( II ) NHỮNG CON PHỐ MÙA THU

(Aki no chimata)

Ảnh minh họa 

Chỉ từ khi đến Pháp lần đầu tiên tôi mới biết là khí hậu của đất nước này gây cho ta biết bao nhiêu  cảm xúc.

So với cái sáng sủa của mùa hè, mùa thu thật buồn và trầm lặng. Và nỗi buồn cũng như sự thiếu hào hứng đó không chỉ cảm thấy trong đáy lòng mà có thể sờ mó và thấy được một cách cụ thể ở ngoài da thịt.Điều đó đã bộc lộ sự khác nhau trong thi ca và âm nhạc của hai nước Pháp và Đức. Nước Pháp đã sinh ra Musset và Berlioz nhưng không đẻ được Goethe lẫn Wagner. Những cánh rừng miền Bắc Âu châu thường chìm đắm trong sự huyền bí trong khi ở Pháp, vì nằm về phía Nam một chút, tính chất nhu hòa của nó làm nẩy nở một nỗi sầu muộn còn lớn hơn nhưng đồng thời mang một vẻ đẹp không sao tả nổi. Nỗi sầu muộn ấy không nuôi dưỡng tư duy của chúng ta, ngược lại nó khiến cho tâm hồn ta ngất ngây tức khắc.

Ở Pháp, người ta thích đi dạo trong đêm hè khi mặt trăng thì đỏ và những vì sao lại xanh, người ta vui với những buổi sáng mùa hè khi sương trắng còn tinh khôi và hương cỏ thơm nồng. Thế rồi, không biết lúc nào, họ nhận thấy cái lạnh đã theo gió tìm về mỗi sáng mỗi chiều và thấm tận vào xương. Ánh sáng những buổi xế trưa, sáng sủa và khô, dường như đi xuyên qua thân thể và giữa khi ta không để ý, đã nhạt sắc và đôi khi trở thành vàng vọt như ánh đèn. Cảnh sắc đó làm tôi nhớ đến những vần thơ của Lamartine: 

Oui, dans ces jours d’automne où la nature expire,
A ses regards voilés, je trouve plus d’attraits,
C’est l’adieu un ami, c’est dernier sourire,
Des lèvres que la mort va fermer pour jamais.[6] 

(Vâng, trong những ngày mùa thu này, vạn vật tiêu điều,
Nhưng dưới những cái nhìn bị che dấu, tôi thấy chúng càng thêm hấp dẫn.
Giống như lời vĩnh biệt của người bạn thân yêu, như nụ cười cuối cùng,
Trên đôi môi mà cái chết sẽ khép đi vĩnh viễn) 

Giữa mùa hè, khoảng 8 hay 9 giờ, bầu trời và mặt đất như mang màu xám trong khi ánh hoàng hôn lại nhuộm một màu hồng khó lòng diễn tả.Thế nhưng giờ đây, vào giờ tiếng chuông chiều của giáo đường vọng đến thì mặt trời mùa thu với những tia yếu ớt và tẻ nhạt đã đi ngủ. Màu của bầu trời có những tia nắng cuối lẫn vào nên trở thành tím ngắt. Chung quanh đó bảng lảng một làn khói nhẹ thường xuất hiện vào buổi chiều mà so với cảnh vật mùa hè,, không biết phải gọi nó là sương mù hay sương mơ.

Vào giờ đó, nếu đứng lặng trên những quảng trường vốn có rất nhiều trong thành phố, ở một nơi có bồn phun nước hay bức tượng nằm giữa đám cây cối, ta sẽ thấy những bóng người vội vã trở về nhà. Những cái bóng đen cô đơn đó di chuyển giữa các lùm cây, thế rồi, bầu trời dần dà sẽ tối đi nhưng ta vẫn chưa thấy được sao trời bởi vì những tia nắng cuối buồn bã của hoàng hôn hãy còn chưa tắt ngấm. Không những thế, ánh sáng cuối ngày khi tới mặt đất đã hắt lên trở lại để đổ bóng những lùm cây lên trên thảm cỏ vốn đã bắt đầu úa vàng. Không có gì thê lương hơn là cảnh tượng những chiếc lá khô lặng lẽ rơi từng chiếc một dưới ánh sáng của những ngọn đèn đường vừa được thắp lên.

Vào giờ đó, nếu đứng ở lối đi lên mấy chiếc cầu đá bắc qua sông Rhône, ta sẽ thấy những dãy nhà nhà ở hai bên bờ nằm san sát bên nhau và kéo dài ra tận ngoài tầm mắt, cả hai phía thượng nguồn và hạ lưu của dòng sông. Con sông rộng trôi nhanh và mặt nước có nhiều chỗ xoáy. Tất cả cảnh vật đều chìm trong một lớp sương mù màu xanh dương mơ hồ và xuyên qua đó, ta thấy ánh sáng từ những tòa nhà và ánh sáng phản chiếu khi nó hắt lên từ mặt nước đã để lại những đốm đỏ mờ mờ nhấp nhánh ở đôi chỗ trên bờ đê. Ngoài ra, trên cầu, ta còn thấy bóng những người đàn ông và đàn bà, lũ lượt đi đi lại lại và bằng những bước chân hối hả dưới ánh sáng những ngọn đèn điện đặt gần hai bên lan can, trông lao xao như đám cỏ trong khu vườn rau đang ngả nghiêng theo luồng gió. Tiếng động của bước chân người gấp rút trở về nhà sau một ngày lao động hay trong xí nghiệp, tiếng xe hỏa và tiếng xe chở hàng...tất cả như đang hòa tấu một bản nhạc đau thương có tên là “cuộc đời”, cùng với tiếng nước chảy dưới cầu, trong giờ phút này, hợp thành một ca khúc dành riêng cho thành phố. Dưới con đê xây bằng đá, ta thấy có vài cái bè lợp mái của những cửa hàng giặt giũ, trên đó có mấy bà đang xắn tay áo và giặt đồ dưới sông, bên dưới một ngọn đèn. Nước mùa thu chắc chắn là phải lạnh...

Vào giờ đó, nếu dạo bước trên những đại lộ đông người lui tới, nơi mà những cửa tiệm nằm sát bên nhau, ta sẽ thấy qua những lớp cửa kính ở hai bên đường, thiên hạ đã tụ tập hoạt náo với những sinh hoạt ban đêm dưới ánh đèn sáng trưng cho dù trời chưa hoàn toàn tối. Ở mấy hiệu ăn góc phố, mấy cậu hầu bàn với mâm đĩa trên tay đã lăng xăng chạy tới chạy lui dưới ánh đèn và giữa những dãy bàn ghế bày trên vỉa hè vốn là chỗ nối dài ra đằng trước cánh cửa phòng ăn. Nơi đây, người ta trang trí bằng cách đặt những chậu hoa cho đến mé đường cái. Đôi chỗ còn nghe vang vang tiếng vĩ cầm và giọng hát của các nàng ca sĩ vọng ra từ những quán cà-phê. Để bẹo hình bẹo dạng, mấy cô gái làng chơi trong những bộ quần áo lòe loẹt nhởn nhơ qua lại giữa đám đông....Buổi tối trong một thành phố nước Pháp đã bắt đầu như vậy và mọi người đang háo hức chờ đợi một đêm thu dài mát mẻ mà ta không thể nào tìm ra ở một xứ khác.

Vào giờ đó, nếu đi đến một công viên nằm ven thành thành phố, ta sẽ thấy những ngôi đèn khí đốt đã được thắp sáng trong các lùm cây im vắng nhưng dân chúng hãy còn đi dạo quanh bờ hồ hay trên những còn đường mòn trồng đầy hoa. Thế nhưng, không ai nghe tiếng cười nói râm ran như những buổi chiều hè, chỉ có tiếng lau sậy xôn xao bên bờ nước mỗi khi có gió lướt qua. Trong cái thế giới tương đối tối tăm và chỉ được soi sáng bằng vài tia nắng xế của hoàng hôn, lúc còn chưa phân biệt được ban ngày hay ban đêm, ta có thể thấy một người đàn bà mặc toàn trắng đang lặng lẽ đi bên hồ bên cạnh màu trắng của những cánh thiên nga đang ngủ trên mặt nước. Màu trắng đó tương phản với màu đen của khu rừng đang được phủ lên bằng một lớp sương mù khiến cho lòng mình buồn không sao nói được. Những chiếc lá liễu rụng bên bờ sông. Mấy vì sao bắt đầu nhấp nháy trên mặt nước. Thế rồi màn đêm rơi lên trên mùi cỏ ẩm ướt và nồng nàn... 

 *** 

Như thế ngày dần dần ngắn lại và tháng mười sắp hết...bầu trời xám như tro rồi và mưa bắt đầu rơi nhè nhẹ. Từ sáng đến chiều, hầu như mưa rơi không lúc nào dừng. Mây di chuyển thường xuyên và đôi khi qua khe hở, một mảng trời xanh lại lộ ra với vài tia nắng yếu ớt nhưng chỉ trong vòng nửa hay một tiếng đồng hồ là mưa bắt đầu rơi trở lại. Mặt nước màu xanh đậm của con sông Rhône không bao giờ chịu ở yên. Nó dâng lên như muốn tràn qua khỏi con đê cao bằng đá ngay từ lúc này. Mỗi đêm, trong lòng phố người ta nghe tiếng nước sông như réo. Vì thế mà mùa này mà vùng Midi -phía hạ lưu - cũng như những vùng khác nằm cạnh sông Garonne, đôi khi không tránh khỏi cảnh lụt lội.

Mấy lúc gần đây, trời sập tối lúc nào không ai hay. Thực vậy, ngay giữa buổi sáng và xế trưa mà trời đã tối chẳng khác nào đã chiều rồi. Nếu ta sống trong một căn phòng đầy đủ đồ đạc và có ít cửa sổ, có lẽ khoảng ba, bốn giờ chiều là đã phải thắp đèn. Dù trời có bớt mưa đi từ ít lâu nay nhưng lạ làm sao, trong nhà lại mát lạnh và ngoài ngõ vẫn ẩm ướt. Có mặc ấm đi nữa nhưng một lúc nào đó, cũng vẫn bị hắt hơi hay sụt sịt và ngay sau đó thì run lên vì lạnh như thể vừa bị một cơn cảm nặng.

Thời tiết như thế có thể nói là khốn khổ nhất cho một khách lữ hành không một mái nhà và chẳng có bạn bè. Ngay cả khi muốn đi dạo một vòng, thời tiết xấu kiểu đó đã không cho phép tôi ra công viên hay đi đến phía cuối thành phố. Khi dạo chơi, dù chỉ loanh quanh mấy con đường quen thuộc trong thành phố trong những lúc trời tạm ngớt mưa, thế mà lúc nào cũng phải thủ sẵn một cây dù.

Những chiếc lá ngô đồng (platanes) úa vàng và ẩm ướt rụng xuống tán loạn trên kè sông, những đóa hoa héo tàn nằm trên vạt đất chung quanh một bức tượng đá hay quanh đài kỷ niệm ở một quảng trường gieo vào lòng tôi tình cảm buồn bã không nói nên lời, như kẻ vừa sống qua một cảnh náo nhiệt trong thành phố. Nếu lại rời con đường lớn như thế để chui vào trong một con đường nhỏ ngoằn ngoèo hay bên trong một con hẻm thì người ta còn cảm thấy buồn hơn vì cảnh tượng cô tịch vây quanh.

Vài tòa nhà cũ kỹ đẫm ướt nước mưa mà vách tường sơn màu xám như đang ngồi bó gối dưới bầu trời xám. Mấy cánh cửa sổ không thấy có một chút sinh khí hay hoạt động nào, trông chẳng khác đôi mắt của một người khiếm thị. Trong một con đường hẻm như thế, đôi khi người ta nhận ra cửa hiệu của một anh bán tạp hóa hay đồng hồ treo tường phế thải. Bên trong cửa tiệm tối như hũ nút. Người trông coi, thường là một bà già, cũng làm giống như mọi chỗ nghĩa là chả buồn thắp đèn lên và cũng không chịu di động, có lẽ vì bà ta mắc chứng phong thấp. Còn nói về khách bộ hành trên đường thì đôi khi, ta có thể gặp một người đàn bà ăn mặc lam lũ, trên tay cầm một cái giỏ đựng đồ giặt, đang vội vã lấy con đường tắt để đi từ đại lộ này qua đại lộ nọ. Bên cạnh mấy cánh cửa của một trong những tòa nhà thiếu ánh nắng mặt trời, một đàn chó gầy nhom rảo qua rảo lại không mục đích. Vài con còn cắn nhau và sủa ẳng ẳng liên hồi ... nhưng những âm thanh ấy cũng biến đi và tất cả trở về với im lặng khi con chó bị thua cúp đuôi chạy mất. Chẳng bao lâu, cơn mưa rào lạnh lẽo, vừa mới ngớt đây, nay lại từ từ đổ xuống. Một người nhạc công mù xuất hiện, ông chỉ đi lang thang ở những con đường bên trong như thế này vì ở nơi đây khỏi lo bị xe tông. Bản nhạc ông đang trình diễn bằng vĩ cầm, có lẽ vì quá vụng về, đã khiến cho người nghe thấy buồn thêm ở giữa một khu vực vắng vẻ như thế này trong cảnh hoàng hôn đang lịm dần.

Thường thì trong trường hợp như vậy, bao giờ tôi cũng ném cho ông ít đồng bạc lẻ nằm trong túi rồi ra phía con đường lớn sáng sủa hơn. Sau đó, tôi sẽ đi nhanh về nhà và đợi cho trời hoàn toàn tắt nắng và đêm đem ánh sáng đèn đuốc tới. Đêm tối sẽ làm tôi thoải mái hơn ban ngày mà dở dở ương ương. Tôi nghĩ là nếu được uống một chút rượu vang trong bữa cơm chiều, có lẽ lòng mình sẽ vui hơn phần nào

Thế nhưng mỗi ngày trời cứ mưa mãi mưa hoài nên tôi đâm ra ủ rũ. Cho dù đêm có xuống và rượu có khiến tôi say, chắc chi nó đã làm cho lòng tôi vui lên được? Trong căn phòng nhỏ của tôi, ánh sáng của cây đèn bàn viết yếu một cách lạ lùng. Ngay khi khơi hết cỡ ngọn bấc và chếnh  choáng với hơi men rượu vang, tôi chỉ chạnh nhớ một điều gì đó xảy ra trong quá khứ mà thôi. Một đêm như thế sẽ làm cho người ta rơi nước mắt mà không hiểu vì đâu khi nghe tiếng mưa tí tách ngoài bao lơn. Bạn ơi, xin hãy đọc bài thơ của Verlaine[7]: 

Il pleure dans mon coeur,
Comme il pleut sur la ville:
Quelle est cette langeur
Qui pénètre mon coeur? 

(Mưa khóc trong lòng tôi,
Như mưa gieo trên phố.
Từ đâu nỗi buồn này,
Len vào tim tôi vậy?)  

Ô bruit doux de la pluie
Par terre et sur les toits!
Pour un coeur qui s’ennuie,
Ô le chant de la pluie! 

(Ôi tiếng mưa dìu dịu,
Trên mặt đất, mái nhà.
Mưa đang hát cho ta,
Cái con tim chán nãn)  

Il pleut sans raison
Dans le coeur qui s’écoeure.
Quoi! Nulle trahison?
Ce deuil est sans raison. 

(Mưa rơi không lý do,
Trong trái tim ngao ngán.
Nào ai đã đổi lòng?
Tang chế này vô cớ)  

C’est bien la pire peine
De ne savoir pourquoi
Sans amour et sans haine
Mon coeur a tant de peine. 

(Buồn càng gây thống khổ,
Càng chẳng hiểu tại sao.
Không yêu, không thù hận
Mà tim cứ nhói đau) 

Tôi nhìn qua khung cửa sổ thành phổ đang trải ra dưới mắt nơi mưa đang rơi trong một đỗi. Một mình lẩm nhẩm những âm điệu nhịp nhàng: mùa thu – mưa – bóng đêm – tia sáng -cái lạnh...Thực vậy, tôi chỉ thốt lên để đủ mình nghe. Chừng ấy yếu tố cũng có thể giúp tôi làm ra một vần thơ để diễn tả được tâm tình.

Một hôm, gió đã nổi lên dữ dội. Trên những đại lộ, những quảng trường cũng như những kè sông, tất cả lá cây trong thành phố đều rụng hết và buổi sáng hôm sau, bầu trời như quang đãng hơn nhiều. Trời xanh và rộng ra, mặt trời chiếu xuống. Hơi thở của khách bộ hành trắng xóa. Mùa đông đã đến.

Lúc đó cõi lòng đầy thất vọng của tôi rốt cuộc đã trở nên ổn định theo cách thức của nó. Thực thế, cũng như bao người khác, tôi bắt đầu ngồi xuống bên bếp lửa hay dưới ánh đèn, tươi cười bàn về những trò vui mà mùa đông sẽ mang lại. Thế nhưng tôi không hề quên niềm vui hớn hở của mùa xuân và ánh sáng của mùa hè. Cũng như tôi không thích mấy cái lạnh của mùa đông. Thế thì, nỗi buồn đến từ những cơn mưa rào ban đêm trong quá khứ mình sẽ phải đối phó sao đây? Tôi nghĩ nó giống như cảnh này: một người đàn ông phải xa cách bạn tình sẽ cảm thấy đau khổ đến chết được trong một thời gian nào đó nhưng rồi anh sẽ quen đi với nó và chẳng bao lâu anh dần dần quên lãng, và cuối cùng thì anh đã trở thành ... già mất rồi!
 

Dịch ngày 26/06/2021
 

* Nguyễn Nam Trân :

Một trong những bút hiệu của anh Đào Hữu Dũng, sinh năm 1945 gần Đà Lạt. Nguyên quán Hương Sơn, Hà Tĩnh. Theo học Chu Văn An (1960~1963) và Đại Học Sư Phạm Sài Gòn trước khi đến Nhật năm 1965. Tốt nghiệp Đại Học Đông Kinh (University of Tokyo) và Đại Học Paris (Pantheon-Sorbonne). Tiến sĩ khoa học truyền thông. Giáo sư đại học. Hiện sống ở Tokyo và Paris. E-mail: dhdungjp@yahoo.com

.........................

® "Khi phát hành lại bài viết của trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả (dhdungjp@yahoo.com)
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com