Truyện số 88

NGƯỜI XƯA CÓ THẬT SỰ TÀI GIỎI

ĐỂ CHÚNG TA SÙNG BÁI KHÔNG?

FUKUZAWA Yukichi (*)

Dịch: Nguyễn Sơn Hùng

***

Vì thấy có nhiều người đã trên 60 hay 70 tuổi mà vẫn còn khỏe mạnh sinh hoạt bình thường nên người ngày nay thường hay ngưỡng mộ và cho rằng người xưa là đặc biệt là kỳ lạ, và không thể sánh bằng. Nhưng thật ra chẳng có gì đặc biệt hay kỳ lạ. Họ được vậy là do bẩm sinh, do di truyền từ tổ tiên, hơn nữa họ còn biết sinh hoạt, ăn uống thích hợp (dưỡng sinh) nên sống thọ. Không phải họ cao tuổi mà khỏe mạnh nhưng có khỏe mạnh mới sống lâu. 

Trong tháng này ở đất nước chúng ta có khoảng vài chục ngàn trẻ em mới chào đời. Nếu 60 hay 70 năm sau xem xét đời sống của chúng, chúng ta sẽ phải rất ngạc nhiên vì con số còn khỏe mạnh ở mức độ rất cao.  

Có phải chăng chúng ta cần phải thận trọng suy ngẫm suy xét kỹ trước khi đánh giá hay bình phẩm, vì ở đời có rất nhiều chuyện, tưởng là lạ là hiếm nhưng khi xem xét kỹ lại thì thấy không có gì lạ là hiếm cả?  

So sánh hiện tại với quá khứ xa xưa, và ngưỡng mộ cái quá khứ đã qua là thói quen và tình cảm thường có của chúng ta. Thí dụ, thường cho võ sĩ ngày xưa quá mạnh, quá giỏi võ sĩ ngày nay ít ai bì kịp; nghệ sĩ ngày xưa có nhiều người lão luyện, ngày nay ấu trĩ không bằng; thơ ca ngày xưa vừa nhiều vừa tuyệt, còn ngày nay không bài bản, không thành câu, không theo luật v.v…Nhưng than ôi tất cả đánh giá, bình phẩm này chẳng có gì làm chứng cứ! 

Thí dụ các lực sĩ như Onokawa Kisaburô ⁽¹⁾ hay Tanikawa ⁽²⁾ của 100 năm về trước chắc chắn là mạnh nhưng so với các lực sĩ hàng trưởng lão ⁽³⁾ hay Umegatani Totarô ⁽⁴⁾ của ngày nay liệu có mạnh hơn không, điều này rất khó đánh giá chính xác vì không có chứng cứ khách quan để so sánh. 

Về kabuki (ca vũ kịch truyền thống của Nhật Bản) thì Ichikawa Danjyurô ⁽⁵⁾, Onoe Kikugorô ⁽⁶⁾ chắc chắn là danh tài nhưng so với Danjyurô hay Kikugorô của ngày nay thì không thể nói rõ ràng là ai giỏi hơn ai. Trong giới kabuki ngày nay, Danjyurô, Kikugorô và Ichikawa Sadanji ⁽⁷⁾ quả là danh tài nhưng nếu 3 người này già yếu và mất đi thì việc xuất hiện danh tài thay thế từ thế hệ thứ hai không phải là khó. Hiện nay họ đã có mặt nhưng vì các nghệ sĩ lão thành che khuất, cản trở nên chưa có dịp phát huy tài năng mà thôi. 

Lý do thơ ca ngày xưa có nhiều tuyệt tác là từ hàng trăm, hàng ngàn năm trước đã có hàng ngàn, hàng vạn thi sĩ, nhạc sĩ sáng tác vô số thi ca. Nhưng là vàng thau lẫn lộn, thật ra số dở nhiều hơn số hay. Tuy nhiên, theo thời gian các tác phẩm đã được chọn lọc nên đến ngày nay tất cả còn lại đều là tuyệt tác cũng là lẽ đương nhiên dễ hiểu. Tóm lại, ngày xưa có nhiều thơ ca dở nhưng đã bị quên lãng và chỉ còn lại số ít được lưu lại là hay. Nếu tính trung bình chưa hẳn người xưa sáng tác hay hơn hoặc giỏi hơn ngày nay. 

Tôi tin rằng nếu có tác phẩm thời Minh Trị ngày nay nào còn được lưu truyền đến ngàn năm sau thì chắc chắn sẽ là tuyệt tác và cảm phục được người đời sau. Tuy nhiên, đấu vật, ca vũ kịch truyền thống hay thơ ca vốn là những cái truyền đạt tình cảm, tâm hồn của con người nên được đánh giá như thế nào còn phụ thuộc vào sở thích cá nhân của mỗi người. Do đó, so sánh xưa với nay, già với trẻ, giỏi với dở trong các lĩnh vực này thì chỉ là phán đoán chủ quan vô ích nên hãy gác lại. Hãy so sánh kỹ thuật hay lực lượng (khả năng) của xưa và nay trong lĩnh vực nào mà chúng ta có thể dùng các chứng cứ vững chắc để đánh giá bình phẩm. Một trong những lĩnh vực này là đạo (cách, phép) đánh cờ tướng của Nhật Bản (shyogi, dưới đây gọi là cờ tướng Nhật). 

Tổ sáng lập cờ tướng Nhật là Ôhashi Sôkei ⁽⁸⁾, danh tài cờ tướng trác tuyệt đương thời, phục vụ dưới trướng lãnh chúa Oda Nobunaga ⁽⁹⁾. Nhưng sau khi Sôkei mất, đạo đánh cờ vẫn càng ngày càng tiến bộ. Sôkei đời thứ 5 giỏi hơn Sôkei đời đầu tiên. Sôkei đời thứ 10 lại mạnh hơn đời thứ 5.  

Trong chi nhánh của hệ tộc Ôhashi có nhân vật tên Ôhashi Sôei ⁽¹⁰⁾ được người đời cho là cờ thánh, ông tự đặt ra cách đánh cờ mẫu mực ⁽¹¹⁾ và chỉ dạy cho người đời cực ý của đạo đánh cờ. Nhưng Sôei đời thứ hai ⁽¹²⁾ lại không kém Sôei đời thứ nhất, nhờ vậy đạo đánh cờ càng ngày càng tiến bộ thêm. Tưởng rằng đạo đánh cờ đã đạt tới đỉnh cao cuối cùng nhưng đến đời Quảng Hóa (1845~1848) và đời Gia Vĩnh (1848~1855) của cuối thời kỳ Edo lại xuất hiện một nhân vật tên là Amano Sôho ⁽¹³⁾. Người này lại khai mở một thời kỳ mới cho đạo đánh cờ. Sôho học đánh cờ từ Sôei đời thứ hai. Nhưng trò giỏi hơn thầy, không những ông vô địch vào thời đó mà còn phế bỏ cách đánh cờ mẫu mực của người đi trước và tự đặt ra cách đánh cờ mẫu mực mới cho đời sau. Cách đánh cờ tuyệt diệu, thần kỳ này phần lớn là rất bất ngờ, bất ý, nên đối với người mới chơi cờ rất khó học. 

Do đó trong giới cờ tướng Nhật, Sôei, Yanagiyuki, Sôho là tam kiệt và Sôho là người sau cùng nhưng là người giỏi nhất. Cho nên giả sử dù giới cờ tướng Nhật có bắt người chơi cờ đời sau phải tôn sùng tổ Sôkei như các nhà Nho sùng bái các học giả xa xưa hay tăng lữ đời nay phải tôn sùng các tổ khai tông các phái nhưng nếu để Sôho đấu cờ với tổ Sôkei, chắc chắn Sôho sẽ thắng và tổ Sôkei phải vừa xanh mặt vừa ngạc nhiên. 

Từ kết quả trên chúng ta có thể suy luận ra rằng nếu như để học giả ngày nay thảo luận với học giả ngày xưa hoặc để tăng lữ hậu bối ngày nay vấn đáp luận bàn với các tổ khai tông ngày xưa thì sự sùng bái hay tín ngưỡng được kế tục hàng ngàn năm nay ắt sẽ bị đảo lộn, không khác gì với đạo chơi cờ nói trên. Nhưng trong thực tế chuyện này không xảy ra. Tại sao vậy?  

Trong giới cờ tướng Nhật, chi tiết của từng nước cờ trong trận đấu được ghi chép lại dưới hình thức kỳ phổ. Qua kỳ phổ người đời sau có thể biết nước cờ nào dở nước cờ nào hay mà học tập. Phán đoán hay dở bằng thành tích không cần biết người đánh cờ là tổ sáng lập, là thuộc hệ chính thống hay hệ chi nhánh. Điều này tránh được thói xấu sùng bái người xưa như trong Nho giáo hay Phật giáo.  

Dĩ nhiên đạo chơi cờ chỉ là việc nhỏ nhưng chúng ta có thể lấy cái nhỏ để đo cái lớn. Trong đời này bất cứ sự việc gì, nếu chúng ta thấy cần thiết và cố chí theo đuổi trau dồi thì không có cái gì là không thể tăng tiến hay tiến bộ thêm lên. 

Tôi tin rằng trong bất kỳ lĩnh vực nào dù tôn giáo, đạo đức, học thuật, võ học hay chính trị, kinh tế, công thương, mỹ thuật v.v...hiện nay đã có nhiều Amano Sôho và trong tương lai vẫn xuất hiện nhiều Sôho khác, và Sôho đời đầu tiên không bì kịp Sôho đời thứ hai, đời thứ 3 không bằng đời thứ 4, tiến bộ sẽ không ngừng và không giới hạn. 

Nguyễn Sơn Hùng

Tháng 6/2017 

(*) Nguồn: Truyện số 88 trong quyển “Phúc Ông Trăm Truyện” của Fukuzawa Yukichi, 1897, Thời Sự Tân Báo Xã phát hành. 

Chú thích

(1)  Tiểu Dã Xuyên Hỹ Tam Lang: Yokozuna đời thứ 5. Yokozuna (hoành cương) là cấp lực sĩ mạnh nhất của sumo (đấu vật Nhật Bản).

(2)  Cốc Xuyên: được tương truyền là yokozuna đầu tiên nhưng không có căn cứ rõ ràng.

(3)  Một cấp bậc cao của lực sĩ gọi là jinmaku (trận mạc)

(4)  Mai Cốc Đằng Thái Lang (1845~1928): Yokozuna đời thứ 15.

(5)  Thị Xuyên Đoàn Thập Lang: Đời đầu tiên tên thật là Thị Xuyên Hải Lão Tàng (1660~1704). Đời thứ 12 tên thật là Thị Xuyên Hạ Hùng (1946~2013).

(6)  Vĩ Thượng Cúc Ngũ (1942~)

(7)  Thị Xuyên Tả Đoàn Thứ (1940~)

(8)  Đại Kiều Tông Quế (1555~1634)

(9)  Chức Điền Tín Trường (1534~1582), một trong những lãnh chúa tài giỏi của Nhật Bản.

(10) Đại Kiều Tông Anh (1756~1809)

(11) Tiếng Nhật: jyoseki (định thạch/tích)

(12)  Còn gọi là Yanagiyuki (Liễu Tuyết)

(13)  Thiên Dã Tông Bộ (1816~1859)