Những Chữ Tốt Nhất của Trump

Barbara A. Res

Phạm Vũ Thịnh dịch

Chương 3:

Những Chữ Tốt Nhất

Quy luật: Trí thông minh của Trump chỉ có hạn
và ông ta rất bất an về điều đó.
 

Chỉ mất một giờ rưỡi để tìm hiểu mọi điều cần biết về tên lửa...
Vả lại tôi nghĩ tôi cũng đã biết hầu hết rồi.  

—DONALD TRUMP, 1984

Nghe quen thuộc chứ nhỉ? Đó là lời Donald Trump, 38 tuổi, nhà khai thác bất động sản ở thành phố New York, khi khoe khoang với tờ Washington Post rằng Tổng thống Reagan nên thuê ông ta để thương lượng một thỏa thuận về vũ khí với nước Nga. Ông ta không nói đùa đâu. Đấy cũng chính là người đã nói rằng mặt trăng là một phần của sao Hỏa; rằng Continental Army - Liên quân Thuộc địa đã tiếp quản các sân bay trong cuộc Revolutionary War - Chiến tranh Cách mạng (từ năm 1775 chống quân Anh, lập nên quốc gia độc lập Mỹ); rằng Frederick Douglass, người theo chủ nghĩa bãi bỏ nô lệ ở thế kỷ 19 “làm được một công việc đáng kinh ngạc và đang càng ngày càng được đánh giá cao hơn;” ^[1] người đã không biết rằng nước Anh là một cường quốc hạch nhân; đã nghĩ rằng Phần Lan là một phần của nước Nga; đã tin rằng “than sạch - clean coal” có nghĩa là than đá đã được “rửa sạch” sau khi đào ra khỏi mỏ; đã nói rằng cối xay gió gây ung thư; đã đề nghị ném bom hạch nhân vào tâm bão lốc - hurricane; và đã khuyên tiêm thuốc khử trùng để chữa bệnh do coronavirus. Vốn là những phát ngôn thật buồn cười nếu không nguy hiểm kinh khủng.  

Không ai trông mong Trump là một học giả, nhưng đã có nhiều báo cáo từ Nhà Trắng về những người đã bị sốc trước việc Trump hiểu biết rất ít - hoặc không quan tâm đến kiến thức. “Công việc này khó khăn hơn tôi nghĩ rất nhiều,” một cố vấn của Trump đã nghe ông ta nói như thế sau hai tuần làm tổng thống. Đây là một người thừa nhận rằng mình không đọc sách, chỉ đọc “vài đoạn, vài lãnh vực, vài chương thôi, tôi không có thời gian”. Không đáng ngạc nhiên gì, nhưng người ta vẫn phải ngạc nhiên rằng Trump lấy được thông tin về hành động của chính quyền của mình bằng cách xem Fox News, và thường xuyên nhận lời khuyên từ các nhân vật của hãng này, nhất là Sean Hannity. 

Bản thân tôi không phải là người theo chủ nghĩa tinh hoa. Tôi hiểu là có nhiều loại trí tuệ khác nhau và không cần phải là học giả mới có thể trở thành một nhà lãnh đạo giỏi. Không thể phủ nhận rằng Trump có những khôn lanh nhất định; nhờ vậy mới được bầu làm tổng thống chứ. Thế nhưng lòng tự tin khi ông ta nói về hầu hết mọi thứ vượt khỏi tầm kiến thức của mình thì quá lớn, đến làm người ta khó thở. John Bolton bảo rằng Trump “thiếu hiểu biết một cách đáng bàng hoàng - stunningly uninformed”, Rex Tillerson gọi Trump là “tên thậm ngốc - fucking moron,” và John Kelly nổi giận ở chốn riêng tư về việc Trump "sao mà ngu ngốc đến thế - what an idiot he was." Chính sự kết hợp giữa sự thiếu hiểu biết cùng tính khoác lác đã khiến Trump trở nên đặc biệt thiếu tiêu chuẩn và đặc biệt nguy hiểm trong cương vị tổng thống. Có rất nhiều người ít hiểu biết hơn Trump, và có nhiều người còn kiêu ngạo hơn, nhưng tôi không thể tưởng tượng được có ai khác trên trái đất này lại sở hữu sự kết hợp độc hại của cả hai "phẩm chất" đó. 

Vào đêm bầu cử năm 2016, sau khi Trump được tuyên bố là người chiến thắng, cựu thống đốc New Jersey Chris Christie, một trong hàng loạt những kẻ muốn trở thành Trump-cỡ-nhỏ, đã đến gặp tổng thống đắc cử để bày tỏ sự lo lắng. Christie chịu trách nhiệm về công tác chuyển tiếp kế thừa, và ông ta biết chưa sẵn sàng để cử hành lễ nhậm chức vào ngày 20 tháng 1. Trump bảo “Chris, anh và tôi thông minh đến mức chúng ta có thể rời bữa tiệc mừng chiến thắng sớm hai giờ là thực hiện được cuộc chuyển tiếp mà.” Ngay hôm sau, Trump tính loại bỏ toàn bộ ban chuyển tiếp, gồm cả Christie. 

Rõ ràng Trump đã bấn loạn đầu óc rồi. Giải pháp của ông ta là gì nào: Bắt tay ngay vào việc? Tìm hiểu về công việc phức tạp nhất thế giới này trước đã? Không hẳn thế. Bất cứ ai đã ngạc nhiên khi thấy Trump không nhất quyết học hỏi cấp tốc về công tác trị dân, các chính sách, các vấn đề quốc tế, thậm chí cả những kiến ​​thức cơ bản về Hiến pháp hoặc chính phủ, đều rõ ràng là không biết gì về con người này. Tôi biết Trump, tôi biết ông ta đơn giản chỉ là không đủ kiên nhẫn để tìm học về bất cứ điều gì phức tạp đến thế này. Nói thế chẳng phải là chế nhạo gì, chỉ là sự thật thôi. Thay vì học hỏi, ông ấy chỉ nói ra những gì tự mình cho là đúng, sẽ được mọi người hoàn toàn tin tưởng. Mà nếu không được đi nữa, thì cũng sẽ có cách vượt qua mà. Đó là chiến thuật miệt thị và giả bộ. Miệt thị kẻ đối lập và giả bộ rằng ông ta biết những gì họ không biết, rằng ông ta có ý tưởng hay hơn, rằng mọi thứ đang diễn ra tốt đẹp, trong khi thực tế thì không như thế. 

Đấy là thói tiếp cận của Trump đối với hầu hết mọi chuyện, và tùy thuộc vào cách người ta đánh giá, thói ấy có hiệu quả khá tốt cho Trump. Thay vì bổ sung hoặc thừa nhận những khiếm khuyết của mình, ông ta lại dựa vào chúng mà từ chối học hỏi, gần như hoàn toàn cố ý, rồi nói khoác về những gì ông ta biết hoặc những gì là sự thật. Tôi biết một lý do chính khiến Trump không màng học hỏi, là vì, theo kinh nghiệm của tôi, ông ta chỉ có khả năng chú tâm chú ý của một đứa trẻ quá mất tập trung. Có lẽ bằng chứng rùng rợn nhất là việc Trump đã mất hứng thú với việc cứu sống người dân khỏi sự tàn phá của COVID-19. Theo David Carney, cố vấn Đảng Cộng hòa cho Thống đốc Texas Greg Abbott, một người hết lòng hò hét ủng hộ Trump, thì “Tổng thống đã chán ngán việc đó”. Chán ngán với đại dịch lúc bấy giờ đã giết chết hơn 200.000 người dân Mỹ! 

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây của hãng thông tấn CNN về việc liệu chính phủ có nên đưa ra yêu cầu mang khẩu trang chống dịch trên toàn quốc hay không, Tiến sĩ Jonathan Reiner, bác sĩ tim mạch của thủ đô DC, đã nhắc lại điều mà bất cứ ai hiểu biết khoa học cơ bản đều biết: Không còn gì phải bàn cãi rằng khẩu trang có hiệu lực bảo vệ chống lại virus. Nếu mọi người đều mang khẩu trang, số lượng virus và người bị nhiễm sẽ giảm. Vậy mà Trump vẫn tiếp tục lập lờ, tuyên bố sai sự thật rằng còn đang có một cuộc tranh cãi về hiệu quả của khẩu trang và xét nghiệm. Tiến sĩ Reiner đã trúng phóc khi bảo là Trump “unteachable - không thể dạy được” và “việc tổng thống Mỹ không thể nhận thức đúng về khẩu trang làm dấy lên nghi ngờ nghiêm trọng về năng lực của tổng thống hiện nay”. Sau đó, Reiner đã cố gắng giải thích bằng “những lời lẽ mà Tổng thống Trump có thể hiểu được” bằng cách chỉ ra rằng kết quả thăm dò ý kiến về ông ta sẽ tăng lên tốt hơn và nền kinh tế có thể mở cửa trở lại nếu Trump bắt buộc việc mang khẩu trang. Reiner đã phải trình bày lại vấn đề, trực tiếp theo hướng lợi ích riêng của Trump. Điều này dẫn chúng ta đến một quy tắc phụ sau đây.

Quy luật phụ: Không thể nào khiến Trump tập trung vào điều gì được, trừ khi đó là về bản thân ông ta—mà thậm chí trường hợp đó cũng chưa hẳn là chắc chắn có hiệu quả. 

Trump mà tôi biết là người nhanh nhạy về những điều mà ông ta quan tâm, nhưng lại không bao giờ muốn biết chi tiết cặn kẽ, ngay cả khi cần thiết phải biết. Ông ta tin chắc rằng mình có thể nắm bắt được những gì cần biết chỉ trong vài câu nói. Nếu có ai đang giải thích điều gì đó, ông ta không bao giờ để họ nói quá nhiều câu mà không ngắt lời hay cho phép người khác ngắt lời họ. Mà rồi, Trump sẽ tức giận nếu họ lặp lại điều gì đã nói, ngay cả khi rõ ràng là ông ta đã không nắm bắt được điều đó ngay lần đầu tiên. Và sau này, nếu vì thiếu sót điều gì đó mà gây ra vấn đề, ông ấy chắc chắn sẽ đổ lỗi cho họ. Đó là một chu kỳ làm người ta mệt mỏi, nhưng tôi gần như đã quen với cách điều chỉnh cho thích nghi với một ông chủ cố tình lãng tai hoặc cận thị kiểu đó. 

Các bản ghi nhớ trình lên ông, ngay cả về những vấn đề phức tạp đi nữa, đều phải ít hơn một trang giấy, chia thành các đoạn tách biệt với nhau, và viết bằng những câu ngắn. Đã thế, các bản ghi nhớ ấy không phải lúc nào cũng được ông ta đọc. Khi bạn có mười điều quan trọng cần bàn với Trump, bạn hãy chọn hai điều thôi, đơn giản hóa chúng, rồi hy vọng điều tốt nhất sẽ xảy đến. Bạn biết rằng nếu muốn được ông ấy chú ý, nhất là về một vấn đề phức tạp liên quan đến vụ án pháp lý, giao dịch bất động sản, hoặc vấn đề xây cất, thì sẽ là một cuộc chiến đấu khó nhọc lắm. 

Vì tôi liên lạc bằng văn bản với Donald mỗi ngày nên tôi dễ dàng biết được ông ấy đã có đọc cho không, ngay cả những bản ghi nhớ cực kỳ đơn giản. Phần lớn, ông ấy chỉ đọc lướt qua mọi thứ, là thứ kỹ năng cần thiết cho một người chỉ có khả năng tập trung tầm ngắn đến như vậy. Chúng tôi trong phòng việc đều biết cách viết mọi điều sao cho Trump có thể hiểu được ý chính của vấn đề. Bất cứ ai không biết cách truyền đạt với Trump thì rồi khi cố gắng nói chuyện với ông ấy, sẽ nhận ra rằng ông ta chẳng biết họ đang nói về điều gì. 

Vấn đề liệu Trump có đọc những gì đã được đưa đến trước mắt hay không, đã được đặt ra vài lần trong nhiệm kỳ tổng thống của ông. Vào mùa hè năm 2020, các cơ quan tình báo Mỹ xác định rằng Nga đã trả tiền thưởng cho các chiến binh có liên hệ với Taliban, cho mỗi người lính Mỹ mà họ giết được. Lời bào chữa của Trump, mặc dù trước đó chính ông đã gọi là "fake news - tin giả", là ông không biết về tin đó. Ông ta cứ tiếp tục đưa ra lời bào chữa này ngay cả khi những nhân viên tình báo của chính Trump đã khẳng định rằng họ đã đưa tin đó vào tờ trình trước cuộc họp của ông ta. Từ những gì tôi biết về cách Donald vận hành và cách nhân viên của ông ấy bị buộc phải điều chỉnh, tôi nghĩ rằng vụ tai tiếng về tiền thưởng ấy của Nga đã không bao giờ được khuyến khích khiêu gợi sự chú ý của Trump. Mọi người đều biết ông ấy không ưa đọc, vì vậy nhân viên của ông có lẽ đã nghĩ rằng có thể che đậy nó ngay trước mắt ông ta. Hoặc vì họ không thể tin tưởng rằng ông ta sẽ không tiết lộ điều gì đó cho Putin, hoặc vì họ biết rằng ông ta sẽ trút cơn giận dữ lên họ, như mọi khi ông ta phải đối mặt với bất kỳ chuyện tiêu cực nào về nước Nga. Mặc dù vậy họ vẫn phải giữ mình. Điều họ phập phồng lo sợ là làm thế nào để viết ra giấy trắng mực đen mà vẫn che giấu được khỏi bị tổng thống chú ý.  

Chuyện ai cũng biết là, trước một cuộc điện thoại với Tổng thống Nga Vladimir Putin vừa chiến thắng trong một cuộc bầu cử lươn lẹo, Trump đã được cảnh báo trong tờ trình, bằng chữ viết hoa toàn bộ: "ĐỪNG CHÚC MỪNG". Thế nhưng, chúc mừng Putin là việc đầu tiên Trump đã làm. Bên cạnh cố gắng thể hiện sự tôn kính đối với Putin, điều này còn cho thấy Trump không thèm quan tâm đến những gì được đặt trước mặt mình, hoặc là ông ta chủ động phớt lờ cả những cảnh báo quan trọng. Hai điều đó, tôi không biết điều nào tệ hơn. 

Trong nhiệm kỳ của ông, công chúng đã bị ngập ngụa trong những câu chuyện về việc những người giải trình tình báo quốc gia cho Trump đã không thể thu hút sự chú ý của ông ta. Trump thường xuyên bỏ qua Bản tóm tắt hàng ngày của Tổng thống (PDB - President’s Daily Brief), một tập hợp thông tin tình báo về những vấn đề nghiêm trọng nhất mà Hoa Kỳ phải đối mặt, thâu thập từ khắp nơi trên thế giới. Đó là bản tóm lược những điều quan trọng nhất mà một tổng thống cần biết, vậy mà Trump lại không buồn đọc hoặc thậm chí nghe nhắc đến. Vì vậy, giống như chúng tôi ở Trump Organization đã làm, những người phụ trách tình báo của Trump đã học được cách thích nghi: Họ cắt giảm từ mười trang xuống còn ba, rồi xuống còn có một trang giấy, hoặc đôi khi chỉ còn những điểm nhấn đầu dòng và hình ảnh thôi, rồi còn phải dùng đến chước ghi tên Trump vào tư liệu, để thu hút sự chú ý của ông ta. Mà rồi ngay cả với tất cả sự thích nghi đó, họ vẫn không thể gợi Trump lưu ý được. 

Theo tác giả Anonymous, người trong nội bộ chính quyền Trump đã cho biết trong một bài báo rằng ông/bà ấy là thành viên của lực lượng phản kháng trong chính quyền (được tự tiết lộ vào cuối năm 2020 là quan chức Bộ An ninh Nội địa Miles Taylor): “Không thể nào tập trung được sự chú ý của Tổng tư lệnh (Trump) vào nhiều hơn một điều chết tiệt trong suốt mỗi cuộc họp.” 

Còn John Bolton thì nói: “Tôi không nghĩ những cuộc họp tóm tắt tình báo này cho Trump là có ích gì mấy, và cả cộng đồng tình báo cũng nghĩ vậy, vì phần lớn thời gian được dành để lắng nghe Trump nói, thay vì Trump lắng nghe người ta tóm tắt.” 

Một quan chức Nhà Trắng giấu tên cho biết: “Ông ấy chỉ nói những lời huênh hoang lớn lối. Chủ yếu là về những gì đã chiếu trên Fox News. Ông ấy thực sự tin rằng mình biết nhiều hơn các đại tướng, hơn các chuyên gia tình báo.”
 

Trump xem tin tức truyền hình cáp hàng giờ mỗi sáng và mỗi tối, nhưng đầu óc ông ấy không có chỗ cho những mối đe dọa đáng kể nhất đối với đất nước chúng ta. Tôi tự hỏi làm thế nào những người ủng hộ ông, đặc biệt là những người trong đảng (Cộng Hòa) của ông ta, những người được cho là có trách nhiệm và thông minh, lại thấy điều này có thể chấp nhận được. Tôi không hiểu làm thế nào mà những người ủng hộ ông ấy lại có thể biện minh cho việc bỏ phiếu cho Trump một lần nữa sau khi đã biết đấy là cách ông ta điều hành. 

Tôi không mong ước cương vị của những người phải cố sức để khiến Trump tập trung vào các vấn đề địa-chính-trị phức tạp, mà lại không giúp cho ông ấy kiếm được tiền, hoặc nổi tiếng. Bản thân tôi đã gặp đủ khó khăn khi phải thuyết phục ông ấy tập trung vào việc xây cất bất động sản và các vấn đề pháp lý rồi. Vào những năm 1990, Trump Organization dính líu vào một vụ kiện ở Los Angeles về việc phát triển Khách sạn Ambassador nổi tiếng. Donald là đối tác phát triển của một nhóm đã mua địa điểm này vào năm 1989. Chúng tôi muốn phá đổ khách sạn ấy, nơi Robert Kennedy đã bị ám sát, và xây lên một công trình mang tên là Trump City West. Kế hoạch bao gồm các cơ sở bán lẻ như nhà hàng ăn và cửa tiệm, một rạp chiếu phim, một địa điểm tổ chức các buổi hòa nhạc lớn, một khách sạn, các văn phòng cao cấp hạng nhất và các căn hộ siêu sang trọng. Nhiều năm trước khi bất kỳ nhà đầu tư xây cất nào ở Thành phố New York có thể mơ tưởng tới, chúng tôi đã lên kế hoạch cho các căn hộ bên trên tầng thứ 100 của tòa nhà cao nhất thế giới (đến 125 tầng) vào thời điểm đó. Đó là một kế hoạch đầy tham vọng, mặc dù ở thành phố hay xảy ra động đất này, tôi không chắc chắn được là sẽ thành công. Dự án 6-triệu-bộ-vuông ấy của chúng tôi thực sự sẽ mang lại lợi ích to lớn cho khu vực và cả thành phố nói chung, nhưng chúng tôi lâm vào cuộc chiến pháp lý với khu học chánh địa phương. Luật sư của Học khu Thống nhất Los Angeles (LAUSD) sẽ đến New York để lấy lời khai của Trump, và chúng tôi phải chuẩn bị sẵn sàng cho ông ấy. 

Việc chuẩn bị lời khai là điều cần thiết trong các vụ kiện. Nhiều vụ kiện đã bị thất bại vì những gì được nói lên trong lời khai, rất lâu trước khi vụ việc được đưa ra tòa. Có một nghệ thuật để lấy lời khai, một nghệ thuật để chọn lời khai, và một nghệ thuật để làm luật sư đại diện cho người phải khai báo. Không chỉ là chuyện hiểu biết các câu hỏi và câu đáp, là điều hầu hết mọi người đều đã biết. Điều chính yếu là phải hướng dẫn mọi người cách trả lời làm sao để họ tỏ ra thành thực, mà vẫn không cung cấp cho đối phương các thông tin mà đối phương muốn có hoặc không có. Quan điểm của phía chúng tôi rất chi tiết và phức tạp, và chúng tôi cần chuẩn bị cho Trump, là người chưa thực sự làm bất cứ điều gì trong dự án và biết rất ít về nó. 

Tôi đã nói với Donald rằng chúng ta cần hai ngày để chuẩn bị. Nhưng ông ấy thậm chí không nghĩ đến chuyện phải chuẩn bị lời khai nữa. “Tôi không cần chuẩn bị,” ông ấy bảo tôi. Chúng tôi yêu cầu một ngày thôi. Cũng không được. Chúng tôi yêu cầu nửa ngày. Vẫn không. Mặc dù phía đối phương thì có cả một ngày để lấy lời khai, nhưng rốt cuộc chúng tôi chỉ có hai giờ để chuẩn bị cho Trump. Luật sư đã bay đến từ Los Angeles để chỉ đạo quá trình chuẩn bị, một công việc hết sức tỉ mỉ phức tạp. Buổi chuẩn bị được tổ chức tại văn phòng của Donald, với luật sư, cùng tôi và trợ lý của tôi. Donald liên tục bị phân tâm, nhận điện thoại nửa chừng, và cho phép mọi người đi ra đi vào. Tệ hơn nữa, khi ông ta không biết điều gì đó, ông ta lạc đề và khó chịu với luật sư, khiến các cuộc chuẩn bị này hóa ra vô ích. 

Buổi lấy lời khai diễn ra vào ngày hôm sau tại phòng hội họp trên tầng 26 của Tháp Trump. Tôi ngồi cạnh Donald khi luật sư của LAUSD thẩm vấn ông ta qua bàn họp. Khi ông ta hỏi Trump một câu về luật sư chính của chúng tôi, có họ là Bitting, Trump giận dữ trả lời: “Không có đấu thầu (bidding) gì cả. Chúng tôi thậm chí còn chưa bao giờ bắt đầu thiết kế nữa là.” Lời tuyên bố của Trump treo lơ lửng trên không; Trump rõ ràng không hiểu gì cả và thậm chí còn không theo dõi các câu hỏi. Ông ta không biết Bitting là tên luật sư của phía chúng tôi, mặc dù chúng tôi đã nói với ông ta nhiều lần rồi, kể cả ngay ngày hôm trước. Lại nữa, từ ngữ-cảnh của câu hỏi, rõ ràng câu hỏi là về một người. Trump nghe ra “bidding - đấu thầu” và nổi nóng ngay. Ứng đối của Trump thật khủng khiếp và chẳng giúp ích gì cho lập luận của chúng tôi. Thực tế, một số câu trả lời hoàn toàn không phù hợp của Trump đã được sử dụng để chống lại chúng tôi trước tòa. 

Các luật sư của Trump, những người mà ông ta vẫn thu góp như chiến lợi phẩm, chỉ là một bằng chứng khác cho nỗi bất an của Trump về trí thông minh của chính mình. Ông ấy luôn luôn có rất nhiều luật sư, cả trong công ty lẫn bên ngoài, một số trong đó bị ông ấy xài xễ hay coi như trợ lý cá nhân.  

Trong nhiều ý nghĩa thì họ cũng là những vật sở hữu giúp củng cố hình tượng của Trump. Ông ta khoe khoang về các luật sư của mình, nhưng đồng thời cũng ganh ghét vì họ có trình độ học vấn vượt trội hơn. Ông cảm thấy bị họ đe dọa, cảm thấy thua kém khi đứng cạnh họ; và ông ấy đã trấn áp tình cảm này bằng cách dùng rất nhiều luật sư, một số người trong đó tôi thấy đã bị Trump ngược đãi một cách công khai. Giống như một kẻ chuyên bắt nạt ở trường học, cứ bắt những đứa mọt sách làm bài tập ở nhà cho mình. Họ biết nhiều hơn Trump nên ông ta phải xài xễ họ.

* * *

Không có gì sai khi chậm chạp hoặc thiếu hiểu biết, nhưng Trump có thể vừa ngốc nghếch vừa ngạo mạn gần như để trả thù. Đó là lý do tại sao ông ta nghĩ chỉ cần gặp mặt nhà độc tài Triều Tiên Kim Jong Un mà không hề chuẩn bị trước, sẽ dẫn đến một thỏa thuận có thể mang lại cho ông ta giải thưởng Nobel Hòa bình. Trump mang ảo tưởng về khả năng của chính mình, do đó không có khả năng cải thiện bản thân. Trump tuyên bố thắng lợi và cho biết đã có những thỏa thuận với Triều Tiên, nhưng điều đó chưa bao giờ thành hiện thực cả. Thực tế, tình hình vũ khí hạch nhân lại càng tồi tệ hơn trước. Kim đã dúi mặt Donald vào thất bại bằng cách thực hiện cuộc thử nghiệm hạch nhân mà anh ta hứa sẽ không làm, đồng thời chế nhạo cả Trump và nước Mỹ trong quá trình này. Thế mà Trump vẫn tiếp tục tuyên bố thắng lợi và thoát qua được tình thế, bởi vì như Steve Bannon giải thích, chiến lược của ông ấy là “flood the zone with shit - cứ đổ ra những thứ vớ vẩn làm lụt lội tràn ngập mọi nơi là xong”. Ông ta cứ tiếp tục làm những điều thái-quá mới để che giấu những dối trá, thất bại và lỗ hổng của mình; đơn giản là để ông ta khỏi bị lôi ra cật vấn về chúng. 

Carl Bernstein gần đây đã viết rằng Trump không chuẩn bị sẵn sàng cho các cuộc điện thoại với các nhà lãnh đạo nước ngoài, đến mức mọi người xung quanh ông đều tin rằng đó là một nguy cơ cho an ninh quốc gia. Đối với những cuộc gọi này, Trump rất ít khi cố gắng tìm hiểu người lãnh đạo ấy là người như thế nào, mối quan hệ của đất nước ấy với Mỹ là gì, hoặc tầm quan trọng của cuộc gọi. Bernstein viết: “Ông ta cứ tiếp tục tin rằng mình có thể quyến rủ, ép buộc hoặc bắt nạt hầu như tất cả các nhà lãnh đạo nước ngoài phải tuân theo ý muốn của mình, và ông ta thường theo đuổi các mục tiêu phù hợp với mưu toan của riêng mình hơn là những gì mà nhiều cố vấn cấp cao của ông coi là lợi ích của quốc gia.” Điều này không có gì đáng ngạc nhiên. Tại sao Trump lại phải bỏ thời gian và sức lực cho việc học hỏi khi ông ấy đã sống suốt cả cuộc đời mình "giả dạng mà qua được ải" và dựa vào sức người khác để thành công? vốn từ lâu nay đã là một chiến thuật của Trump. Từ giọng điệu ông ta cứng nhắc và phát âm sai lệch các từ ngữ trên teleprompter - máy nhắc lời, có thể thấy rõ ràng lần đầu tiên ông ấy nhìn vào các bài phát biểu của mình là khi đang trình bày chúng. 

“Tôi học cao. Tôi biết nhiều chữ,” Trump khoe trong chiến dịch tranh cử năm 2016. “Tôi có những chữ tốt nhất.” Trọng tâm của vấn đề trí tuệ của Trump là sự tự-ảo-tưởng. Trump tin rằng mình là một loại thiên tài nào đó, bất chấp thực tế là sự thiếu tính thuyết phục của câu nói đó lẽ ra đã khiến vấn đề trở nên rõ ràng rồi. Có người nói lưu loát nào mà lại nói: “Tôi biết nhiều chữ. Tôi có những chữ tốt nhất”? Nghe thực là những lời chế diễu!  

Tôi đã được hỏi suy nghĩ như thế nào về việc liệu Donald có bị chứng suy giảm nhận thức hay không, và mặc dù không phải là chuyên gia nhưng tôi có thể nói rằng vốn từ-vựng của ông ấy đã giảm sút rõ ràng trong những năm gần đây. Mặc dù ông ấy chưa bao giờ là một diễn giả hùng biện, nhưng ít nhất thì trước đây cũng đã sử dụng những biểu hiện đa dạng. Nhưng bây giờ thì ông ấy chỉ dùng đi dùng lại mãi những từ ngữ quen thuộc. Những tính từ như “weak - yếu”, “strong - mạnh” và “powerful – hùng mạnh” luôn được ông ấy ưa chuộng, nhưng giờ đây ông ấy cứ lặp đi lặp lại liên tục, thậm chí còn dùng chúng theo những cách vô nghĩa, như trong câu nói “Chúng tôi đã đề ra rất mạnh mẽ rằng [China] lẽ ra không được có lợi thế hơn so với các quốc gia khác” hoặc “Chúng tôi đang theo dõi các khu vực có số ca nhiễm ngày càng tăng, bao gồm Boston, Chicago và vùng Trung Tây. Và chúng tôi đang theo dõi rất, rất chặt chẽ và rất, rất cứng rắn.” Và tất nhiên còn có từ “big-league – cấp cao nhất”, mà mọi người nghe ra là “bigly”, mặc dù ông ấy dường như đã ngừng sử dụng sau khi đã dùng nó liên miên trong thời gian chiến dịch tranh cử năm 2016. 

Một điểm quan trọng là: Rất nhiều phát ngôn gây sốc nhất của Trump chỉ là hậu quả của việc ông nói mà không suy nghĩ. Ông ta quá vững tin vào trực giác của mình đến nghĩ rằng lời nói của mình có thể thuyết phục đến mức giúp ông ta thoát khỏi được mọi vấn đề. Thế nhưng, đặc biệt là trong vài năm gần đây, chúng ta thấy rằng Trump cứ phát ngôn theo cách ấy mà đã phải lâm vào nhiều rắc rối hơn. Vậy mà sau đó thay vì giảm bớt, ông ta lại tăng gấp đôi cường độ của lối nói ấy, khiến vấn đề càng trầm trọng thêm. 

Thói quen nói không suy nghĩ của Trump bộc lộ ra ở khắp mọi nơi. Nhiều năm trước đây đã có phát ngôn rằng có lẽ ông ta sẽ hẹn hò với Ivanka nếu cô ấy chẳng phải là con gái ông, hoặc lời bình luận về bộ ngực trong tương lai của bé Tiffany con ông. Khi còn là ứng cử viên, Trump đã đưa ra nhận xét về việc trừng phạt phụ nữ phá thai. Với tư cách là tổng thống, ông ta đã đưa ra một quyết định bốc đồng là từ bỏ các đồng minh người Kurd của chúng ta mà rút quân khỏi Syria; thú nhận với Lester Holt rằng ông đã sa thải Comey vì cuộc điều tra Nga can thiệp vào cuộc bầu cử Mỹ; tiết lộ những tin tức tình báo nhạy cảm cho đại sứ Nga về Syria.  

 Ông ta cứ nói tràn đi, rồi sau đó, vì không bao giờ thừa nhận mình sai trái, ông ta phải nói dối hoặc quay ngược lại để sửa lời hoặc chối sạch. Đó là một vòng phản hồi quá tự động đến mức gần như không cần ý thức nữa. Ông ta chỉ cần mở miệng ra là đủ.

* * *

Sự thiếu hiểu biết đáng sợ của Trump từ lâu đã là một vấn đề nhưng chưa bao giờ hiển hiện rõ ràng đến thế. Khi tôi còn làm việc với ông ấy, Trump đã tránh thoát vấn đề trách nhiệm vì ông ấy là người lanh lợi, có thể giả vờ hiểu biết, hoặc sai khiến người làm của mình đưa ra quyết định, đặc biệt khi vấn đề cần đến một mức độ chi tiết tỉ mỉ. Người kỹ sư hẳn giải thích rõ các bước cần thực hiện, rồi tôi đem trình bày với Trump, để nghe ông ta bảo: “Đừng làm phiền tôi về điều đó, Barbara. Cứ suy tính mà làm đi.” Trách nhiệm thường thuộc về tôi và các giám đốc điều hành khác. Khi nào Trump thay đổi quyết định của mình, thì thường là để bảo vệ bản thân khỏi bị đổ lỗi về điều gì đó. 

Những “thỏa thuận tuyệt vời” mà Trump tuyên bố đã đàm phán được trong sự nghiệp kinh doanh của mình không phải do ông ta là một nhà đàm phán vĩ đại. Mà phần lớn là do ông ta có đòn bẩy, có quyền lực đối với đối phương. Điều này xảy ra dưới hai hình thức: Trump có thứ gì đó mà họ rất cần, hoặc ông ấy nắm được điểm yếu gì đó ở họ. Chứ khi nào đòn bẩy yếu hoặc không có, thì Donald chỉ thực hiện một thỏa thuận tồi tệ hoặc không có được thỏa thuận nào cả. Bởi vì ông ta đã quá quen thuộc với việc có một sân chơi không đồng đều nên ông hiếm khi thấy mình phụ thuộc vào lợi thế sân chơi ấy đến mức nào. Đối với Trump, lợi thế ấy giống như dưỡng khí; luôn luôn có sẵn đó cho ông ta. 

Nhưng chúng ta thì dễ dàng nhận thấy điều đó. Tôi đã thích thú theo dõi lần ông ấy buộc phải rút lui trong cuộc tranh chấp năm 2018 với Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi về ngân sách liên quan đến việc chính phủ đóng cửa. Ông ta không có lợi thế như thường lệ mà ông nghĩ mình có, nhưng vẫn tuyên bố rằng ông có quyền hạn cao nhất trong việc chính phủ đóng cửa. Bởi vì là tổng thống nên ông ta nghĩ mình có ưu thế đòn bẩy lớn nhất trên thế giới, nhưng ông thậm chí không hiểu ngay cả những điều cơ bản của chính phủ Mỹ: ba nhánh quyền hành ngang nhau hoạt động như thế nào, hay mức độ và giới hạn quyền lực của các nhánh là chừng nào. Vì ít kinh nghiệm đàm phán trên cơ sở bình đẳng, rốt cuộc lần đó ông ta đã phải nhượng bộ.  

Trên đấu trường quốc tế, Trump cũng đã mắc phải những sai lầm tương tự. Ông ta nghĩ rằng mình được phép giữ lại món tiền viện trợ an ninh cho Ukraine cho đến khi Ukraine bắt đầu điều tra gia đình Biden, bởi vì ông ta là tổng thống mà. Nhưng Trump không có khái niệm về quyền lực tổng thống thực sự là gì; ông ta nhầm lẫn với việc làm vua hoặc làm như một trong những nhà độc tài mà ông muốn kết thân. Mà chính những kẻ độc tài đó đã sử dụng Trump như chơi một cây đàn cho ra điệu nhạc họ muốn. Những nhà lãnh đạo như Putin biết Trump cần họ cũng như họ cần ông, và họ không sợ gì ông ta. 

Những lời chế nhạo của Trump đối với những nhân vật nguy hiểm cỡ Kim Jong Un, như hứa hẹn những tên lửa lớn hơn và đe dọa “lửa và thịnh nộ”, tất cả đều đã như pháo tịt ngòi rơi xuống đất. Một trong những đặc điểm rao bán nổi bật của Trump trong chiến dịch tranh cử năm 2016 là ông ta biết rành mọi công việc thực sự được thực hiện như thế nào, ông ta là một nhà đàm phán xuất chúng và sẽ dùng hết tài năng này để mang lại lợi ích cho nước Mỹ. Gần bốn năm sau, có điều gì Trump rêu rao đã bị thực tế bác bỏ triệt để hơn nữa không? 

Khi nào Trump bị tràn ngập bởi niềm bất an, ông ta lại bù đắp quá mức mà tuyên bố rằng mình biết mọi thứ về điều gì đó mà thật sự ông chẳng biết gì cả. Đó là lý do tại sao ông ta tự xưng là hiểu biết về quân đội nhiều hơn các tướng lĩnh, hiểu biết hơn bất kỳ ai về Hàn Quốc, năng lượng tái tạo, thuế, ngân hàng,... thậm chí hơn cả chính phủ Hoa Kỳ. Và Trump đã khẳng định quan điểm của mình về trận đại dịch là quan trọng hơn các chuyên gia như Tiến sĩ Anthony Fauci, giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh Truyền nhiễm Quốc gia (NIAID), và Tiến sĩ Deborah Birx, điều phối viên về công tác đối ứng với dịch corona virus của chính Trump. Tôi không tin dù chỉ trong một giây, rằng ông ta thực sự nghĩ như vậy. Những lần khác thì Trump thực sự tin rằng mình biết mọi thứ, và điều này thậm chí còn nguy hiểm hơn nữa. Ông ta không có khả năng hiểu được những hạn chế của chính mình, do đó cứ nghĩ rằng mình hiểu biết rất nhiều về các vấn đề mà thực tế ông ta hầu như chẳng biết gì cả. Ông ấy không những nghĩ là mình biết điều đó, mà còn tin rằng mình biết điều đó rõ hơn bất kỳ ai khác. Đó là một phiên bản đảo ngược của thực tế. 

Khi tôi còn làm việc chặt chẽ với Donald, ông ấy luôn luôn khẳng định mình thông minh hơn người mà ông ấy đang đối đầu, cho dù đó là nhà thầu, kiến trúc sư hay ủy viên thành phố. Trump từng viết rằng điều quan trọng nhất ông học được ở trường đại học là đừng bị mê hoặc bởi thành tích học vấn, vậy mà thực tế thì ông cư xử hoàn toàn trái ngược lại. Trump tuyên bố ông tốt nghiệp đứng đầu lớp trong khi thực ra ông chỉ là một học sinh trung bình. Ông còn khoe là đã học tại Wharton, một trong những trường kinh doanh hậu-đại-học được đánh giá cao nhất nước, nhưng thực ra Trump đã chỉ theo học chương trình đại học kém uy tín hơn của Wharton, và nhằm vào thời điểm họ chấp nhận đến gần nửa số người xin vào học. Trump còn nhờ có người anh ruột đã học ở đó nên đã chuyển trường được đến đó sau hai năm học ở Fordham. Bởi ông ta đưa chuyện đã học ở một trường thuộc đẳng cấp Ivy League làm bằng chứng cho trí tuệ của mình nên chúng ta biết là ông ấy trọng giá trị bằng cấp. Người đã từng giải quyết nhiều chuyện kín cho ông là Michael Cohen, đã ra làm chứng trước Quốc hội rằng Trump đã sai anh ta đi đe dọa tất cả các trường đã học của ông để ngăn cấm họ tiết lộ bất kỳ điểm số hoặc bản điểm nào của Trump. Lại một lần nữa, hành động của Trump phản bội lời nói của ông ta. Sự thật này cho chúng ta biết hai điều: Trump đã là một học sinh không xuất sắc gì mấy và ông ta không muốn cho ai biết điều đó. 

Kinh nghiệm của tôi với Donald là một cuộc chiến không ngừng chống lại sự thiếu hiểu biết và thờ ơ của ông ấy trong việc học hỏi. Sau hai năm rời xa Trump Organization, tôi đã trở lại vào năm 1987 với vai trò phó chủ tịch điều hành về xây dựng và khai phát. Ngoài những công việc khác, tôi còn được giao trách nhiệm phát triển tài sản của Alexander's Inc., một công ty bán lẻ đã lên sàn chứng khoán, có các trung tâm thương mại và cửa hàng ở New York và New Jersey. Donald, cùng với đồng liêu là Steven Roth của Vornado REIT sở hữu quyền kiểm soát cổ phiếu, và về cơ bản đã điều hành công ty ấy. 

Ngoài 2 trung tâm mua sắm và 11 cửa hàng đang hoạt động, Alexander's còn sở hữu hầu hết đất đai của các cơ sở đó. Các cửa hàng đang dần dẹp tiệm, nhưng về mặt bất động sản thì chúng vẫn là vàng nguyên chất. Kế hoạch của Donald và Roth là đóng cửa các cửa hàng mà phát triển bất động sản. Trump là nhà phát triển chính thức và được bù đắp khoản phí 4% cho tất cả các khoản chi mà ông thực hiện liên quan đến việc phát triển. Khoản này bao gồm tất cả công việc tôi đã làm: đàm phán các vụ giao dịch, buôn bán bất động sản, thuê kiến trúc sư, kỹ sư, luật sư, và giám sát công việc của họ, cùng với tiền lương của tôi. Vì vậy, Trump kiếm tiền không chỉ từ công việc của tôi mà còn từ tiền lương của tôi nữa. 

Một lần nọ, tôi đang cố gắng xin phép phá dỡ tòa nhà Alexander ở khu Paramus, New Jersey, nơi đã vấp phải rất nhiều sự phản đối của người dân địa phương. Trong khi chúng tôi đang thảo luận về quy trình phê duyệt tại văn phòng của ông, Trump đã chia sẻ điều mà ông tự cho là một ý tưởng tuyệt vời.

“Barbara, đợi đã, đợi đã. Tôi hiểu rồi,” ông nói. "Nghe đây. Chỉ cần loại bỏ chữ X và R ra khỏi bảng hiệu của Alexander là được.”

"Tại sao?" Tôi hỏi. “Sẽ được gì nào?”

“Thì họ sẽ muốn chúng ta phá dỡ nó đi,” ông nói với ánh mắt lấp lánh đắc ý. 

Trong sự thiếu hiểu biết của mình, Donald nghĩ rằng làm vậy sẽ khiến tòa nhà trông chướng mắt và do đó khiến người dân địa phương muốn thấy nó bị phá bỏ đi. Trước hết, điều đó thậm chí không thể thực hiện được: Rõ ràng là chữ R gắn cứng với tất cả các chữ cái khác trong bảng hiệu. Vả lại, ý đó còn là một ý tưởng dở tệ, gợi nhớ đến lần ông ấy bảo tôi đừng dọn cỏ hay lau cửa sổ của một trong những tòa nhà khác của công ty Alexander mà chúng tôi đang cố gắng phá bỏ. Ông ta nghĩ rằng những hành động như thế sẽ thuyết phục được người dân địa phương từ bỏ sự phản đối của họ về việc ông phá bỏ tòa nhà. Nhưng tôi thì hiểu điều ông ấy không hiểu: rằng người dân ở khu Paramus sẽ không ghét tòa nhà nếu chúng tôi làm những điều như thế, mà họ sẽ căm ghét chúng tôi kia. Đó là một nước cờ rõ ràng đến mức tôi thậm chí không buồn tranh cãi với ông ta; Tôi chỉ gật đầu lấy lệ rồi không làm thôi. Bởi điều duy nhất nó có thể đạt được là khiến người ta thấy ông ta giống như một tên chúa trùm khu ổ chuột, mà còn củng cố sự phản đối chống lại ông ta. Có nhiều cách khác để đạt được điều ông ta muốn mà không khiến người dân tức giận, hay làm tổn hại đến tên tuổi Trump. 

Trong khi tôi đang tập trung vào việc hoàn thành các thiết kế và phê duyệt cho các trung tâm mua sắm, Trump vẫn thường tấn công tôi bằng những ý tưởng non nớt của ông ta về việc xua đuổi người thuê, và chia sẻ suy nghĩ của ông ta về việc đặt tên cho các bất động sản. Ông nhất quyết hai trung tâm mua sắm phải được gọi là Trump Centre, với cách đánh vần tiếng Anh “thanh lịch” kia. Địa điểm ở Queens thì nằm trong một khu vực có tên là Công viên Rego, mà Trump cho là không có gì hấp dẫn; ông nhất định bắt chúng tôi phải quảng cáo rằng trung tâm mua sắm nằm trong cộng đồng lân cận sang trọng hơn thuộc khu Forest Hills, mặc dù thực tế không phải vậy. Điều này phù hợp với những gì Trump thường tập trung suy tính: làm thế nào để quảng cáo và đặt tên hấp dẫn cho mọi thứ. Trên danh nghĩa thì Trump là người đứng đầu dự án, nhưng ông ta thực sự không làm gì nhiều cả. Ông ta có cái nhìn rất bề ngoài về những gì chúng tôi làm và không bao giờ bận tâm đến việc học hỏi bất cứ điều gì ngoài những điều cơ bản. 

Còn về kiến thức về tài chính của Trump, thứ mà ông coi là đương nhiên mình có sẵn, thì các vụ phá sản của ông đã được đề cập chi tiết ở nhiều nơi rồi. Mặc dù Trump khoe là việc khai phá sản cho thấy ông ta giỏi các ngón nghề trong trò chơi qua mặt hệ thống như thế nào, nhưng trên thực tế, khai phá sản phản ánh sự thất bại của các doanh nghiệp của Trump. Ông ta đã điều hành các sòng bạc và rất nhiều công việc kinh doanh khác của mình xuống đất đen. Các ngân hàng đã bảo lãnh cho ông ta chỉ vì cứu Trump sống có lợi cho họ hơn là để mặc cho chết. Nếu các ngân hàng tịch thu những bất động sản chưa được phát triển của Trump, họ sẽ chẳng có được gì ngoài mấy mảnh đất trống mà họ sẽ phải thanh lý để rút lại từng xu. Trong khi đó, giúp Donald tiếp tục thì ông ta còn có thể nhận được sự chấp thuận cho các dự án phát triển, nâng cao đáng kể giá trị của chúng, và thậm chí có thể hoàn trả mọi khoản nợ ngân hàng. 

Khi được hỏi nhiều lần rằng ông nhận lời khuyên từ ai, Trump cho biết là từ chính mình. “Tôi nói chuyện với chính mình... bởi tôi có một bộ não tốt,” ông nói thế trên đường vận động tranh cử khi bị thôi thúc nêu tên các cố vấn chính sách đối ngoại của mình. “Cố vấn chính của tôi là chính tôi.” Làm sao ông ta có thể táo tợn mà nói ra như thế? Trump đã hoàn toàn không có kinh nghiệm trong chính phủ, và không biết gì về chính sách đối ngoại. Ngay cả những chuyên gia hàng đầu thế giới cũng tìm kiếm lời khuyên từ bên ngoài kia mà. “Tôi không muốn bàn chuyện với bất kỳ ai”, Trump liên tục phàn nàn với chánh văn phòng đầu tiên của mình là John Kelly. “Tôi biết nhiều hơn họ. Tôi biết rõ hơn bất cứ ai khác.” 

Trump tin rằng ông là cố vấn tốt nhất của chính mình, một phần vì kiêu ngạo, và phần khác là để trốn tránh sự thật rằng ông ta hiểu biết quá ít. Tôi không biết khi nào và làm thế nào mà điều này đã trở thành vấn đề gây tranh cãi, nhưng tổng thống Hoa Kỳ thì phải biết nhiều hơn người bình thường và có trí thông minh trên mức trung bình. Phải là người có đủ kiên nhẫn để đọc, khả năng để hiểu báo cáo của các chuyên gia, cũng như có ý thức tốt lành và khiêm tốn để làm theo lời khuyên của họ. 

Trump thì chẳng biết gì, mà việc thừa nhận điều đó và tìm kiếm sự giúp đỡ là trái với tính cách của ông ấy. Gary Cohn, giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia đầu tiên của Trump, đã nói về việc Trump thực tình đã nghĩ rằng nước Mỹ có thể in tiền ra để trả hết nợ nần. Ông ấy vẫn không hiểu thuế quan hay thâm hụt mậu dịch là gì, mặc dù cứ tuyên bố là biết nhiều hơn bất kỳ ai về chúng. Có vẻ ông ta không thể hiểu rằng không phải China sẽ trả thêm thuế quan như ông vẫn nói; mà chính người tiêu dùng Mỹ sẽ phải chịu chi trả thêm. 

Trump nói rằng ông tin vào trực giác của mình, bởi đó là tất cả những gì ông ta có được, chứ không phải cơ sở, kiến thức hay lòng ham học. Ông ta thiếu khả năng học hỏi hoặc chỉ là quá lười biếng. Mà có thể là sự kết hợp của cả hai. Việc Trump không đáp ứng được những yêu cầu cơ bản ấy đã gây thiệt hại cho nước Mỹ, gây nguy hiểm cho người dân Mỹ và hủy hoại danh tiếng của chúng ta trên toàn thế giới. Quay lại thời còn làm việc cho ông ấy, tôi thấy Trump chưa bao giờ đầu tư vào việc học tập hay chú ý vào vấn đề, bởi vì ông ấy chưa bao giờ bị buộc phải làm vậy. Ông ấy nỗ lực hết mình cho phần trình diễn mà thôi.  

Phạm Vũ Thịnh dịch

Sydney 05/11/2023

Chú thích:

^[1] Frederick Doulass: Năm 2017, đánh dấu Black History Month - Tháng Lịch sử Người da đen, bài diễn thuyết của Trump đã đưa ra một số nhận xét kỳ lạ về Frederick Douglass, cựu nô lệ, người theo chủ nghĩa bãi bỏ nô lệ, và là nhà văn vận động bầu cử bình đẳng (cho cả phụ nữ); nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy Trump hiểu biết chút gì về chủ đề của mình, dựa trên bài bình luận lan man, trống rỗng, chủ yếu là nói về bản thân ông ta. Trump dùng thì hiện tại, nói rằng “Frederick Douglass is an example of someone who’s done an amazing job and is being recognized more and more, I noticed" (Tôi nhận thấy Frederick Douglass là một ví dụ về một người làm được một công việc đáng kinh ngạc và đang càng ngày càng được công nhận nhiều hơn,) đơn giản là Trump không biết rằng trên thực tế, người theo chủ nghĩa bãi bỏ nô lệ da đen nổi tiếng Frederick Doulass đã qua đời vào năm 1895.

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả 
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com"

Cảm tưởng, ý kiến xin gởi về  t4phamvu@hotmail.com