68-Chim thước (Kasasagi, 1963) (1)

Một người bạn cũ của tôi là họa sĩ tranh Tây phương đem đến tặng hai bức tranh vẽ cảnh trời tuyết. Chúng tôi vừa xem tranh vừa ngồi trò chuyện với nhau trong phòng khách. Bất đồ người bạn ấy đứng dậy, bước đến đầu hành lang và nhìn ra ngoài vườn.

-Chim thước tới kia kìa!

-Chim thước gì?

Tôi lập đi lập lại cái tên ấy nhiều lần.

-A, đó là chim thước đấy ư?

-Phải, chim thước.

-Thật sao? Ở Kamakura mà cũng có chim thước nhỉ?

Tôi nói như không dám tin là sự thật. Bạn tôi là họa sĩ chuyên vẽ phong cảnh, đã từng đi nhiều nơi núi đồi đồng ruộng để vẽ cho được sống thực. Anh cũng rành về chim chóc nên không thể nói là anh lầm. Thế nhưng không hiểu tại sao tôi vẫn thấy khó chấp nhận rằng con chim vừa đến ở ngoài vườn là một con chim thước.

Sự ngờ vực của tôi không phải vô cớ. Vừa khi nghe cái tên chim thước, tôi đã nhớ lại những bài thơ (Waka) xưa của Nhật Bản mà trong đó cái tên chim thước (kasasagi) đã bao lần được nhắc đến. Còn có chuyện “chiếc cầu chim thước bắc qua” (kasasagi no wataseru hashi) nữa kia. Đêm Thất Tịch (Tanabata, mồng bảy tháng bảy âm lịch), để giúp cho Ngưu lang (Hikoboshi) và Chức nữ (Tanabata) có thể gặp nhau bên bờ sông Ngân (Amanokawa), lũ chim thước đã giăng cánh bắc cầu.

Con chim thước đó mỗi ngày cứ thế mà đến ngoài vườn nhà tôi. Hôm tôi được nghe người bạn nói về chim thước nhằm năm sáu bữa sau lễ Thất Tịch.

Dù người bạn tôi có nói sai và chim kia không phải là chim thước, mỗi bận có ai tới thăm thì có lẽ tôi vẫn bảo:

-Ngoài vườn hay có chim thước đến chơi đấy.

và chỉ cho họ xem con chim ấy.

Thế nhưng trong lúc người bạn họa sĩ bảo “Chim thước tới kia kìa” và đi ra đầu hành lang để xem chim thì tôi vẫn ngồi nguyên trong phòng khách. Tuy có lên tiếng: “Khoảng sáu bảy cho đến mươi con chim ấy thường đến vườn tôi!” nhưng tôi lại không đứng lên đi theo bạn ra đầu hồi để xem chim. Chỉ vì tôi đã bao lần nhìn và quen mắt với những con chim đó. Thay vì ra ngoài hành lang, tôi ngồi lại và suy nghĩ về cái tên của giống chim ấy. Khi vừa nghe bạn nói xong, cái tên “chim thước” kia đã thấm sâu vào trong tâm khảm của tôi rồi. Nay biết được nó là giống chim ấy, nếu đem so với thời tôi chưa biết về nó như trước đây, thì trong lòng tôi, con chim này không còn là con chim ngày xưa nữa. Thật ra, không thiếu chi những cái tên có thể gây ra hiệu quả như thế nhưng tên “chim thước” đã khơi dậy bàng bạc trong lòng tôi dòng thơ Waka cổ điển Nhật Bản và khiến tôi có cảm tưởng như mình đang nghe một tiếng suối reo xa vắng.

Vì lũ chim kia thường xuyên đến bên vườn nên chúng đã trở thành thân thiết với tôi.

Đến nay, đôi khi tôi vẫn đặt câu hỏi cho nhà tôi: “Chim gì vậy nhỉ? Trông giống như giống ác là đuôi dài (onagadori) nhưng so với ác là thì thân hình nó lại quá to. Tên nó là gì hở bà?”

Trong khi chưa biết đến tên chim tôi vẫn thầm mong ngày ngày chúng sẽ đến thăm vườn. Tôi cầu mong năm nay, năm sau và những năm sau nữa, chúng vẫn tiếp tục đến cho. Khi đến, chúng thường đi thành đàn gần mươi con. Từ cành cây trong vườn, chúng hạ cánh xuống bãi cỏ và đi kiếm mồi. Tuy tôi muốn rải mồi cho chúng nhưng lại chẳng biết mồi ấy phải làm bằng những thức gì.

Ngôi nhà tôi nằm gần tượng Daibutsu (Đại Phật) (2) ở Kamakura, đâu lưng vào một ngọn đồi nhỏ. Đằng sau ngọn đồi ấy lại có biết bao đồi núi khác kéo dài mãi vào sâu cho nên chim chóc thường lui tới nhà tôi. Tùy theo mùa, có từng đàn chim nhỏ không biết từ đâu bay về nhưng trên ngọn đồi phía sau nhà, còn có những con chim sống ở đấy tự lâu đời. Se sẻ thì không nói làm gì, có cả diều hâu, oanh, cú vọ (konohazuku) nữa. Tiếng kêu của chúng dễ phân biệt và tôi rất thích nghe. Mỗi mùa, lúc thì được nghe oanh hót, lúc thì được nghe cú rúc nên tôi luôn vui mừng:

-A ha, năm nay chúng mầy lại ghé thăm ta lần nữa đấy!

Vì sống trong ngôi nhà này từ hai mươi năm, tôi đã quen với lũ chim suốt ngần ấy năm.Tôi cứ ngỡ chúng đã tiếp tục sống không thay đổi trong hai mươi năm trời đó. Không lần nào tôi thử tìm hiểu về tuổi thọ của loài chim. Lúc chợt nhận ra sự lơ đểnh của mình, tôi giật bắn người như bị ai chích.

“Đời của chim oanh dài khoảng mấy năm nhỉ? Còn diều hâu thì sống được bao lâu hè?” Tôi có lần hỏi nhà tôi: “Mỗi năm, mình cứ tưởng vẫn là con oanh ấy, vẫn là con diều ấy nhưng từ hai mươi năm trước cho đến nay, có lẽ đã đến thế hệ oanh thứ mấy hay thế hệ diều thứ mấy rồi cũng không chừng, bà nhỉ?”

Vào những ngày đầu xuân, chim oanh mới nở cất tiếng kêu chiêm chiếp như đứa bé sơ sinh, sau khi luyện tập một cách năng nổ từ ngày này sang ngày khác, chim đã biết hót. Mỗi năm tôi đều được nghe chim tập hót nhưng tôi không biết đó có phải là con chim non năm ngoái vì quên cách hót nên phải tập luyện để ôn lại giọng hay chỉ là một con chim oanh mới sinh năm nay và sẽ bắt đầu tập dượt từ đây.

Trong khoảng hai mươi năm, trên ngọn đồi đằng sau nhà tôi, lũ chim kia tuần tự sinh ra rồi chết đi, sinh rồi lại chết, bao đời con cháu đã đến để cất tiếng hót trên những ngọn cây trong vườn, vào lúc đêm về hay vừa hót vừa bay lượn trên mái nhà. Thế mà cớ sao tôi lại cứ ngỡ đấy là những con chim đã sống một mạch hai mươi năm liền.

Tuy vậy, sau khi được người bạn họa sĩ cho biết đến tên của nó thì những con chim quen thuộc trong khu vườn nhà đã đi ngay vào chiều sâu tâm thức của tôi. Nghĩ ra thì thấy cái tên “chim thước” (kasasagi) đã nằm ở trong lòng những bài thơ của bao thế hệ thi nhân từ muôn năm cũ.

Chim thước tiếng không thanh tao, thân thể lại gầy còm, còn động tác có phần lấc cấc.Tôi thấy giống chim này không có gì để móc nối được với sự tích “ô thước bắc cầu” (kakasagi no hashi) trong thơ cổ. Thế nhưng nếu như không lập được mối liên hệ như thế thì thử hỏi tôi còn có thể ra nhìn chúng trong vườn nhà nữa hay không!

Những con chim bay đến vườn nhà tôi vốn không hề biết mình đã được đặt cho cái tên “chim thước” từ thuở xa lắc xa lơ và đã được nhắc đến bao lần trong những vần thơ quả là một giống chim vô cùng năng động.

Anh bạn cho tôi biết cái tên “chim thước” là người lớn lên ở vùng Kyuushuu (3).

(Dịch tháng 12 / 2018)

(1) Kasasagi là một giống chim thuộc họ quạ mà bé hơn quạ, lông đen nhưng ức và cánh lại trắng. Còn được dịch là pie (Pháp), magpie (Anh) hay ác là (Việt Nam). Tên Hán là “thước” như trong ô thước (ujaku), người Nhật còn gọi là quạ Triều Tiên (Chôsen.garasu), có lẽ vì ngày xưa (khoảng thế kỷ 17) nó đã được đem sang từ nước này. Chính ra cái tên kasasagi có thể đến từ cách gọi kanchegi trong phương ngữ Triều Tiên.

(2) Tượng Phật khổng lồ dựng lên từ thế kỷ 13, một thắng cảnh của Kamakura.

(3) Đảo Kyuushuu là nơi trên đất Nhật có nhiều chim thước (theo Từ điển Britannica).

Xem tiếp : [ 69- Ghềnh đá trượt ]