64- Cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ (Bokokugo no kitô, 1928)

Một

Hắn có lần đọc quyển sách về ngôn ngữ học, trong đó, một người Mỹ là Tiến sĩ Rush đã báo cáo một số dữ kiện như sau:

-Một nhân vật tên là Tiến sĩ Scandila, quốc tịch Ý, giáo sư dạy ba thứ tiếng Ý, Pháp, Anh. Về sau, ông chết vì bệnh sốt rét vàng da. Có cái là lúc bệnh mới phát, ông chỉ nói tiếng Anh. Khi bệnh nặng hơn, ông dùng tiếng Pháp và đã nói bằng Ý ngữ, tiếng mẹ đẻ của mình, vào cái ngày hấp hối. Dĩ nhiên là lúc lên cơn sốt cao, ăn nói lung tung, ông không thể nào chọn lựa ngôn ngữ phải sử dụng một cách có ý thức.

-Một người đàn bà đang lên cơn điên đã trải qua kinh nghiệm như sau: Khi mới bắt đầu lên cơn, bà bập bẹ mấy câu tiếng Ý, khi cơn đó đến tột đỉnh, bà dùng tiếng Pháp rồi lúc cơn điên hạ xuống, bà diễn đạt bằng tiếng Đức. Cuối cùng, sắp sửa lành, bà trở về với tiếng Ý, tiếng mẹ đẻ của mình.

-Một viên chức ngành kiểm lâm về già, thời niên thiếu sống ở vùng biên giới Ba Lan rồi sau đó chủ yếu là ở Đức trong vòng 30, 40 năm gì đó và không còn có dịp nói, ngay cả nghe tiếng Ba Lan. Có thể xác định là ông ta hầu như đã quên bẵng ngôn ngữ này.

Thế nhưng một hôm, sau khi bị gây mê thì trong vòng hai tiếng đồng hồ, ông ta chỉ nói, cầu nguyện và ca hát bằng một thứ tiếng: tiếng Ba Lan.

Tiến sĩ Rush lại quen biết một người Đức làm nghề truyền giáo, đã phục vụ nhiều năm trong hội thánh Tin Lành phái Luther ở thành phố Philadelphia. Thầy truyền đạo ấy đã kể lại cho ông Rush câu chuyện như sau:

-Ở phía nam thành phố có một nhóm cư dân gốc Thụy Điển sinh sống. Kể từ ngày di dân đến Mỹ, nghĩa là 50, 60 năm về trước, bọn họ không có bao nhiêu dịp nói tiếng Thụy Điển. Đến độ người ta không thể nào tin rằng họ còn giữ được tiếng mẹ đẻ trong ký ức.

Lạ thay, trên giường bệnh, phần lớn những cụ già khi sắp sửa trút hơi thở cuối cùng – không biết có phải vì ký ức bị chôn vùi từ một nơi xa xôi đã tìm về hay chăng – mà họ lại cất tiếng cầu kinh bằng ngôn ngữ thời thơ ấu.

Tất cả các giai thoại vừa kể đều có liên quan đến ngôn ngữ. Thế nhưng thử hỏi những sự kiện kỳ quái đó có ý nghĩa gì?

Các nhà tâm lý học sẽ trả lời rằng có lẽ đó chỉ là vài “lệch lạc dị thường của ký ức”.

Riêng một người thiên về tình cảm như hắn thì chỉ muốn giăng hai cánh tay dịu dàng và thân ái để ôm choàng lấy mấy ông già bà cả này, những kẻ không thể cầm lòng thốt ra những câu “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ”.

Thế nhưng một lời nói có nghĩa gì đâu? Nó chỉ là phù hiệu. Còn tiếng mẹ đẻ là cái chi nào?

“Đó là sự dị biệt giữa các ngôn ngữ. Đối với người trong xã hội cổ xưa, chúng được xem là cần thiết để giữ gìn những bí mật của nòi giống và bộ lạc họ sinh sống”.

Dường như cũng đã có nhiều tác phẩm được viết ra để chủ trương như vậy. Theo đó thì khi “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ”, bạn chẳng những không muốn vứt bỏ những tập quán xưa cũ đã ràng buộc đến độ làm cho mình không nhúc nhích được, mà ngược lại, sử dụng nó như một điểm tựa tâm lý để có thể sống còn. Nhân vì nhân loại đã trải qua một lịch sử lâu dài nên giờ đây con người đã trở thành xác chết bị cột vào một cái trụ bằng sợi giây thừng của tập quán. Nếu chặt phứt sợi giây đang giữ cái xác ấy, nó sẽ đổ xuống cái ầm. Chuyện “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ” còn thể hiện nỗi khổ tâm ấy nữa.

Đây là điều mà hắn nghĩ hay đúng hơn là điều đã đến trong đầu hắn khi đọc một tác phẩm về ngôn ngữ học, cũng bởi vì lúc ấy, hắn đang nhớ đến Kayoko.  

-Đối với mình, Kayoko có phải là một thứ “tiếng mẹ đẻ” hay không nhỉ?

Hai

“Tuy thân hình không đẫy đà tựa bồ câu nhưng nếu nó giăng cánh thì sẽ rộng ngang tầm cánh bồ câu”.

Đó là hình dáng của con dế gáy (kirigirisu) (1). Khi hắn vừa thức giấc thì câu nói trên mơ hồ hiện ra trong đầu. Trong giấc mơ, hắn đã  thấy một con dế gáy cực kỳ to lớn.

Ngoài việc này, hắn không còn nhớ gì khác xảy ra trước đó. ........Dầu sao, bên tai hay đúng ra là bên cạnh gò má, hắn cảm thấy đang có một con dế gáy đập cánh và bay vụt ngang. Hắn thấy rõ ràng như thế. Để có thể chia tay với Kayoko, hắn chưa biết phải dùng phương pháp nào nhưng con dế gáy kia đã chỉ cho hắn cách thức.

Sau đó một chốc, hắn thấy mình đang nhanh chân bước trên một con đường ở miền quê. Đúng là hắn chứ không ai khác. Dưới ánh sáng nhợt nhạt, mấy hàng cây thưa thớt lờ mờ hiện ra.  Một con dế gáy to cỡ chim bồ câu bay đến, cuối cùng dừng lại và đập cánh bên tai hắn. Nhưng không thành tiếng.

Tuy vậy, kỳ lạ làm sao, hắn cảm thấy tiếng đập cánh ấy hàm chứa một ý nghĩa đạo đức cao siêu. Hắn có cảm tưởng là khi bắt gặp tiếng đập cánh, hắn đã tiếp xúc được với lời giáo huấn bí ẩn của Mật giáo.  Điều đó có nghĩa là con dế gáy với thân hình to lớn tựa bồ câu là sứ giả của Chân Lý. Việc hắn bỏ rơi Kayoko là chính đáng về mặt đạo đức. Sự chính đáng này là điều mà con dế gáy có thể khẳng định với hắn vào bất cứ lúc nào.

Chừng ấy là ấn tượng hắn có trong khi đang rảo bước – dù không biết để đuổi theo cái gì - dọc một con đường màu trắng như  sữa. Rồi ngay lúc đầu óc còn đang mường tượng hình dáng con dế gáy đó, hắn choàng thức giấc.

“Tuy thân hình không đẫy đà tựa bồ câu nhưng nếu nó giăng cánh thì sẽ rộng ngang tầm cánh bồ câu”.

Trên đầu nằm của hắn, có một chậu hoa củ (tuperosu) (2) đang nở những đóa hoa cánh kép, màu trắng và thơm. Đó là một loại hoa  tháng 7. Thời điểm này chưa phải mùa dế gáy. Thế nhưng việc gì mình lại chiêm bao thấy dế nhỉ?  Trong quá khứ, vào lúc nào đó, giữa Kayoko và dế, chắc phải có một mối liên hệ?

Thời còn chung sống bên nhau ở vùng ngoại ô, hắn và Kayoko tất có lần được nghe dế gáy.

Có lẽ là khi dạo bước trên cánh đồng mùa thu, hai đứa từng thấy cả cảnh dế bay. Thế nhưng:

-Tiếng đập cánh của dế sao có thể tượng trưng cho đạo đức nhỉ?

Thì ra đó chỉ là một giấc mộng! Hắn không thể nhớ ra nơi chốn của một kỷ niệm đã chôn vùi nào có thể giúp hắn phân tích được giấc mộng trong đó có con dế gáy. Hắn mỉm cười rồi lại chìm vào trong giấc ngủ.

Trong gian phòng rộng với nền đất nện của ngôi nhà nông dân, một cánh cửa sổ trổ lên trần. Nơi đây có cái phòng chỉ nhỏ bằng tổ én và ghép vào như chỗ để đặt lò sưởi trên nóc (yaguro-gotatsu). Hắn đang thu mình nấp trong cái tổ kỳ quái đó.

Thế nhưng không biết vì sao hắn vẫn cảm thấy bất an và không thể nằm im ỉm dưới mái nhà này lâu thêm được nữa. Hắn bèn ôm lấy một cây sào trúc dài và khéo léo như người làm xiếc, tuột xuống đến sân trong. Thì vừa lúc đó, có một gã đàn ông đuổi theo hắn và bắt kịp. Hắn bèn chạy bay ra phía cửa sau....Nơi mọi chuyện đang xảy ra là ngôi nhà của ông chú hắn ở miền quê.

Đằng sau ngôi nhà có một đứa bé giống như Cậu bé tí hon (Issun-bôshi) (3). Cậu bé vừa cầm một cái chỗi hươi qua hươi lại vừa đứng ngáng đường hắn, lúc đó đang định chạy vào bên trong vựa thóc:

-Không được, không được. Trốn vào trong này không xong đâu.

-Xin cậu chỉ cho tôi chỗ trốn.

-Vào trong phòng tắm (ofuro) đi!

-Phòng tắm nào?

-Chỉ còn có mỗi cái bồn thôi. Nhanh, nhanh đi nào!

Cậu bé tất bật giúp hắn cởi quần áo. Vừa e ngại gã đàn ông đuổi theo có thể khám phá ra mớ quần áo vừa cởi đang nằm trong tay cậu bé, hắn vội vàng leo lên tận cánh cửa sổ phòng tắm. Thế rồi hắn ngồi thu hình giữa làn hơi nước của cái bồn. Và lạ chưa! Hắn cảm thấy nước nóng kia chỉ là làn da của Kayoko: nàng đã vào trong bồn trước khi hắn đến. Da thịt nàng trơn láng chẳng khác gì dầu. Bồn tắm thật hẹp như chỉ vừa đủ chỗ cho hai người.

-Thôi, chết rồi. Nếu gã đàn ông kia tìm thấy hai đứa mình cùng có mặt ở đây thì hắn sẽ nghi ngờ mất.

Nỗi sợ hãi đó làm hắn chợt tỉnh giấc trong khi trên toàn thân hãy còn cảm thấy da thịt của Kayoko.

Chiếc gối hình hộp của vợ hắn - làm bằng gỗ, lõm xuống như lòng thuyền (funazokomakura) – lấp lánh màu kim nhũ. Những ngọn đèn đã tắt, trong phòng chỉ còn có ánh nắng mai len vào. Hắn lần mò thân hình của vợ mình. Chiếc nemaki mặc khi ngủ bó sát vào người và trùm kỹ nàng đến bên dưới.   

Do đó, không phải làn da của nàng đã xui hắn nằm thấy giấc mộng ấy.

Thế thì gã đàn ông trong giấc mộng muốn tìm giết hắn là ai vậy nhỉ? Chắc phải là chồng hay người yêu của Kayoko thôi! Nhưng trước khi gặp hắn, Kayoko không có người đàn ông nào cả. Trong trường hợp đó, gã kia bắt buộc phải là kẻ đến sau hắn, nhưng kỳ thực, vào thời điểm hắn và Kayoko chia tay nhau, hắn chưa hề gặp cũng như nghe nói về một một người yêu nào khác của nàng như gã đàn ông đó. Nếu vậy, cớ chi hắn lại nằm mộng thấy gã kia đuổi bắt?

Hoặc giả giờ đây, vì lòng tự ái, hắn vẫn còn ghen tuông khi nghĩ đến Kayoko. Có thể như vậy lắm. Bởi vì cho đến lúc này mà hắn còn phải đợi một con dế gáy đến bảo thêm một lần nữa là cuộc chia tay tám năm về trước, hoàn toàn chính đáng về mặt đạo đức. Nếu không phải thế thì giả thuyết sẽ được đặt ra như sau: “Biết đâu dưới mắt Kayoko, hắn cũng là một thứ giống như tiếng mẹ đẻ?”

Ba

-Tôi là chú của Kayoko đây ạ?

Làm như được câu nói đó cho phép, gã đàn ông đi một cách tự nhiên vào nhà hắn.

-Thực ra, Kayoko có gửi cho tôi một lá thư lạ lùng cho nên hôm nay tôi đến đây để gặp ông nói chút chuyện.

Gã đàn ông nhìn người vợ chủ nhà đang bưng trà ra với cặp mắt nghi ngờ và nói tiếp:

-Nếu cô ấy đang ở đây, có thể nào ông gọi giùm ra không ạ?

-Gọi Kayoko à?

-Vâng.

-Thế nhưng tôi không biết chỗ cô ấy ở!

-Tôi nghĩ chắc có điều không tiện nói ra nhưng xin ông cứ thẳng thắn cho tôi biết. Ngoài ra, lá thư của cô ấy đã đến từ địa chỉ của ông.

Nói xong, ông chú ấy bức thư từ trong ngực áo và đưa hắn xem. Ngoài phong bì có ghi nơi nhận là “Tỉnh Kagawa” (4). Như thế, ông chú đã lặn lội từ quê nhà Shikoku của nàng để lên gần đến Tôkyô à? Đúng là Kayoko ghi địa chỉ người gửi là địa chỉ hiện tại của hắn. Hắn ngạc nhiên nhìn vào con dấu nhà Bưu điện. Nó đến từ thành phố mang tên Atami (5), nơi hắn đang cư ngụ.

-Ông có biết thư ấy nói gì không?

-Để tôi đọc xem nhé. 
 

Số phận của cháu hiện tùy thuộc vào anh Kitani. Không những số phận mà cả đám tang của cháu nữa...Cháu xin chú tha lỗi cho vì cháu không thể về quê, dù là bản thân cháu hay một sợi tóc con (di hài) của cháu. Nếu chú có dịp gặp Kitani thì xin hỏi thăm anh ấy việc đó. Hãy nghe những gì anh ấy giải thích về cháu...

Gửi đến chú của cháu. Người gửi: Kayoko (qua ông Kitani)
 

Không thể hiểu nổi! Làm sao Kayoko có thể biết nơi anh đang sinh sống? Mà sao cô ấy lại có mặt ở vùng bờ biển này?

- Để cố ý gửi bức thư đi à?

Hai hôm sau có tin đồn rằng những người làng chài đi thăm lưới đã phát hiện một cặp nam nữ quyên sinh vì tình ở mỏm Uomizaki. Họ cho biết từ trên thành đá cao dễ chừng 300 shaku (6), họ đã nhìn thấy xác chết rõ mồn một như cá trưng bày trong bồn kính. Có lẽ vì lúc đó bắt đầu mùa hè nên nước mới trong đến thế.

- Kayoko đây rồi!

Dĩ nhiên trực giác của hắn trúng phong phóc.

Như vậy, Kayoko đã đến đây và chọn thành phố hắn đang cư ngụ để làm chỗ quyên sinh với một người khác. Xác của người đàn ông kia  giống như một con cá, nó không diễn tả một cảm tình nào đặc biệt. Thế nhưng anh chàng này đã ghen với hắn. Ngay cả lúc chọn lấy cái chết.

Khi giây phút cuối cùng sắp điểm, ký ức của con người bắt đầu yếu dần. Đầu tiên, ký ức đến sau cùng sẽ phai nhạt trước tiên. Đến khi sự hủy hoại sắp hoàn tất, sẽ có một ngọn lửa, dù chỉ trong một thoáng phù du, bùng cháy lên rực rỡ, giống như khi ngọn đèn sắp tắt. Đó là lời “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ”.

Như thế, ở dưới đáy nước, chắc chắn là trước khi chết, Kayoko đã khắc sâu trong tim mình hình ảnh của hắn, người tình đầu tiên trong số những tình nhân của nàng, chứ không phải cái người mà nàng chọn để chết chung. Điều này cũng vậy, nó là một lời “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ” ai oán. Hắn nói với ông chú:

-Cô bé đó khùng thật!

Như bị cuốn vào một cơn giận không kìm hãm nổi, hắn thiếu điều muốn đưa chân đá cái xác chết. Và hắn lại tiếp lời, tuy là nói cho ông chú nghe nhưng cũng để tự nhủ:

-Cô ấy bị những bóng ma quá khứ ám ảnh cho đến lúc chết! Cô ấy đã không đủ can đảm để chạy trốn khỏi tôi, người chỉ sống chung  với cô ta vỏn vẹn có hai năm! Suốt đời, cô ấy đã chịu kiếp nô lệ. Tôi thù ghét cái giống người “cầu trời bằng tiếng mẹ đẻ”!

(Dịch ngày 9 tháng 12 năm 2018)

(1)   Kirigirisu (sauterelle, grasshopper) đáng lẽ phải dịch là châu chấu hay cào cào nhưng người Nhật vẫn thường dùng chữ này trong văn chương (như thơ Waka trong Kokinshuu hay Haiku của Bashô) để chỉ một loài dế biết gáy (chữ Hán là tất xuất). Theo từ điển Kôjien, kirigirusu là âm cổ của koorogi (dế, cricket). Thiết tưởng theo văn mạch, nên dịch là dế mới đúng vì không nghe nói châu chấu gáy.

(2)   Có lẽ là một loại hoa trồng làm cảnh như dạ lan, nguyệt hạ hương hay thủy tiên. Hương thơm và nở về đêm. Xin xem thêm Truyện số 30: “Nguyệt hạ mỹ nhân”.

(3)   Câu bé tí hon (Issunbôshi hay Nhất thốn pháp sư) từ truyện chép trong Tập cổ tích Nhật Bản (Otogi Zôshi) được in ra ở Edo vào đầu thế kỷ 18. Tuy thân hình cao có mỗi một tấc (ta) nhưng cậu rất giỏi giang, lập nhiều công trạng hiển hách như diệt quỉ sứ, cứu dân lành, sau được cưới công chúa.

(4)   Kagawa là một tỉnh nằm ở miền bắc đảo Shikoku.

(5)   Thành phố du lịch nằm phía đông nam, cách Tôkyô khoảng 150 km.

Một shaku là 30, 3 cm, vị chi độ cao trên 90 m, ý nói rất cao.

Xem tiếp : [ 65- Người yêu của kẻ nghèo   ]