|
Câu Chuyện Thầy Lang Cao niên mà phong độ Bác sĩ Nguyễn Ư Đức Bác sĩ E. F. Schmerl, chuyên khoa bệnh tâm thần người cao tuổi, đă nêu ra nhận xét rằng: “ Có cả ngàn cửa ngơ đưa tới sự già trước tuổi và chết yểu. Một trong những cửa ngơ đó là dáng điệu ( posture ) xấu của con người”. Các nhân vật Dần, Tỵ, Hợi trong tác phẩm “Nhà Quê Ra Tỉnh” của nhà biên khảo Đoàn Thêm, khi nói về lớp người lớn tuổi mấy chục năm về trước, th́ “đều phàn nàn rằng các cụ gắng uốn nắn con cháu, mà chính ḿnh lại có những thái độ hoặc cử động không ngoạn mục chút nào. Đi, đứng, ngồi th́ bệ vệ như quan to, hoặc co ro khúm núm, hoặc nghiêm trang trịnh trọng quá đến nỗi thành cụ non từ khi ba bốn mươi tuổi. Nhiều ông mới chừng 50 đă c̣ng lưng, bước đi th́ lê gót với đôi giầy ta lẹp kẹp”. Xin hăy cùng t́m hiểu thêm về vấn đề này. Dáng điệu con người. H́nh dáng con người là tặng phẩm của tạo hóa, nhưng tư thế, điệu bộ là do ḿnh tạo ra. Ta có thể thay đổi nó, kiểm soát nó. Từ Hải với “vai năm tấc rộng, thân mười thước cao” mà nếu dáng điệu so vai rụt cổ như đệ tử Nàng Tiên Nâu th́ đâu có thể “đường đường một đấng anh hào” được. Những người mẫu thời trang đâu có phải đẻ ra là đă có dáng điệu nhẹ nhàng, thanh thoát, vững chắc. Họ phải dầy công tập luyện cũng như kiên nhẫn ǵn giữ cơ thể. Người về già, dưới sữ dầy dạn của cuộc đời, cộng thêm lực kéo của trái đất, nếu không để ư th́ sẽ có dáng điệu không đẹp. Mỗi ngày lưng sẽ c̣ng thêm như chiếc sừng trâu, mắt dán xuống đất như đang đi t́m lại tuổi thanh xuân hay nh́n về ngôi mộ, đầu gối khum khum như sắp quỵ. Nom vừa không phong độ mà c̣n ảnh hưởng tới sức khoẻ chung của con người. Một dáng điệu tốt là khi cơ thể ngay ngắn, ít nhất cũng như dấu chấm than ( ! ), người vươn cao lên, mắt nh́n thẳng ra chân trời. Khi đi, mỗi bước đều dài, gọn, cả bàn chân chạm đất, hai tay vung vẩy nhịp nhàng, hai vai lui tới dẻo dai. Khi ngồi th́ lưng thẳng, ngực ưỡn, bụng hơi thót vào. Ôn lại bài học về môn cơ thể, ta thấy bộ xương sống là cái đà dọc chính giữa để toàn thân treo vào đó: các bộ phận, mô, ngực, bụng ... Bẩy đốt xương cổ, 12 đốt xương ngực, 5 đốt xương lưng, 9 đốt xương hông xếp chồng chất lên nhau qua những đĩa đệm, và được giữ trong vị trí ngay thẳng bằng hệ thống cơ thịt, giây chằng và gân bền chắc, dẻo dai. Hai bên cạnh đốt xương, có một cái nghạnh rỗng ở giữa, tất cả tạo thành một cái ống trong đó nằm dây thần kinh tuỷ sống. Từ đó, mệnh lệnh cho toàn thân được phát ra và mang cảm giác, kích thích ngoại cảnh được đưa về năo. Bẩy đốt xương cổ c̣n thêm nhiệm vụ che chở cho sự lưu thông của máu lên nuôi năo bộ qua hai động mạch cảnh và hai động mạch xương sống. Lợi ích của dáng điệu tốt Khi cổ ngay thẳng, những động mạch nuôi năo bộ không bị cong queo hay thu hẹp, khiến máu lưu thông không trở ngại. Ta biết là năo bộ dùng một khối khá quan trọng máu để có đủ năng lượng hoàn tất nhiệm vụ chỉ huy, phối hợp tất cả chức năng con người. Quan sát bệnh lư cho thấy khi máu lên năo giảm, người ta có thể ngất xỉu hoặc bị tai biến mạch máu năo nhẹ. Nhiều người thường hay bị nhức đầu, tê ngón tay, chóng mặt chỉ v́ cái cổ không ngay thẳng. Xương sống lưng và ngực ngay ngắn th́ dưỡng khí ra vào phổi dễ dàng, tim mạch tuần hoàn lưu thông, tiêu hóa dạ dầy, đường ruột không co rúm gây trở ngại ăn uống, bài tiết. Tư thế xấu cũng gây đau nhức lưng, hông, rất thường thấy ở quư vị lăo niên. Vài nhà khoa học c̣n cho là tư thế ngay thẳng có thêm ảnh hưởng tốt tới khả năng trí tuệ, giúp ta kiểm soát, thích nghi trạng thái tinh thần hoàn hảo cho tới khi về già. Quan sát những bệnh nhân cao niên của ḿnh tại bệnh viện Fairmond, San Leandro, bác sĩ Schmerl thấy quư vị khoẻ mạnh đều có một tư thế tốt, c̣n các vị có rối loạn về thần kinh năo bộ th́ dáng điệu xiêu vẹo. Ông ta kết luận là dáng điệu có ảnh hưởng tới tuổi già và ngược lại. Nguyên do sự thay đổi dáng điệu Câu hỏi thường được nêu lên, là tại sao khi về già, tư thế, dáng điệu người ta thay đổi? Sức hút của trái đất trên cơ thể là một yếu tố. Rồi đến hao ṃn, thoái hóa theo thời gian của hệ thống hỗ trợ giữ thăng bằng xương sống. Các mô liên kết hư hao, cơ thịt teo mềm, chất collagen của đĩa đệm mất tính đàn hồi, dẻo dai, làm xương sống lệch lạc, mặt xương mài xát vào nhau, xệ xuống. Ngồi lâu ở cùng vị thế khiến gân thịt co lại, làm lệch người. Sống trong tâm trạng buồn chán, dưới đe doạ thường trực của căng thẳng khiến cơ thịt ở cổ lúc nào cũng co thắt, vai xịu xuống, mắt đăm chiêu nh́n đất. Hoặc do trời trao cho như trường hợp gù lưng của nhân vật Quasimodo trong tác phẩm The Hunchback of Notre Dame do Victor Hugo viết.Tội nghiệp anh này v́ lưng quá c̣ng nên hơi thở khó khăn, dung tích phổi giảm, tim bị nhồi ép hoạt động kém, di động một lúc đă thở hổn hển, mệt mỏi. Để có dáng điệu tốtGiữ cho có một dáng điệu tốt đă là niềm ưu tư của con người từ thuở xa xưa. Người Trung Hoa với tục dùng vải bó chân từ bé cho con gái khuê các để bàn chân đừng nở lớn như chân đàn ông. Và để khi bước đi th́ uyển chuyển, nhẹ nhàng. Dân chúng bộ lạc Mayan cho là xương sọ dẹp nom đẹp hơn v́ vậy họ ép xương đầu với hai mảnh ván mỏng. Dân Padung ở Miến Điện làm dài cổ với những chiếc ṿng kim loại chồng lên nhau, đè vai thấp xuống cho cổ vươn lên như cổ hươu. C̣n ta ngày nay nếu có quan tâm giữ cho có tư thế cơ thể tốt là nhắm mục đích cải thiện sức khoẻ, duy tŕ biểu tượng của con người tích cực hoạt động, yêu đời. Sau đây là một vài thế để điều chỉnh dáng điệu : 1- Dáng người khi đi, đứng. Để có dáng ngay thẳng, ta đứng dựa lưng vào tường, làm sao cho hông, vai và đầu đụng sát lên tường. Như vậy, lồng ngực và bụng không gây trở ngại cho vai tṛ của các bộ phận ở trong. Giữ dáng này cho mọi động tác đi đứng. Nên nhớ là không đứng ngay đơ như kiểu đứng của “mấy thầy lính tập” ngày xưa với cổ ngửa nh́n trời, cản trở máu lưu thông lên năo bộ. 2- Khi ngồi. Ngồi hết mông vào mặt ghế cho thoải mái, vai và hông dựa sát thành ghế, đầu gối thư dăn di động tự do. Trước khi ngồi, đứng quay lưng về ghế, hai chân hơi dạng ra và để gần gầm ghế, đầu gối hơi cong, ngả thân về phía trước, mông đưa về sau và đặt từ từ xuống ghế. Ngoài ra cũng cần đều đặn luyện tập vài cử động có tích cách làm thư dăn gân cốt, cơ thịt ở cổ, lưng, hông,vai, ngực và tứ chi. Nhiều người đă có lư khi nói: lưng yếu làm lưng đau. Nguyên nhân gây rối loạn cuả dáng đi. Sau đây là một số nguyên nhân đưa đến sự thay đổi dáng đi: 1- Biến chứng của bệnh tiểu đường, ghiền rượu, thiếu sinh tố B12. 2- Chấn thương cột tủy sống, năo bộ. 3- Người bị bệnh Parkinson, như vơ sĩ Mohamed Ali. 4- Phong thấp khớp. 5- Do tác dụng phụ của một số dược phẩm. 6- Khiếm khuyết thị giác và giảm cảm giác ngoài da. 7- Biến chứng của tai biến mạch máu năo. 8- Không nguyên nhân: Đây là diễn tiến tự nhiên nhưng quá mức của người già khi đi đứng, với tốc độ di chuyển giảm, mất thăng bằng cơ thể, cử động kém nhịp nhàng. Khi đi, chân họ dạng ra, bước ngắn, thân ngả về phía sau nên dễ ngă, mặc dù chân không yếu, không có dấu hiệu nào chứng tỏ có sự rối loạn về thần kinh vận động. Dáng đi của người bị những bệnh kể trên diễn ra theo một số kiểu, đôi khi đặc thù cho từng bệnh. Có người khi di chuyển, các khớp xương hông, đầu gối và cổ chân duỗi thẳng, bước chân dang ra ngoài, đi khó khăn, chậm chạp, yếu, móng chân đôi khi quệt xuống đất. Đây là dáng đi thường thấy ở người bị tai biến mạch máu năo. Bệnh nhân bị Parkinson có những bước đi ngắn, cứng nhắc, kéo lê chân trên mặt đất. Họ cất bước khó khăn, bước đi nhanh, chậm bất thường khiến dễ ngă. Ở người này, khớp hông, đầu gối, cổ chân và khuỷu tay co lại, cánh tay gh́m sát vào thân, thân ngả về phía trước. Trong bệnh tiểu đường, các biến chứng thần kinh khiến bệnh nhân đi không vững, thân ngả về phía trước, chân dạng ra, bước đi không mềm mại, ngắn dài khác nhau, bàn chân nhấc cao rồi đập mạnh xuống đất. Nhiều người sau khi mổ mắt cườm, hoặc đổi kính hai tṛng (bifocal ) cũng có dáng đi không vững này trong một thời gian ngắn. Người bị bệnh phong thấp, nhất là ở hạ chi, khớp xương cứng, hao ṃn, giảm mức độ cử động, cơ thịt teo yếu. Họ đi không vững, thân ngả về phía b́nh thường để bớt đau. Dáng đi bắt đầu thay đổi từ tuổi ngoài 30. Khi tới tuổi cao, bước đi sẽ ngắn, bàn chân không nhấc cao lại giữ lâu trên mặt đất, nhịp đi lạch bạch, cánh tay ít đu đưa, vung vẩy, khớp vai ít nhúc nhích, thân ngả về phía trước để giữ thế thăng bằng. Người cao tuổi thường đứng không vững khi muốn xỏ một chân vào ống quần, và v́ sợ ngă, nên phải kiếm vật ǵ để vịn. Hậu quả thay đổi dáng đi. Rối loạn dáng đi là một trong những nguy cơ khiến người cao tuổi hay bị ngă, tạo ra thương tích như gẫy xương chân tay, chấn thương năo bộ, đưa đến tàn tật. Ngoài việc điều trị căn nguyên bệnh, sự phục hồi khả năng di động của bệnh nhân rất quan trọng. Có những chương tŕnh y khoa phục hồi, làm tăng khẩu độ cử động các khớp, cũng như huấn luyện điều chỉnh dáng đi cho thăng bằng trở lại, hướng dẫn cách xử dụng xe lăn, gậy, nạng . Ngoài ra cũng cần khuyến khích, nâng cao tinh thần của người cao tuổi hay sợ ngă, để họ tự tin hơn và đè nén sự sợ ngă khi di chuyển. Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức
Mời xem thêm
|
