Bài thơ Chí Thành Thông Thánh

của Cụ Phan Chu Trinh

Cụ Phan Chu Trinh là nhà cách mệnh đã đề xướng phương sách “tam dân” Việt Nam: “khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh” để đưa dân tộc thoát khỏi ách nô lệ cường quyền ngõ hầu tiến theo kịp đà văn minh của thế giới. Thích hợp với hoàn cảnh Việt Nam, mà lại vĩ đại không kém gì “tam dân chủ nghĩa” của Tôn Văn (tự Dật Tiên, hiệu Trung Sơn) của Tàu: “Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc” đưa đến Cách mạng Tân Hợi chấm dứt nhà Thanh, và là phương châm chỉ nam của Quốc Dân Đảng - Tưởng Giới Thạch.

Tôi là cựu học sinh trung học Phan Chu Trinh, Đà Nẵng, đã hàng tuần làm lễ chào cờ ở sân trường, hát Hiệu đoàn ca có câu: “Là học sinh Phan Chu Trinh, ta cứ tiến bước theo chân Người giữ vững dân quyền...”. Tiếc thay, cụ Phan mất quá sớm, chúng tôi lạc lõng vì không còn bước chân Người để bước theo. Dân quyền biết đâu mà giữ! Chỉ còn biết đọc đi đọc lại bài thơ của Cụ Phan Chu Trinh đã nhiều năm đến thuộc lòng, nay mới tẩn mẩn dịch ra, xin ghi lại đây để tưởng nhớ Cụ Phan:

Mời đọc thêm để hiểu về lai lịch bài thơ:

https://www.thivien.net/Phan-Chu-Trinh/Ch%C3%AD-th%C3%A0nh-th%C3%B4ng-th%C3%A1nh/poem-eWTJDqICLQ6yieQLy8hhhA

“Phan Chu Trinh (Phan Châu Trinh) tự Tử Can, hiệu Tây Hồ, biệt hiệu Hy Mã, quê quán Quảng Nam sinh tháng 8 năm 1872 . Đậu Phó Bảng năm 1901, Cụ được bổ làm quan ở Huế, nhưng đã từ quan theo đuổi cuộc cách mạng cải tiến dân sinh và dân trí với chủ trương “bất bạo động”. Cụ đã vận động và cổ súy phong trào Duy Tân, mở trường dạy học, truyền bá Quốc Ngữ, mở mang công thương nghiệp, theo nếp sống văn minh Âu Tây. Năm 1906, Cụ trốn qua Nhật theo phong trào Đông Du, nhưng bất đồng chính kiến với chủ trương bạo động của nhà Cách Mạng Phan Bội Châu, Cụ về nước tiếp tục hoạt động, bị Pháp bắt, bị triều đình Huế kết án tử hình, nhưng sau đó được giảm án đày ra Côn Đảo. Năm 1911, sau khi được tha, Cụ Phan Chu Trinh sang Pháp. Cụ Phan bị bệnh mất ngày 24 tháng 3 năm 1926 tại Sài Gòn. 

Năm 1905, Phan Châu Trinh cùng Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp đến Bình Định khi trên đường vào Nam để hoạt động cách mạng. Ở đó đang diễn ra một kỳ thi khảo hạch do quan tỉnh tổ chức với đề thi Chí thành thông thánh, đề phú Danh sơn lương ngọc lấy vận “Cầm hương ngọc tất sinh sơn”. Ba ông làm bài thơ Chí thành thông thánh và bài phú Danh sơn lương ngọc để nộp quyển dự thi với mục đích lợi dụng cuộc khảo hạch để đánh một tiếng chuông cảnh tỉnh đám sĩ phu mê muội chỉ lo miệt mài trong giấc mộng từ chương, không biết gì đến cái nhục mất nước phải đem thân làm nô lệ cho người. Hai bài đều ký chung tên là Đào Mộng Giác. Bài thi và bài phú gây chấn động trong giới nho sinh và không bao lâu khắp tỉnh Bình Định đều biết chuyện. Quan tỉnh cho do thám tìm tác giả nhưng tuyệt nhiên không ai biết ai, vì khi hai bài văn lọt vào kẻ cầm quyền thì ba ông đã rời khỏi Bình Định.
Bài thơ Chí thành thông thánh này được Phan Châu Trinh sao lại đủ trong di cảo Trung Kỳ dân biến tụng oan thuỷ mạt ký thuộc TL.18 nhưng không nhận mình làm tác giả. Trong Phan Tây Hồ tiên sinh lịch sử, Huỳnh Thúc Kháng lại bảo Phan Châu Trinh làm cả bài thơ và bài phú Danh sơn lương ngọc. Theo ý kiến thông thường thì Phan Châu Trinh là tác giả bài thơ nhưng vì bài thơ bị kết tội trong bản án Huỳnh Thúc Kháng nên ông không nhận. Trong di cảo chữ Hán của tác giả, bài thơ có mấy chữ khác với những bản đã lưu hành.
Theo lời kể của Quách Tấn trong Hương vườn cũ thì bài thơ là của Phan Chu Trinh, còn bài phú là do Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng làm.

Nguồn:
1. Phan Chu Trinh, Trung Kỳ dân biến thỉ mạt ký, Lê Ấm, Nguyễn Q. Thắng dịch, Phủ Quốc vụ khanh đặc trách văn hoá xuất bản, 1973
2. Nguyễn Văn Dương, Tuyển tập Phan Châu Trinh, NXB Đà Nẵng, 1995
3. Nguyễn Hiến Lê, Đông Kinh nghĩa thục - Chương 1, NXB Văn hoá Thông tin, 2004
4. Quách Tấn, Hương vườn cũ, NXB Hội nhà văn, 2007”

Phạm Vũ Thịnh
01 Jan. 2021

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả 
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com"

Cảm tưởng, ý kiến xin gởi về  t4phamvu@hotmail.com