( VI ) ĐI THĂM MỘ

(Haka môde)

Ảnh minh họa 

Ngay trong một thành phố náo nhiệt như Paris, chung quanh bốn hướng chính đông tây nam bắc, vẫn có các nghĩa trang với hàng cây tuyết tùng rậm rạp và những ngôi mộ lạnh lẽo nằm dài bên nhau. Ở Pháp, khác với những nơi còn lại trên thế giới, người ta thường đem đặt đủ các thứ hoa trước nấm mồ của họa gia hay thi sĩ và số hoa đó nhiều gấp bội nếu đem so với mộ của những kẻ giàu sang, danh vọng hay quyền thế. Nhờ đó mà lúc nào những ngôi mộ ấy cũng chan hòa màu sắc ấm cúng và trong sáng của ngày xuân dù là khi ta đang ở giữa tiết đông. 

Ở phía tây thì ngay lối vào nghĩa trang Père Lachaise, ta đã thấy công trình điêu khắc nổi tiếng gọi là « Tượng đài những người chết » (Monument aux morts) mà du khách dù không mục đích gì cũng thường đến viếng.

Nơi đây, tôi đã từng thấy một câu thơ Musset được chạm khắc trên ngôi mộ của ông : « Các bạn thân yêu, khi tôi chết đi, xin hãy trồng bên phần mộ tôi một cây liễu » (Mes chers amis, quand je mourrai, plantez un saule au cimetière) và tôi thấy thực sự là có một cây liễu đã được trồng ở đấy. Tôi mới nhận ra là người Pháp đã ái mộ nhà thơ của thời đại họ một cách sâu sắc để có thể khóc ông như thế. Tôi không thể nào quên là bên mộ của Musset lại có ngôi mộ của Rossini, người đã đưa vở nhạc kịch « Người thợ cạo thành Séville » (Le Barbier de Séville) đến cho âm nhạc Pháp. Sau khi leo lên cái dốc cạnh « Tượng đài những người chết », hình ảnh thành phố Paris giữa màn sương hiện ra như một bức họa. Molière và La Fontaine nằm bên cạnh nhau trong một góc tối dù trời đang giữa ban ngày. Nơi đây, trên nền đất ẩm dưới bóng những cây tuyết tùng rậm lá, tôi thấy có một tấm bảng bằng cẩm thạch mới được gắn vào pho tượng của Daudet, trên đó khắc bằng chữ đồng nhan đề những tác phẩm của ông. Mộ của Balzac thì nằm thật xa, xa đến độ khó lòng đến thăm. Mộ Beaumarchais cũng xa không kém, muốn viếng phải đi qua những con đường rải đá thật ngoằn ngoèo.

Montparnasse là tên cái nghĩa trang nằm ở phía Nam. Tôi đã đến hồi sáng sớm vì biết Maupassant nằm ở đây và ngoài ngôi mộ của Baudelaire còn có một tấn bia kỷ niệm « Những đóa hoa ác » (Les Fleurs du Mal). Nói về phần mộ của Maupassant thì sau khi đi qua lô đất vuông dành cho người Do Thái (Carré juif), ta sẽ thấy nó nằm bên cạnh César Frank, một tên tuổi không thể nào quên đối với những ai từng có lần mến mộ âm nhạc Pháp. Chỉ có hai cây cột đơn sơ trên đó đề tên ông. Theo một sử gia thì, tuy vẫn kính trọng tên tuổi Maupassant, nhưng để cho hậu thế biết đến nhiều hơn, người ta đã muốn dời xác ông về phía Tây tức khu nghĩa trang Père Lachaise, nơi chôn những nhân vật tiếng tăm. Có điều là mẹ của Maupassant, lúc ấy hãy còn sống, đã không cho phép. Bà đã nghĩ đến sự ngạo nghễ của văn hào, một người rất ghét những cái danh rởm, đến độ đã từ khước một chiếc ghế trong Hàn Lâm Viện Pháp (Académie franccaise).

Sau khi đi vào bằng cổng chính và theo một con đường rộng, chỉ cần quẹo qua bên phải là đã thấy ngay – chứ không cần ai hướng dẫn – cái bia kỷ niệm “Những đóa hoa ác” (Les Fleurs du Mal) bởi vì nó đã được dựng trước một bức tường đất trên đó mọc hỗn loạn những chùm giây trường xuân. Một thân hình đàn ông to lớn tượng trưng cho Ác linh (Génie du Mal) với khuôn mặt trông như ác quỷ, chống hai bàn tay xuống một mặt phẳng và chăm chú nhìn vào khuôn mặt nhà thơ đang nằm như xác ướp kê trên cái bệ có chép tên Charles Baudelaire. Hai cánh tay của con quái vật này trông rất gân guốc còn tóc tai thì bờm xờm, ống tay áo cũng như áo quần như đang bị cuốn vào một cơn gió lốc ma quái.

Nghĩa trang phía Bắc nằm ở vùng Montmartre, tiếp với một xóm ăn chơi. Đó là khu phố nơi có những bóng váy đỏ lượn qua lượn lại. Phải đi theo một con đường giống như sạn đạo treo lơ lửng, sẽ tới được một góc của nghĩa trang. Nếu đứng tựa vào lan can của con đường mà nhìn, ta sẽ thấy ở một nơi hơi thấp của nghĩa trang có bức tượng bán thân của Zola đặt dưới một vòm cung làm bằng một thứ nham thạch màu đỏ.. Tượng ấy không trình bày tác giả của « Sự Thật » (La Vérité) với cái kính độc nhãn đeo trên sống mũi và vầng trán rộng hằn nhiều nếp nhăn. Đó chỉ là một Zola mà ngay hôm nay, tôi đã nhìn thấy trên tấm bưu thiếp bày ở quầy hàng bán đồ lưu niệm, hình ảnh thời ông đang viết « Truyện kể cho Ninon » (Contes à Ninon) nghĩa là một người đàn ông đáng yêu, hiền hậu, mái tóc dài chải thẳng thớm với đường ngôi ở giữa và vài sợi lòa xòa trước trán. Tôi đã đứng nhìn thật lâu những dòng chữ lớn « Tôi buộc tội! » (J’accuse !) mà ai kia viết lên trên vòng hoa phúng đặt trước mồ. Nghe nói còn có một người thuộc bè phái nào đó đã muốn lợi dụng tiếng tăm của bậc tiền bối này bằng cách tán dương công nghiệp ông một cách thái quá và mở một cuộc vận động để đưa di cốt văn hào vào chôn trong Điện Panthéon.     .

Chung quanh bức tượng trắng của Heine, giữa những bó hoa là mấy tấm danh thiếp màu trắng của khách du lịch Đức, nhiều như tuyết rắc. Sau khi đã nhỏ những giọt nước mắt xót thương trước mộ nhà thơ Alfred de Vigny và anh em Goncourt, tôi đến trước bức tượng có tên là « Thi ca » (Poésie) của Gautier để ngâm ba lần mấy câu thơ nổi tiếng sau đây : 

L’oiseau s’en va, la feuille tombe,
L’amour s’éteint, car c’est l’hiver.
Petit oiseau, viens sur ma tombe,
Chanter quand l’ arbre sera vert. 

(Chim bay đi và lá đã lìa cành,
Trời vào đông, tình ái cũng thôi đành.
Hỡi chim nhỏ, bên mồ xin hãy đến
Hát ta nghe khi mùa lại đơm xanh). 

Giờ đây, sau khi đã thỏa mãn giấc mơ làm một chuyến hành hương trong xứ sở của Thi ca, tôi thèm trở lại xem phần mộ của người đẹp « Trà hoa nữ » (Dame aux camélias).

Thời tiết đang giữa tháng tư. Ở một quốc gia Tây phương nơi mùa xuân đến chậm, bầu trời vẫn còn chưa ổn định, những cơn mưa nhỏ còn rơi xuống từ bên rìa dăm cụm mây trôi nổi và sau đó bốc hơi, giống như một người đàn ông đang nhỏ nước mắt khi nhớ về quá khứ để rồi, sau khi đã vợi được nỗi buồn, lại có thể tiếp tục sống. Thế nhưng, trên ngọn những cây dẻ và cây phong đang bao trùm lên trên khu nghĩa trang buồn bã này và từ lâu đã đâm đầy chồi non trông như những viên ngọc bích, người ta nghe tiếng gù bi thương của bầy chim bồ câu rừng mà không khí buổi xế trưa dài đang gieo sầu khổ, lẫn vào trong tiếng ríu rít của đàn se sẻ vốn có mặt khắp nơi..         

Quyển sách hướng dẫn du lịch tôi cầm trên tay có ghi chép đầy đủ vị trí mộ những người mà tôi muốn nhắm nhưng có biết bao nhiêu nấm mộ màu xám đang bày ra đó, nhấp nhô bên nhau như sóng biển, hơn thế nữa, lối dẫn vào đó thì nhỏ và phức tạp như một cuộn chỉ rối, không dễ lần ra. Tôi đành đứng bất động giữa những ngôi mộ vô danh và nhìn chung quanh nhưng có lẽ vì mưa nên không nhận ra gì cả. Ngay những người yêu khoa sử hay thường xuyên đi nhà thờ và thăm các nghĩa trang chắc cũng đến như tôi thôi. Mãi sau, tôi mới nhận ra bóng một người đàn bà mặc đồ tang đang quì bên một nấm mộ mới đắp và không cách nơi tôi đứng bao nhiêu. Trong vùng đá xám xịt và bầu trời nặng mây với tiếng bồ câu rừng, vẻ đẹp và dáng sầu khổ của người đàn bà trẻ nổi bật lên giữa cảnh vật quạnh vắng chung quanh làm cho tôi ái ngại, không dám tiến gần để hỏi thăm đường một cách tự nhiên. Thế nhưng, nàng lại gợi trong tôi một hình bóng phụ nữ mà tôi đã gặp trong tác phẩm của Maupassant. Người đàn bà trong truyện đã tìm cách quyến rũ bọn khách đàn ông quá nhạy cảm bằng cách vờ khóc trước ngôi mộ của ai đó để họ động lòng thương. Chuyện đó đã phản ánh một cảnh đời biến ảo, khó dò của cái đất Paris này.

Xin lỗi cô em, người đang mặc tang phục kia nhé! Có lẽ tôi đã quá giàu tưởng tượng.

Mưa bắt rầu rơi thành giọt. Tôi giương dù ra và nghĩ rằng chắc mình phải bỏ cuộc trước nấm mộ khó tìm đó. Thì ngay vào lúc đó, tôi nghe từ đằng sau lưng có tiếng đàn bà đang kêu lên vì muốn xin nấp mưa để cái nón tôi vừa mới mua tặng cho cô hôm qua khỏi bị ướt.

Len lỏi giữa những tấm bia đá xám xịt và buồn bã là mấy bóng người mới xuất hiện trong bộ quần áo màu sắc còn đẹp hơn cả những bó hoa tươi người ta đem đến cúng mà lại phảng phất một làn hương thơm ngát, đang chập chờn tiến về phía tôi. Màu sắc sặc sỡ của những bộ quần áo ấy đã gây xúc động mạnh cho tôi, người nãy giờ đang đứng như kẻ mất hồn giữa đám mồ mã buồn bã  sau khi đã lạc đường một đỗi.

Hai người đàn bà trẻ đi cùng nhau. Họ đến trú mưa dưới bóng dù của tôi trong khi tôi nhìn họ, kinh ngạc. Một trong hai cô mở lời ngay : « Ông cho phép nhé. Tất cả là tại con bé Rosa này cả đấy. Cô nàng bảo nếu muốn về nhà mình thì đi xuyên qua nghĩa trang sẽ đỡ mất thời giờ hơn thay vì đi ngoài đường cái. Em mới bảo là những nghĩa trang bọc bằng tường cao như thế này không có cửa sau đâu. Thế nhưng Rosa cứ nằng nặc cho rằng em là dân tứ xứ đến đây, hãy còn chưa thành thạo đường phố Paris, đã bắt em đi theo cô ấy nên mới lạc đường ở một nơi buồn bã như thế này lại còn bị mắc mưa nữa. Ông ơi, chúng em đã đánh cược 100 xu .về chuyện nghĩa trang này có cửa hậu nào hay không đó. Em chắc đến phân nửa là thế nào em cũng thắng. Ông có tin em không ? »

Nhưng cô gái tên Rosa đã lên tiếng:

-Ông ơi ! Em thấy ông có vẻ là người tốt. Xin ông phân xử công bình cho. Bây giờ chúng mình hãy xem tất cả ba tấm bản đồ trong cuốn sách hướng dẫn của ông đi !». Thế rồi hai người đàn bà, một bên phải, một bên trái mới mở cuốn Baedeke của tôi, vừa vươn cổ nhìn vào, vừa tranh luận. Cuối cùng, người gác nghĩa trang trong bộ đồ đồng phục đứng gần đó đã đến nơi và giúp cho cuộc đánh cược được ngã ngũ.

-Này Rosa ! Bạn sinh đẻ ở Paris. Đúng là bạn rõ về Paris đấy. Nhưng đừng quên món tiền một trăm xu của tôi nhé ! Tôi chưa bao giờ thấy mình sảng khoái như thế này. Thật cảm ơn bác gác vườn và cả ông nữa.

Thế rồi nàng đưa tay ra để bắt lấy tay tôi và nhún nha nhún nhảy như khiêu vũ.

Tôi đã biết ngay hai nàng đang làm nghề gì để mưu sinh. Nếu mình đi tìm ngôi mộ của một nàng kỹ nữ nổi tiếng được người đời ca tụng thì khi được nắm đôi tay của hai người con gái xinh đẹp và cũng là đồng nghiệp của nàng, chắc chắn mình sẽ cảm động sâu sắc hơn. Đó là những gì tôi đang cảm nhận nên đã quay sang hỏi Rosa -người có vẻ đang hờn dỗi vì mới thua cuộc đánh cược vừa rồi, xem thử ngôi mộ của « Trà Hoa Nữ » (Dame aux camélias) có nằm gần đây không .

- Vâng vâng ! Em biết chỗ mà. Trước đây, em đã có dịp hướng dẫn một nhà quí tộc người Nga đến đó thăm! Cứ theo con đường mòn này thôi, ông ạ ! 

Vừa trả lời tôi, Rosa vừa quay sang phía cô bạn và nói tiếp như muốn tỏ ra cho cô kia thấy sự thông thái của mình :

- Sau khi ông đã xem xong ngôi mộ của « Trà Hoa Nữ », em sẽ đưa ông đến chỗ đại văn hào Dumas, tác giả của cuốn tiểu thuyết ấy nhé !Nó cũng nằm trong khu vực này đấy. Ngôi mộ đẹp lắm cơ. Có cả cái tượng của ông ấy đặt nằm và được chạm trổ trên hình một chiếc quan tài.

Rosa hướng dẫn chúng tôi rẽ sang góc con đường nhỏ nơi có một tấm bảng chỉ đường có đề mấy chữ « Lô số 24 » và sau đó, cô đưa mắt nhìn chung quanh mình một đỗi rồi kêu lên :

- Đây ! đây rồi ! Suýt nữa là em mất hướng vì quá lâu ngày chưa trở lại đây.Ông xem kìa. Ở đây lúc nào cũng có đặt hoa. Bó nào bó nấy đều đẹp cả.

Quả đúng như vậy. Có rất nhiều bó và tràng hoa đang phủ đầy trên một tấm bia đá hình chữ nhật và dài như một cái hòm. Tôi bắt buộc phải gạt qua bên cạnh một tràng hoa lan tím (sumire) để có thể có thể đọc những dòng chữ chen lẫn với những cánh hoa rơi và mấy giọt nước mưa còn sót lại sau khi trời đã tạnh không biết tự hồi nào :

Nơi đây yên nghỉ

Alphonsine Plessis

Sinh ngày 15 tháng giêng 1824

Mất ngày 3 tháng hai 1847

 Trong cõi vĩnh hằng

Lúc đó, một trong hai người con gái cất tiếng hỏi một câu thật ngớ ngẩn « Người này là ai vậy ? » và Rosa cảm thấy đây là một cơ hội tốt để cô có thể phục thù lần thua cá cược nên đã trả lời bạn mình với một giọng phách lối :

-Này, Ninon. Bạn chưa bao giờ xem bà Sarah Bernhardt, nữ diễn viên nổi tiếng của thời đại chúng mình diễn vai « Trà Hoa Nữ » trong vở bi kịch cùng tên hay sao chứ ?

Nàng giải thích tiếp nhưng có thể chỉ lập lại những gì đã nghe người ta nói ở đâu đó :

-Trà Hoa Nữ là một nàng kỹ nữ rất đáng thương. Cô ta mồ côi từ nhỏ những nhờ nhan sắc và nét yêu kiều của mình, đã hành nghề kỹ nữ trong Khu La Tinh (Quartier Latin) trước khi gặp được một nhà ngoại giao già đem lòng yêu thương và phung phí tài sản để cung phụng. Chỉ bởi vì nàng có những nét giống người yêu ngày xưa của ông. Nhờ đó nàng đã trở thành một người đàn bà nổi tiếng có nhan sắc quyến rũ mà các thi sĩ đương thời như hai ông Gautier và Janin đã không ngớt lời ca tụng.

Rosa kể và Ninon nghe. Một người để cho cái váy dài của mình lết lên bên trên mặt đất phủ rêu xanh có những cánh hoa rơi lả tả từ những bó hoa đi phúng. Người kia thì chống khuỷu tay lên nắp mồ ướt đẫm nước mưa và đưa những ngón tay thon đỡ lấy đôi gò má xinh xắn. Còn tôi, một mình ngồi co ro trên mặt đất và ngẩng mặt lên nhìn bầu trời thấp chùng có những đám mây đang trôi. Vài giọt nước mưa rịn xuống từ mấy cành cây khi lũ chim vụt cất cánh, một cảnh tượng buồn bã tương phản với hình ảnh đỏm đáng của hai cô gái. Trong lòng tôi bỗng dậy một niềm hoài niệm, ai oán như một điệu sáo văng vẳng giữa đêm xuân.

Hai cô Rosa và Ninon cùng khoác tay tôi, một người bên mặt, một người bên trái. Trong lúc chúng tôi sóng bước bên nhau, vạt áo dài lượt là của họ chạm lấy hai bên người tôi như những đóa mẫu đơn hực lửa và thế rồi chúng tôi đã rời khỏi khu mộ địa của nàng kỹ nữ nổi tiếng. Ôi, vĩnh biệt Trà Hoa Nữ ! Xin nàng hãy nhận nơi đây những giọt nước mắt của một gã Don Juan xấu trai, sinh ra ở vùng Cực Đông. Chiều hôm nay, bên cạnh Rosa và Ninon, hai đóa hoa xinh tươi của kinh thành Paris cũng như nàng, tôi sẽ hát bằng tiếng Ý dưới ánh sáng rực rỡ của thành phố, một lời ca đến từ vở nhạc kịch Traviata vốn được viết ra để kể câu chuyện đời nàng : Hát rằng : Parigi, o cara ! (Ôi Paris yêu dấu !)

Dịch vào tháng 6/2021

* Nguyễn Nam Trân :

Một trong những bút hiệu của anh Đào Hữu Dũng, sinh năm 1945 gần Đà Lạt. Nguyên quán Hương Sơn, Hà Tĩnh. Theo học Chu Văn An (1960~1963) và Đại Học Sư Phạm Sài Gòn trước khi đến Nhật năm 1965. Tốt nghiệp Đại Học Đông Kinh (University of Tokyo) và Đại Học Paris (Pantheon-Sorbonne). Tiến sĩ khoa học truyền thông. Giáo sư đại học. Hiện sống ở Tokyo và Paris. E-mail: dhdungjp@yahoo.com

.........................

® "Khi phát hành lại bài viết của trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả (dhdungjp@yahoo.com)
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com