọc nhằn trong những chuyến chở rau kiếm sống. Dĩ nhiên cũng rất nhiều lần tôi có cảm tưởng đôi vai tôi gù xuống, cánh tay ră rời v́ sức nặng của những buồng chuối xanh đang đè lên tôi và mẹ từ những chuyến xe chở hàng đến từ Long Khánh hay miền Tây đổ bến.

Tất cả đă qua rồi, thời gian! Những cực nhọc, đói nghèo cũng đă qua ! Mẹ tôi đă mất từ lâu, tôi th́ vẫn c̣n hiện diện dù ở cái tuổi 73 . Vẫn miệt mài, cần mẫn tính toán kiếm ăn như một đàn kiến. Cả cuộc đời tôi có lẽ chỉ có những ước mơ ( và h́nh như có chút lăng mạng của một kẻ thích thú với văn chương, thơ phú ?) nhưng không bao giờ ôm tham vọng! Bởi v́ rất rơ ràng, tôi hoàn toàn không có cá tính của một người làm chính trị, một kẻ đứng cao chỉ đạo đám đông và càng không có sở thích lănh đạo, leo lên đầu lên cổ người khác để an nhàn hưởng thụ! Giấc mơ của tôi là có đủ điều kiện, không lo lắng buồn phiền để lang thang và nếu được có một tí ǵ ( chỉ một tí mà thôi ) mà người ta gọi là “ ướt át” !

Hết

Vài hàng cuối bài:

Nếu bạn nào thích thú âm nhạc chắc cũng biết bài ANAK của Freddie Aguilar một nhạc sĩ thổ dân của Phi luật tân, bài nhạc này đă rúng động thế giới ngay khi nó được ra mắt năm 1978. Nếu tôi không lầm nó đă được xếp vào hạng bài hát hạng nhất của thế giới vào năm nào đó ! Cá nhân tôi , năm 1985 khi sang Phi lậu Tân tôi đă được nghe bản này do chính tác giả tŕnh bầy trong một hộp đêm ở một thành phố miền Nam Phi.

Sau đó sang Hawaii , Kenya , Madagasca… tôi cũng đă được nghe bài nhạc này rất nhiều lần do các ban nhạc Phi luật tân tŕnh bầy . Ở VN cũng vậy ở một pḥng trà gần ngă tư Phú Nhuận tôi cũng đă được một ban nhạc Phi luật tân tŕnh bầy bài này ( tôi quên tên pḥng trà ). Hiện nay bài này đă được dịch rất nhiều ngôn ngữ và tŕnh bầy bởi ca sĩ của ngôn ngữ đó , kể cả VN nhưng nghe không thích lắm !! . Nhưng phải nói là nghe chinh tác giả th́ siêu rồi, khỏi bàn ! tiếp theo là nghe nhóm nhạc Phi Luật Tân tŕnh bầy cũng “lắc lư con tàu”!

Các bạn nghe và trầm ḿnnh rồi nghĩ về mẹ xem sao ?!!!

https://www.youtube.com/watch?v=xeAz5xnEPDI 

Lưu-An, Vũ Ngọc Ruẩn

(Zürich, Februar, 2018)

 

Vài hàng về tác giả :

Lưu An là bút hiệu của anh Vũ Ngọc Ruẩn. Anh Ruẩn  sinh năm 1946 tại Xuân Trường, Nam Định, Việt Nam. Bút hiệu Lưu An & Thượng Xuyên Lộ, cựu học sinh Chu Văn An 59-66, tốt nghiệp Master về Food Sciences đại học Kagoshima, Japan 1977. Anh Ruẫn hiện đang sinh sống tại Thụy Sĩ. Cảm tưởng về thơ văn của Lưu An xin gởi về  kamikawajiluan@yahoo.com

........

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ư của tác giả 
và ghi rơ nguồn lấy từ http://www.erct.com/"