|
Câu Chuyện Thầy Lang Nắng tháng tám, rám trái bưởi Bác sĩ Nguyễn Ư Đức
Viễn cư, chẳng nghe tiếng Cuốc quê hương mà sao Hè cũng nóng: “Cái nóng nung người, nóng nóng ghê”. Quốc Văn Giáo Khoa Thư Nắng là ánh sáng mang thêm sức nóng của mặt trời trực tiếp chiếu xuống. B́nh thường th́ nắng bức tăng dần từ sáng tới cao độ là trưa rồi giảm dần tới chiều và ban đêm. Ánh nắng rất cần cho sự sinh tồn của mọi sinh vật. Không có nắng làm sao có sự quang hợp để biến khí carbon và nước thành thực phẩm nuôi thảo mộc. Mà không có thảo mộc th́ con người và súc vật lại khốn đốn, thiếu thức ăn. Ánh nắng cũng cần cho sức khỏe thể xác và tinh thần nữa chứ. Thường xuyên âm u là ta dễ rơi vào t́nh trạng trầm cảm, mất ngủ, rối loạn chuyển biến dưỡng chất cũng như sản xuất kích thích tố trong cơ thể. Cho nên mới có “ Nỗi buồn Mùa Đông”-Blue Winters của cư dân các vùng hiếm nắng. Mà không có nắng Mai th́ sao có: “ Nắng vàng giỡn trên má, Và “ Nắng lên nửa băi chiều rồi...” để cho Huy Cận “ Ru em sẵn tiếng thùy dương đôi bờ” Ngậm ngùi. Nhiệt độ trong không khí thường thấp hơn sức nóng mà ta cảm thấy v́ ảnh hưởng của độ ẩm tương đối. Độ ẩm không khí càng cao ta càng cảm thấy nóng khó chịu hơn. Cơ quan khí tượng đă lập ra một biểu đồ sức nóng (Heat Index Chart) trên đó có ghi nhiệt độ không khí và độ ẩm tương đối. Giao điểm đường nối của hai số này là nhiệt độ thực cảm thấy (Heat Index). Thí dụ nhiệt độ đo trong không khí là 90 F, độ ẩm 80 th́ sức nóng thật sự cảm thấy cao hơn, 113 độ F. Khi Heat Index dưới 90 độ F th́ cơ thể c̣n chịu đựng được chứ lên trên 100 độ th́ nhiều tai nạn do hơi nóng sẽ dễ dàng xảy ra. Khi ta sống trong không gian quá nóng th́ cơ thể sẽ có một số phản ứng để làm bớt nóng. Đó là: Mạch máu giăn nở, máu dồn nhiều tới da khiến nhiệt phân tán đi. Các hạch mồ hôi hoạt động mạnh, mồ hôi tiết ra nhiều, bốc hơi làm giảm nhiệt trong cơ thể. Khi nhiệt độ thay đổi mà các cơ chế trên không điều ḥa thích nghi được hoặc khi có những nguy cơ tăng, giảm nhiệt khác th́ một số bệnh liên quan tới sức nóng sẽ xảy ra. Các nguy cơ này có thể là: * Yếu tố gây tăng nhiệt trong cơ thể gồm có: sự vận động của bắp thịt, lên kinh phong, nóng sốt do nhiễm trùng, vật vă cơ thể khi người ghiền thiếu nhớ cần sa bạch phiến hoặc do tác dụng của thuốc tâm thần. * Yếu tố đưa đến suy yếu sự thoát nhiệt: tuổi cao, người quá mập mỡ giữ nhiệt, khô nước trong người, mặc quần áo bó sát, khi có bệnh tim, bệnh ngoài da hoặc do tác dụng của thuốc chữa bệnh tim, thuốc lợi tiểu tiện. Các bệnh do nắng gắt gây ra Các tai nạn này thường xảy ra vào mùa hè khi khí trời vừa nóng vừa ẩm. Lư do là sự ẩm thấp của không khí tŕ hoăn bốc hơi trên da. Người già và em bé thường hay bị hơn tuổi khác v́ sức đề kháng với bệnh kém hữu hiệu. Riêng nữ giới dường như ít gặp rủi ro này hơn nam giới có lẽ v́ quư bà quư cô hiểu rơ khả năng chịu đựng cho nên sớm tránh né trước khi lâm nguy. Tia nắng có thể xuyên qua lớp da không quần áo làm tổn thương cho các phân tử DNA, nhiễm thể của tế bào da. Tia cực tím của nắng gắt vào mùa Hè dễ làm da tổn thương, đưa tới mau già, ung thư da. Sau đây là một số bệnh do nắng gắt gây ra: 1-Ban đỏ da Phơi lâu trong nắng, da sẽ mần đỏ, ngứa. Tuyến mồ hôi bị tắc, nở to, bể vỡ tạo ra những mụn nước nhỏ trên da. Tiếp tục phơi nắng lâu hơn th́ da sẽ bị viêm, đôi khi nhiễm độc. Để tránh khó chịu này, cần mặc quần áo rộng che cả thân h́nh, tránh nắng quá độ. Khi đă nổi ban, thoa và uống thuốc chống dị ứng như Bénadryl hoặc bôi kem Caladryl.Trước đó, nên chườm khăn lạnh trên da để giảm ngứa rát. 2- Chuột rút Trường hợp này xảy ra ngay sau khi hoạt động mạnh dưới trời nắng, đổ mồ hôi nhiều mà lại không uống nước có đủ chất muối để thay thế. Các bắp thịt lớn, như ở bắp chân, ở bụng sẽ co rút gây ra đau nhức mà ta gọi là chuột rút (Cramp). Để tránh chuột rút, cần uống nước có pha muối sodium trong thời gian vận động. Không nên dùng muối viên v́ muối làm sót bao tử đồng thời nước vẫn chưa được thay thế. 3- Ngất xỉu Hơi nóng có thể làm ngất xỉu v́ mạch máu ngoại vi giăn nở, giảm lượng máu trở lại tim và lên năo bộ đồng thời đổ mồ hôi nhiều đưa đến thiếu nước. Để tránh rủi ro này, không nên phơi nắng quá lâu. Khi cảm thấy có thể bị xỉu th́ di chuyển ngay vào chỗ có bóng mát và nhớ uống nhiều nước. 4- Kiệt sức Nhiều nhà chuyên môn tin tưởng rằng kiệt sức sẽ đưa tới trúng cảm nhiệt (Heat stroke). Người bị kiệt sức không có dấu hiệu thần kinh nhưng bị nhức đầu, chóng mặt, ói mửa, mệt mỏi, đau nhức các bắp thịt. Hơi nóng làm cơ thể mất nước, thiếu muối v́ đổ mồ hôi quá nhiều. Lực sĩ vận động cật lực, người lao động chân tay quá sức trong môi trường nóng bức mà lại không uống đầy đủ nước là hay bị kiệt sức v́ nóng. Ngoài ra, quư lăo niên đang dùng thuốc lợi tiểu để trị cao huyết áp cũng thường hay bị rối loạn này. Để tránh kiệt sức v́ nắng, nên uống nhiều nước có muối và rời khỏi nơi nắng gắt ngay. 5- Trúng cảm nhiệt Đây là một cấp cứu sinh tử, bệnh nhân cần được điều trị tức th́ tại bệnh viện với các phương tiện hữu hiệu. Nếu chậm trễ, nạn nhân có thể bị thiệt mạng. Trúng nhiệt (heat stroke) xảy ra khi cơ thể tiếp cận với sức nóng quá lâu mà bộ phận điều ḥa thân nhiệt bị tràn ngập, không cáng đáng, thích nghi được với sức nóng. Sau đây là một số yếu tố làm gia tăng nguy cơ trúng nhiệt: a- Người cao tuổi, người đang bệnh hoạn suy nhược, người mập béo hoặc khi sống tĩnh tại trong căn pḥng hầm hơi, nóng ẩm. b-Trẻ em trúng cảm nhiệt khi ngồi trong xe đợi cha mẹ dưới ánh nắng gay gắt. c- Khi ở trong nắng mà uống nhiều rượu, có bệnh tim, bị khô nước (dehydrated). đ- Khi đang dùng một vài dược phẩm như thuốc chống dị ứng, thuốc chữa bệnh tâm thần, thuốc ngủ. Dấu hiệu đầu tiên là bệnh nhân đổ mồ hôi rất nhiều (rồi một lúc sau lại ngưng), nhiệt độ tăng cao có khi tới 41◦ C, da nóng và khô, khó thở, tim đập nhanh, huyết áp giảm, tính t́nh cáu kỉnh, gây gổ, có ảo giác nghe nh́n các sự việc không có thật. Trường hợp nặng có thể đưa đến tổn thương năo bộ, kinh phong, liệt bán thân, hôn mê, đôi khi chết. Trong khi chờ đợi xe cấp cứu đưa đi bệnh viện, việc quan trọng tức th́ là phải làm hạ nhiệt độ trong người nạn nhân: a- Di chuyển họ vào nằm ở chỗ mát râm, cắt bỏ quần áo để máu huyết lưu thông và cơ thể thoáng thoát. b- Dội hay phủ khăn thấm nước lạnh lên cơ thể. c- Hướng gió quạt vào người nạn nhân, nhất là nơi máu lưu thông nhiều như nách, háng, cổ, để phân tán hơi nóng. đ- Nhiều chuyên viên khuyên không nên cho nạn nhân uống nước vào lúc này. e- Không nên cho uống thuốc hạ nhiệt như Tylenol, Aspirin v́ thuốc có thể gây thêm tổn thương cho lá gan. Pḥng bệnh hơn chữa bệnh Kinh nghiệm thường khuyên pḥng bệnh hơn chữa bệnh. Các rắc rối v́ hơi nóng thường hay tái phát cho nên pḥng ngừa lại càng quan trong hơn. Sau đây là một số dự pḥng: 1- Nếu biết là sẽ phải làm việc dưới nắng gắt th́ trước đó vài ngày tiếp xúc dần dần với nắng để cơ thể quen đi. 2- Không nên cố gắng quá sức ḿnh khi làm việc trong trời nắng. Khi cảm thấy có triệu chứng rắc rối, ngưng công việc ngay và tránh vào chỗ bóng mát nghỉ ít phút cho khỏe. 3- Uống nhiều nước pha muối trong khi ở ngoài nắng; 4- Tránh nhiều cà phê, rượu v́ những thứ này làm đị tiểu tiện nhiều khiến cơ thể mất nước; 5- Mặc quần áo rộng răi thoải mái, vải xốp, màu lạt để tránh giữ nhiệt và để thấm mồ hôi. Vải ka ki màu xanh lợt là tốt v́ nó phân tán chứ không hút sức nóng. Tránh vải làm bằng hợp chất như nylon, polyester. Mỗi khi áo ướt sũng mồ hôi th́ thay áo khô ngay. 6- Đầu đội nón rộng vành, mắt mang kính râm. 8- Bôi kem chống nắng có độ bảo vệ cao (SPF 20 tới 30). Độ SPF càng cao, sự bảo vệ da càng lâu. 9- Du di thời khóa biểu làm việc, nhiều giờ vào buổi sáng và xế chiều; trưa nghỉ ngơi vài giờ vừa tránh nắng vừa dưỡng sức. 10- Không để trẻ em đợi trong xe dưới trời nắng dù đă xuống kính xe v́ nhiệt độ trong xe có thể lên tới 65◦C (150◦F) 11- Tránh tập luyện cơ thể giữa buổi trưa vừa nóng vừa ẩm thấp. Uống nhiều nước trước khi, trong khi và sau khi tập, chứ đừng đợi tới khi khát mới uống. Khi đang bị nóng sốt, không tập luyện v́ nhiệt độ sinh ra do sự vận động cơ bắp sẽ tăng nhiệt độ trong cơ thể. 12- Làm việc dưới nắng bức, lâu lâu nên nghỉ tay, vào bóng râm thư giăn một lúc, “uống ly chanh đường” uống ly nước lạnh cho “phẻ” mát rồi hăy tiếp tục. Bác sĩ Nguyễn Ư-Đức www.bsnguyenyduc.com
|
