Green New Deal toàn diện và triệt để

Kate Aronoff et al.
Phạm Vũ Thịnh dịch

Để đạt được mức phát thải thực chất bằng không (0) từ lĩnh vực điện năng vào giữa những năm 2030, thì nước Mỹ cần phải xây dựng năng lượng sạch mới nhanh chóng ít nhất là hơn mười lần so với những năm gần đây. Cùng với các khoản đầu tư của công vào việc phục hồi hệ sinh thái, vào cơ sở hạ tầng xanh và công tác bảo tồn môi sinh, các dự án xây dựng này sẽ đòi hỏi một lượng lao động khổng lồ, và do đó tạo ra hàng triệu việc làm xanh phẩm chất cao. Đơn giản là trong lịch sử chưa hề có tiền lệ nào về chuyện khu vực tư nhân huy động nguồn vốn đó một cách rộng rãi và nhanh chóng như thế cả. Đến nay, với sự hỗ trợ của chính quyền, các nhà tư bản xanh đã phát triển được các công nghệ năng lượng sạch giá rẻ và hiệu quả. Thế nhưng trong khi các công ty năng lượng mặt trời dần dần có thể cạnh tranh thắng thế hơn than, họ không thể làm ra luật để chấm dứt sử dụng than hoặc biến đổi lưới điện và hệ thống năng lượng trên quy mô rộng lớn.

Trong kế hoạch Green New Deal toàn diện triệt-để thì khu vực công (chính quyền) sẽ chỉ đạo đầu tư và điều phối sản xuất, như đã làm trong thời kỳ Thế chiến thứ hai (New Deal). Các cơ quan công quyền của chính phủ có thể làm được những công việc phức tạp như vậy không? Thực tế là họ đã làm được cách đây bảy mươi lăm năm, chỉ với những tập giấy viết và bảng phấn. Vào những năm 1940, các cơ quan công quyền mới được tổ chức, chung sức với quân đội và các doanh nghiệp được chính phủ trợ cấp, đã tăng gia sản xuất máy móc chiến đấu với tốc độ không tưởng tượng được trước đó. Ngành công nghiệp được nhà nước hỗ trợ đã xây dựng nhà máy lớn nhất thế giới trong vòng chưa đầy một năm gần Ypsilanti, tiểu bang Michigan; từ đó tiếp tục sản xuất mỗi giờ một máy bay ném bom B-24. Qua đêm, các nhà máy sản xuất ghế xe hơi chuyển sang sản xuất dù nhảy, và dây chuyền lắp ráp xe Cadillac bắt đầu sản xuất xe tăng.

Ước chi có thể dùng ví dụ khác hơn là nỗ lực chiến tranh trong Thế chiến thứ hai để diễn tả sự tương đồng về quy mô hành động công cộng đó. Tuy nhiên, điểm mấu chốt vẫn là: chúng ta có thể xây dựng và thúc đẩy một khu vực công có khả năng quản lý chỉ đạo quá trình chuyển đổi nhanh chóng và công bằng. Hơn nữa, người ta thường quên rằng cơ năng chính quyền ngày nay đã được xây đắp ngay từ nhiều thập kỷ trước bởi New Deal trong thời kỳ Thế chiến thứ hai. Nhưng phái tân-tự-do (về kinh tế, Neoliberals) trong suốt 4 thập kỷ qua đã đục phá các cơ năng hành chính này, làm suy yếu nhiều quy luật và nhiều cơ quan liên bang, để trao quyền cho các doanh nghiệp lớn. Xây dựng lại, củng cố lại các thiết chế công là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất mà chúng ta phải đối mặt ngày nay.

Phần lớn những gì chúng tôi đang đề xuất được gọi là chính sách công nghiệp (industrial policy). Như đang phổ biến rộng rãi ở Châu Âu, Đông Á và Đông Nam Á, và xa hơn nữa; như đã thấy trong các thành quả của ARRA (American Recovery and Reinvestment Act, Đạo luật Phục hồi và Tái đầu tư của Mỹ, là một dự luật kích thích tài chính được Tổng thống Barack Obama ký vào ngày 17 tháng 2 năm 2009, nhằm đối phó với cuộc Đại suy thoái trong thời kỳ đó). Nói rộng hơn thì tại Hoa Kỳ, nghiên cứu quân sự do chính quyền tài trợ đã tạo ra hầu hết các công nghệ được ứng dụng rộng khắp hiện nay, trên điện thoại thông minh, như GPS, mạng Internet và các bộ phận vi-xử-lý. Viện Y tế Quốc gia và chương trình Advanced Research Projects Agency-Energy (ARPA-E) – dự án nghiên cứu tiên tiến về năng lượng, của Bộ Năng lượng Mỹ thường xuyên tài trợ cho những sáng kiến mang tính đột phá. Hầu hết việc phát triển cơ sở hạ tầng đã kết hợp đầu tư công và tư. Các bang lớn như California và New York đã và đang thử nghiệm các công cụ Green New Deal như: các quy chế tích cực chặt chẽ, ngân hàng xanh, và nhắm phát triển đầu tư xanh vào các cộng đồng bị thiệt thòi.

Sự tham gia của quần chúng sẽ là điều cần thiết để đảm bảo việc huy động quy mô lớn như thế sẽ không ảnh hưởng xấu đến cuộc sống của người dân. Quyền lực liên bang không cần phải là kiểm soát từ trên xuống. Tất cả các nghiệp đoàn, tổ chức phi lợi nhuận và các nhóm cộng đồng sẽ giúp chỉ đạo quá trình chuyển đổi. Giống như đã làm (thành công) ở nước Đức, chúng ta có thể thúc đẩy thực hiện các hợp tác xã cộng đồng cho năng lượng mặt trời và gió trên đất liền. Trong các cộng đồng thuộc tầng lớp lao động, vốn có tỷ lệ vượt trội là những người da đen và da nâu, thì đầu tư có thể trao quyền cho mọi người để tham gia quyết định về sản xuất, đồng thời hướng quỹ công cho các nhu cầu của họ. Tất cả những điều này có thể giúp định hướng chính quyền rời khỏi việc giam giữ tù nhân hàng loạt (mass incarceration) mà hướng tới phúc lợi cộng đồng.

Chúng ta cũng sẽ mở rộng các định chế phi-thị-trường chịu trách nhiệm giải trình và được điều hành bởi các cộng đồng chứ không phải chính phủ, chẳng hạn các công đoàn tín dụng và tiện ích công cộng, các quỹ đất đai và hợp tác xã công nhân. Và chúng ta hoan nghênh người lao động đồng sở hữu các công ty tư doanh lớn, thông qua các thỏa thuận như “quỹ sở hữu toàn diện” (inclusive ownership funds) đang được bàn luận ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Các dự án do liên bang tài trợ sẽ được kiểm soát tại địa phương. Cũng như các thư viện hình ảnh kiêm trung tâm phục hồi kinh tế (resiliency centers), các vườn rau cộng đồng sử dụng cư dân trong khu vực, và hợp tác xã của các nhà thầu trang bị các ngôi nhà chống mưa nắng,... Mục đích không phải là trao cho chính quyền ở Washington DC nhiều quyền lực tập trung hơn, mà là để công quỹ của liên bang được dùng, ở nhiều quy mô khác nhau, để trao quyền cho các cộng đồng địa phương quản lý tốt hơn cuộc sống của chính họ.

Cuối cùng thì phương pháp tiếp cận ưu tiên là thuế carbon của những người hô hào loại Green New Deal giả mạo, coi kinh tế vi-mô là giải pháp cho cuộc khủng hoảng khí hậu, trong khi những gì chúng ta thực sự cần đến là một nền kinh-tế-chính-trị mới (a new political economy). Ngăn chặn thảm họa biến đổi khí hậu có nghĩa là chuyển đổi lề lối tiêu dùng và sản xuất, ưu tiên cho hàng hóa công cộng mọi người chia sẻ được, để cải thiện phẩm chất cuộc sống toàn thể, thay vì cứ phải tiêu thụ những thứ rẻ tiền, giàu carbon mà chúng ta thực sự không cần đến. Tất cả chúng ta nên ăn ít thịt hơn và bớt dùng máy bay để đi vui chơi thường xuyên. Nhưng chúng ta phải cùng nhau thay đổi trong cộng đồng, vì thế, cần có các giải pháp thay thế không có carbon. Các cơ quan công quyền sẽ thúc đẩy sự thay đổi lớn này, sẽ cung cấp việc làm xanh thay cho những công việc làm hủy hoại môi trường; sẽ xây dựng nhà ở công cộng, công viên và sân chơi được chính quyền đảm bảo; và khuếch trương mạnh mẽ các dịch vụ không-carbon như chăm sóc sức khỏe và giáo dục miễn phí. Đầu tư vào bình đẳng (equality) không phải chỉ là một công việc chính quyền thêm thắt vào để mang lại cảm giác vui thích vì làm việc thiện, mà đó là đòn bẩy hiệu quả có hiệu năng cao nhất để loại trừ carbon, bằng cách làm cho cuộc sống tốt đẹp và tương thích với việc sử dụng tài nguyên ít hơn.

Chính những người giàu sẽ chịu gánh nặng của sự hy sinh để giải trừ khủng hoảng khí hậu hiện nay. Họ đã gặt hái hầu như tất cả lợi ích của tăng trưởng kinh tế trong nhiều thập kỷ qua, và họ đã chi tiêu tất cả lợi ích đó một cách xa hoa phung phí cho riêng họ. Trên toàn cầu, 10 phần trăm là những người giàu có nhất phải chịu trách nhiệm cho một nửa số lượng khí thải carbon của thế giới. Ở Hoa Kỳ, một phần mười dân số là những người giàu nhất chịu trách nhiệm cho một phần tư lượng khí thải. Cắt giảm mức tiêu thụ của họ sẽ có tác động sinh thái lớn hơn rất nhiều, so với bất kỳ những gì phần còn lại là chúng ta có thể làm riêng lẻ. Nhà khoa học khí hậu Kevin Anderson ước tính rằng nếu thành phần 10 phần trăm, là những người giàu nhất trên toàn thế giới, tiêu thụ ở mức trung bình của người dân châu Âu, thì lượng khí thải carbon toàn cầu sẽ giảm sút khoảng một phần ba. Những người giàu có lại còn đổ hàng tỷ USD họ không tiêu hết vào các khoản đầu tư làm thiệt hại thế giới chung, từ những căn hộ sang trọng không có người ở tại New York và San Francisco, cho đến những khoản đầu tư mạo hiểm được ném vào các công ty chia sẻ xe di chuyển, đang cạnh tranh khiến các phương tiện giao thông công cộng khốn đốn.

Để tái sử dụng, tái chế và quan trọng nhất là tái phân phối trên quy mô lớn, một Green New Deal toàn diện và triệt để sẽ đánh thuế cao hơn trên tài sản sở hữu, tài sản thừa kế và thu nhập cấp cao, để cắt giảm những tiêu dùng xa xỉ phung phí cá nhân, thay vào đó giúp tài trợ cho những thứ xa hoa mà công chúng có quyền chia sẻ và hưởng thụ, ...

Một dự án hoành tráng như vậy sẽ cần rất nhiều thứ thường được gọi là "ý chí chính trị", hoặc thứ mà chúng tôi muốn gọi là quyền lực chính trị. Đây là lúc mà chỗ khác biệt giữa tầm nhìn Green New Deal toàn diện triệt để, và tầm nhìn Green New Deal giả mạo bộc lộ rõ rệt. Giới chính trị gia được xem là tinh hoa, khi nói về chính sách xanh, thường cho rằng sự thay đổi đến từ bên trên, nghĩa là chỉ cần một số chính trị gia đủ mạnh dạn để dẫn đầu hành động vì khí hậu, thì người dân sẽ theo sau. Chúng tôi nghĩ ngược lại mới đúng: người dân phải dẫn đầu.

Giới tinh hoa về chính sách xanh thường xuyên thuyết giải về biến đổi khí hậu rằng: người dân bình thường không thể hiểu được về biến đổi khí hậu, và sẽ không bao giờ hy sinh vì lợi ích của những thế hệ tương lai gần hay xa hơn. Nhưng chúng tôi nghĩ rằng vấn đề thực sự chính là vì lâu nay người dân bình thường đã bị tước bỏ quyền lực của họ. Bắt đầu từ những năm 1970, tầng lớp doanh nhân Hoa Kỳ đã đè nát các liên đoàn lao động, một trong những công cụ vĩ đại nhất của chúng ta tranh đấu cho sự bình đẳng. Tỷ lệ người lao động được đại diện bởi nghiệp đoàn đã giảm mất một nửa; trong lúc đó, tiền lương thực chất của công nhân bị đình trệ, mặc dù năng suất của họ tăng lên. Tỷ lệ thu nhập của 10% số người làm việc, là những người có thu nhập cao nhất, đã tăng gần gấp đôi từ thập kỷ 1970, và 1% là giới thu nhập tối thượng thậm chí còn tăng thu nhập nhiều hơn thế nữa. Đây không chỉ là một sự thay đổi nhờ kinh tế mà còn là một sự thay đổi nhờ chính trị nữa. Giới siêu giàu thậm chí còn chiếm quyền kiểm soát lớn hơn đối với các đảng phái chính trị, viết lại luật pháp ở mọi cấp chính quyền vì lợi ích của chính họ.

Trong khi giới tinh hoa đó của đất nước loại bỏ cả các nghiệp đoàn và quyền lực công, họ đồng thời củng cố cường lực hóa các doanh nghiệp lớn và lĩnh vực nhiên liệu hóa thạch. Các hiệp hội tư bản hàng đầu, như Business Roundtable - Hội nghị bàn tròn kinh doanh, US Chamber of Commerce - Phòng Thương mại Hoa Kỳ, National Association of Manufacturers - Hiệp hội các nhà sản xuất quốc gia, ... đã chung sức thực hiện việc giảm thuế Big Oil cho chính họ và rút bớt các quy chế trên các công ty xăng dầu lớn. Mà ngay cả Đảng Dân chủ Mỹ cũng đã giúp một tay vào đó nữa!

Để phá vỡ quyền lực của giới tinh hoa đang trị vì đó, và tạo áp lực phải đặt các ưu tiên cho công chúng lên nền kinh tế, chúng ta cần phải xây dựng một liên minh quần chúng của những người dân bình thường. Việc xây dựng lại quyền lực công chúng sẽ đòi hỏi phải giải quyết những bất bình đẳng và chia rẽ mà chủ nghĩa tư bản gieo rắc, cả trong các gia đình lao động Hoa Kỳ và xuyên biên giới nữa. Mọi thứ giờ đây đã trở nên tồi tệ đến mức hầu hết người dân Mỹ đã sẵn sàng cho sự thay đổi triệt để, như những bất ổn chính trị gần đây đã cho thấy rõ ràng. Một Green New Deal cấp tiến (toàn diện và triệt để) sẽ không cố tránh né tất cả các năng lượng chính trị này, mà thực sự được xây dựng dựa trên đó, cho lợi ích chung của mọi người dân.

Phạm Vũ Thịnh dịch
03 Apr 2021

® "Khi phát hành lại thông tin từ trang này cần phải có sự đồng ý của tác giả 
và ghi rõ nguồn lấy từ www.erct.com"

Cảm tưởng, ý kiến xin gởi về  t4phamvu@hotmail.com