Hầu Chuyện vị Hoàng Đế triều đại nhà Hồ
 

Văn Lang Tôn-thất Phương

*

* 

Nói láo mà chơi, nói láo chơi
Gió thu hiu hắt, giọt thu rơi
Chuyện đời đã chán không buồn nhắc
Thơ thẩn nghe ma bảo mấy lời

(Bồ Tùng Linh) 

*

* 

Hắn gặp được ông cụ đã 6-7 lần rồi, lần đầu cũng do sự tình cờ trong một giấc mơ; nhưng không hiểu vì sao, sau đó lại tiếp tục nằm mơ gặp ông cụ mãi ... 

Sau vài lần chuyện vãn, hắn biết được ông cụ râu tóc bạc phơ kia là cụ Hồ: Thái Thượng Hoàng Hồ Quý Ly, danh hiệu “Quốc Tổ Chương Hoàng Đế” của nước Đại Ngu. 

Ông cụ không nói ra thân phận, nhưng các cận vệ của ông hé lộ ra cho hắn, có lẽ họ ngụ ý hắn phải giữ mồm giữ miệng, đừng “bác bác, cháu cháu” như hồi mới gặp, còn chưa biết. Riêng ông cụ thì lúc nào cũng hiền từ với hắn, nụ cười luôn vui vẻ.

Khi thấy hắn tự nhiên bỗng đâm ra khép nép kêu “Bệ Hạ”, ông cụ từ tốn bảo hắn đừng như thế.

-          Nhưng, người là một vị vua, dạ thưa!

-          Dạ với thưa gì, lão đây không còn là vua của ai nữa! Anh muốn kêu gì thì kêu, nhưng hai chữ ‘Bệ Hạ’ thì anh thôi đi nhé !  

Ông cụ dặn thế, nhưng hắn vẫn chưa kềm được nỗi sợ. Vì hồi còn đi học, hắn có nghe biết bao điều về vị vua này: “Họ Hồ hiếu sát, chém hết những ai chống đối, đến nỗi thiên hạ ra đường gặp người quen không dám dừng lại nói chuyện, chỉ lấy mắt mà liếc nhau”, “Ai tâu trình ý kiến mà vua không vừa ý là giết” ... Lúc giặc Minh đang đuổi theo, vua chạy đến vùng nọ gặp hai cha con người địa phương; hỏi ngọn núi gần đó tên gì, họ đáp “núi Thiên Cầm” (‘trời bắt’), thế là nổi giận, truyền chém đầu cả hai, vv... 

Vậy mà trước nay, thấy ông cụ thân thiện, hắn cứ kiểu như “gần chùa kêu Bụt bằng anh”... Nhưng nhìn ông cụ lại không thấy có chút gì khó khăn hay dữ tợn cả. Nét mặt ông tuy đăm chiêu, nhưng nụ cười hiền hậu; ánh mắt khi nhìn hắn thì đầm ấm như ông đang nhìn một đứa trẻ thơ... 

Có lần, ông cụ hỏi hắn: 

-          Anh làm gì nhỉ?

-          Dạ thưa, tiểu bối đọc sách ạ. 

-          Đọc sách? Lại cũng là một con mọt nữa rồi! Nhai văn nhá chữ, chẳng được tích sự gì, chỉ cắm đầu đi tin mấy điều vớ vẩn trong sách rồi tưởng mình quán cổ thông kim!

-          Dạ, chắc ít nhiều gì thì cũng có chuyện đó thật. Nhưng thưa, cũng tùy thôi, mình phải biết lọc ra các điều hay dở rồi mới tin. Biển học vốn vô bờ, dạ thưa, lắm khi mình cũng lầm lạc nhưng phải ráng để đừng lầm hết cái nọ đến cái kia thôi... 

-          Vậy anh học được cái gì trong sách vở?

-          Thưa, có nhiều điều trong đó cũng đúng, tiểu bối có suy nghĩ kỹ và tin rằng nhận định như sau là đúng: “Mọi lý thuyết đều màu xám, chỉ có cây đời là mãi mãi xanh tươi”.

-          Chỉ có chừng đó thôi sao?

-          Thưa, vì xã hội loài người luôn luôn đổi thay để tiến bộ, cho nên không có chủ thuyết nào là “trải nghìn năm vẫn còn mới mẻ”, không có chủ trương của cá nhân nào là “sau muôn thuở không kẻ vượt qua”! 

-          Hừ, cũng có lý, nhưng chưa thoát ra được cái vòng lẩn quẩn múa tay không. Mấy điều anh nói, có cho ai ăn thế cơm được đâu!

-          Thưa, niềm tin cũng không ăn được nhưng làm cho con người có thể đương đầu với sự nhọc nhằn mà sống. Con người chỉ cố gắng khi có niềm tin, tin rằng trong xã hội có sự công bằng, có phải trái, ngày ngày được an lành và ngày mai họ sẽ có no ấm... Dạ thưa, dưới triều đại của ngài thuở đó, con người muốn sống với sợ hãi, hay muốn sống với một niềm tin? 

-          Anh ràng buộc dữ lắm! Vậy sách vở mà anh đọc, toàn nói xấu về triều đại nhà Hồ hay sao?

-          Thưa, loài người là cái giống lắm mưu mô, cứ ưa bẻ cong hay vặn vẹo để tìm cái lợi cho cá nhân hay tập đoàn của mình về kinh tế hay chính trị. Thành ra tùy nhu cầu mà nhận định của họ có thể nay rày mai khác. Bảo là nhận định về nhà Đinh, nhà Hồ, nhà Mạc hay Tây Sơn hoặc nhà Nguyễn, thưa, cũng tùy theo kẻ nhận định là ai mà thôi...

-          Lão đây hiểu điều đó, anh không cần rào trước đón sau. Thiên hạ nói những gì thì lão cũng biết, nhưng lão muốn hỏi cá nhân anh đó: Anh nghĩ thế nào về triều đại nhà Hồ? Theo anh, lão đây là kẻ thế nào?

-          Thưa, ngài là một con người, dĩ nhiên có điều tốt và điều không tốt. Tiểu bối nghĩ là ngài tốt và không tốt.

-          Cái nào nhiều hơn, anh nói ngắn gọn được không?

-          Thưa, nếu được phép nói ra thì tiểu bối xin được dài giòng một chút, về cả hai mặt tốt và không tốt. Trước hết, ngài không phải là một kẻ tầm thường.  Lập nên được cả một triều đại,  đâu phải ai làm cũng được. 

-          Anh nghĩ thế sao? Bọn họ thì bảo ta cướp ngôi nhà Trần nên bị dân chúng ghét...

-          Thưa, chuyện thay đổi ngôi thì trên thế giới này đâu đâu cũng có, thời nào cũng có. Nhà Đinh suy thì quyền bính về tay vua Lê Hoàn, nhà Tiền Lê suy thì quyền bính về tay vua Công Uẩn, nhà Lý suy thì nhà Trần lên thay thế... Thiên hạ không phải là của riêng ai, vấn đề là con người được an cư lạc nghiệp, là sao cho trong một xã hội có lẽ sống, có sự tiến bộ; là giới cầm quyền thì phải có trách nhiệm đó ... Cốt lõi là vậy, chứ không phải việc quyền bính đi vào tay ai! 

-          Thì ta cũng ráng làm những cải cách, xây dựng, giữ cho triều đình bền vững cũng là lo cho xã tắc thôi. Sao dân chúng không hiểu mà đi oán ghét, lắm kẻ chống lại triều đình? Anh nói theo bản thân anh nghĩ đó, đừng nói theo bọn học vẹt viết liều!

-          Thưa, những cải cách và phương sách của ngài, có những điểm hợp lý và không hợp lý. Nói cụ thể, hợp lý như việc ngài bỏ lối học Tống Nho, cải cách thi cử, bỏ bớt những lối học tầm chương trích cú, nhai văn nhá chữ ..., nó rất hợp lý. Việc thuế khóa, ngài lấy kinh nghiệm đời Trần để cải tổ cho hiệu quả hơn. Còn những điều không hợp lý, ví dụ như triều đình phát hành và bắt buộc dân chúng phải dùng tiền giấy. Họ khổ vì mực in lem nhem, gặp nước thì mực tan mất làm người ta phá sản. Mà đi đổi tiền giấy thì phải trả bằng tiền đồng đắt gấp 7-8 lần, việc đổi tiền này làm hầu hết mọi người mất trắng hết số tiền mình đang có. Họ sợ triều đình nên chỉ than thầm, nhưng chắc ngài cũng có nghe. Còn việc triều đình làm lại sổ đinh, tuy thực dụng, nhưng người đời sau không biết được triều đình muốn biết rõ nhân lực của quốc gia hay chỉ nhắm bắt lính cho dễ...  

-          Vua, quan, hay thường dân đi nữa, ai cũng phải bảo vệ quốc gia. Triều đình có bắt lính cũng là chuyện cần phải làm mà thôi!

-          Nhưng tại sao triều đình đánh Chiêm Thành? Ngài có nhớ giai đoạn cuối nhà Trần, xã hội loạn lạc vì quốc lực đã yếu mà vua Duệ Tông lại ưa chinh phạt, đến nỗi mắc mưu quân Chiêm, vua  chết trong thành Đồ Bàn, các đại tướng như Đỗ Lễ và Nguyễn Nạp Hóa cũng chết theo, hao binh tổn tướng. Thay vì đánh Chiêm, lẽ ra triều đình phải nhớ rằng mỗi khi có thay đổi lớn trong xã hội thì điều lớn nhất là lo vỗ an trăm họ, khoan sức dân để tính kế lâu dài. Chiến tranh bao giờ cũng chỉ là chuyện bất đắc dĩ, sao triều đình lại lựa chọn việc đao binh?

-          Triều đình lo mở mang bờ cõi, họ phải dâng đất, anh không nhớ sao?

-          Thưa, có an lành mới có thịnh vượng, phải khoan sức dân thì nước mới mạnh, đó mới là điều hợp lý. Mà khi muốn làm gì mới, hay muốn thay đổi gì, thì cũng phải làm từ từ, không thể đem cả xã hội ra làm thí nghiệm. Nay triều đình bỏ Thăng Long dời đô về Thanh Hóa để tránh chống đối ngầm của dân;  kinh đô mới thì to rộng mà triều đình bắt xây chỉ trong vòng ba tháng, dân và lính nào không kiệt sức? Họ đói khổ, mà triều đình lại đi đánh Chiêm Thành để chiếm đất của người Chiêm làm gì?   

Vả lại, cái lo trong gan ruột không phải Chiêm Thành mà là nhà Minh ở phương Bắc. Vua tôi nhà Minh lúc đó thì đang muốn gom hết các nước nhỏ vào dưới quyền của họ. Nước ta thì từ Ngô Đinh Lê Lý Trần, lúc nào cũng bị họ đem quân xuống thôn tính. Cái lo của xã tắc, thưa ngài, không phải là thù trong mà là địch ngoài. Hán Thương điện hạ cũng đã có trình giữa triều đình là “không sợ việc khó làm, mà chỉ sợ lòng người ly loạn”, tình huống vậy đã rõ ràng lắm, thưa ngài. 

-          Anh nói chuyện lớn, nhưng cũng nên hiểu rằng trọng trách của lão đây là giữ cho triều đình bền vững. Chế độ cũ đã suy yếu, mục rã rồi, ai không cố ý tìm cách nâng nó dậy thì cũng không có gì phải sợ luật của triều đình. Còn phòng bị giặc Minh thì Hán Thương cũng biết đề phòng, xây thành quách kiên cố, lo vũ khí đầy đủ... Quân Minh có đánh xuống một lần, không thắng nên đành phải rút lui, anh quên sao? 

-          Dạ thưa, Hưng Đạo Đại Vương lúc lâm chung có dặn là phải dưỡng sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc. Bảo là chống giặc ngoài để bắt dân xây kinh đô và thành quách trong khi cả xã hội đang đói nghèo là việc không hợp lý. Còn nước Chiêm Thành, họ yếu hơn Đại Ngu thật, nhưng có quân Minh chống lưng thì họ không yếu. Quân Minh lui binh lần trước, không phải do ta mạnh mà lúc đó họ có cường địch đến gần biên giới, đó là quân của ông Timur, thưa ngài.

-          Chiêm Thành liên kết với quân Minh, triều đình biết thế, nên phải tự lấy sức mình mà gắng gỏi, dân chúng không hiểu nên không hết lòng hết sức. Đại Ngu có muốn liên minh cũng đâu có ai? 

-          Dạ thưa, về quân sự thời đó mà mạnh nhất thì chỉ có hai:  Nhà Minh và đế quốc của ông Timur ở Trung Đông. Chỉ cần làm sao ông Timur động binh nhắm vào nhà Minh, không cần đánh đi nữa thì nhà Minh cũng không dám gửi quân xuống xâm phạm Đại Ngu... 

-          Ông Timur là ai?

-          Thưa, ông Timur (Thiếp Mộc Nhi) là một nhân vật giỏi như Thành Cát Tư Hãn (Genghis Khan), suốt đời không hề thua một trận chiến nào. Quân đội của ông đã đè bẹp rất nhiều xứ trên suốt một vùng rộng lớn, kể cả đế quốc Ottoman, Ai Cập, Syria, Persia, Armenia, Georgia, Ấn Độ, vv... Đầu năm 1405, quân đội của Timur có chuẩn bị đánh nhà Minh, cử tới 200 ngàn quân kéo đến biên giới. Nhưng bỗng nhiên ông Timur qua đời đột ngột, kế hoạch tấn công đành phải bỏ dở. Giá Timur mà mạnh khỏe, ngai vàng của nhà Minh chưa chắc đã còn, nói chi chuyện viễn chinh xuống Đại Ngu vào tháng 9 năm sau đó (1406)... 

-          Cũng tại lão đây cả. Triều đình biết nhà Minh đang hồi cực thịnh, nhưng dẫu họ có mạnh như quân Nguyên trước đó đi nữa, Hưng Đạo Đại Vương vẫn chống lại được. Do quá chú trọng đến sự bền vững của triều đại, lão đây không nghe lời can gián, để cho xã hội cạn kiệt thì lấy sức đâu để chống giặc ngoài. 

Sau khi Đại Ngu thua trận thì kết quả ra sao, lão đây cũng có biết. Nào là quân Minh bắt dân chúng lên rừng xuống biển, bắt chim trã, mò trân châu. Nào là đốt sạch, phá sạch, tịch thu sạch những gì là văn hóa của nước ta, không phải chỉ trong một lần mà kéo dài đến ba lượt. Vì thế mà sau này, dân Việt muốn tìm lại lịch sử của chính mình thì không còn có gì cả, phải sao chép lại từ Tứ Khố Toàn Thư của nhà Thanh... Văn hóa dân tộc và những kinh nghiệm trị nước từ Đinh Lê Lý Trần, lẽ ra phải được kế thừa, nhưng tất cả đều bị quân Minh tuyệt diệt cả... 

Mấy việc thế này, sau khi lão đây đã thành người thiên cổ rồi mới biết được. Thế hệ các anh có phán xét ra sao thì lão cũng đành phải chịu. Các anh có hiểu đâu, còn có nỗi đau nào lớn hơn khi bị đời sau phán xét như trong Bình Ngô Đại Cáo: 

Bởi họ Hồ chính sự phiền hà
Khiến trong nước muôn dân đồ thán
Bọn giặc Minh thừa cơ xâm lấn
Lũ gian tà bán nước cầu vinh ... 

Lão đây nghĩ lại, mình biết cương nhưng không biết nhu, chỉ chăm bảo vệ triều đại mà làm lắm điều không hợp lý.  Nhưng lão đây không bán nước, thà bị giặc bắt chứ không hề bán nước, hậu thế có biết như thế hay không? 

Mấy trăm năm nay rồi, hễ cứ nghĩ đến chuyện cũ thì lòng không an, không thể siêu thoát được vì tâm xao động. Lão đây nào có biết sau Đại Ngu thì tình cảnh đất nước thành ra thế đâu, lão nào có muốn thế đâu! 

Nói đến đây, vua quá xúc động, ôm lấy ngực rồi gục đầu xuống, ngồi bất động như muốn ngất đi. Từ trong tấm màn tối ở sau lưng vua, ba bốn người cận vệ bỗng xuất hiện. Một vị đưa tay ra làm dấu tiễn khách, vừa nhìn vừa gật đầu nhè nhẹ như muốn bảo hãy để cho vua yên tĩnh nghỉ ngơi. 

Nước mắt lăn trên má, hắn cúi đầu chào mà giã từ. 

Và cũng từ buổi đó, đêm đêm hắn không còn mơ thấy mình gặp được vị vua già lần nào nữa... 

* 

(28-06-2023)