Hiểu gì khi cô gái mang tên Heather?

Văn Lang Tôn-thất Phương

Heather là tên một loài hoa, và ở Tây phương có nhiều phụ nữ mang tên Heather. Thực ra tuy biết đó là tên hoa nhưng tôi chẳng để ý xem hoa Heather có hình hài vóc dáng như thế nào.

Cho đến hôm nay mới tình cờ xem được ... qua Google!  Thôi thì biết muộn vẫn hơn không.

Và hoa Heather có tên Việt là “Thạch Thảo”!  Thế ư?  Câu hát “ta ngắt đi một cành hoa Thạch Thảo” cứ nghe mãi từ đời nào xa lắc, bây giờ mới khám phá được một việc ... cũ mèm, đúng là khéo vô tình!

Hình như hai chữ “Thạch Thảo” là do nhà thơ Bùi Giáng đặt ra khi ông dịch thơ của Appolinaire thì phải. 

Ta ngắt đi một cành hoa Thạch Thảo

Em nhớ cho, mùa Thu đã chết rồi

Chúng ta sẽ không tương phùng được nữa

Mộng trùng lai không có ở trên đời

Hương thời gian mùi Thạch Thảo bốc hơi

Và nhớ nhé, ta đợi chờ em đó!

Thực ra bài thơ là do thi sĩ Appolinaire làm ra do cảm động việc văn hào Pháp Victor Hugo đặt chùm hoa Thạch Thảo lên mộ cô con gái.  Cô nầy chết lúc 19 tuổi, mới lấy chồng chỉ được sáu tháng (và người chồng nhảy xuống biển cứu vợ nên chết theo). Đúng ra, lời thơ là của người cha khóc con:

Con nhớ cho, mùa Thu đã chết rồi...

Và nhớ nhé, cha đợi chờ con đó!

(L'Automne est morte, souviens t'en... Et souviens toi que je t'attends)

Nhưng thi sĩ Bùi Giáng lại biến bối cảnh ‘lá già khóc lá non’ thành chuyện tình dang dở của một đôi trai gái:

Em nhớ cho, mùa Thu đã chết rồi...

Tuy vậy, những lời dịch uyên áo của Bùi Giáng sẽ không được đông đảo quần chúng biết đến nếu không có nhạc sĩ Phạm Duy. Phạm Duy cũng phổ nhạc theo bối cảnh một chuyện tình.

Những văn sĩ, thi sĩ Pháp như Appolinarie, Rimbeau, Verlaine, Beaudelaire, Saint-Exupéry ...  là những người đã gây ảnh hưởng lớn các văn nghệ sĩ Việt Nam như Xuân Diệu, Huy Cận, Hồ Dzếnh, vv...  Nếu không có làn gió lãng mạn từ Pháp thổi vào Việt Nam, có thể chúng ta đã không có những luồng thơ văn và nhạc trữ tình với những tên tuổi đã đi vào văn học sử như Thâm Tâm, Nguyễn Bính, TTKh, Huy Cận, Quang Dũng, Thế Lữ, Hoàng Trọng, Nguyễn Hiền, vv... Cũng không có luôn Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Du Tử Lê, Phạm Thiên Thư, Nguyễn Tất Nhiên, Phạm Duy, Hoàng Nguyên, Nguyễn Văn Đông, Trịnh Công Sơn, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng, vv ... 

Đã có một thời, người Việt rất thích những lãng mạn trong văn, thơ, nhạc... Một ông thầy dạy Hóa Học cho tôi năm Đệ Tam, lẽ ra phải nghĩ là “rất khô khan”, nhưng lại thích văn chương lãng mạn, tuy lúc đó thầy còn khá trẻ.  Có lần thầy nói trong lớp:  Thi sĩ Pháp lãng mạn lắm, Alfred de Musset có làm hai câu thơ quá lãng mạn, không biết nếu dịch ra thơ Việt thì phải dịch như thế nào:

Les plus désespérés sont les chants les plus beaux

Et j'en sais d'immortels qui sont de purs sanglots

(Dịch nôm na:

Những lời tuyệt vọng nhất là những câu ca đẹp nhất.

Và tôi được biết trong đó, những nỗi niềm trường tồn mãi với thời gian chỉ là những lời thổn thức thôi)

Không biết đã có ai nghiên cứu về sự phát triển của chủ nghĩa lãng mạn ở Việt Nam thời Cận Đại trở đi một cách tổng diện hay chưa (nghĩa là không phải những lãng mạn theo ảnh hưởng thơ văn cũ của Trung Quốc). Đáng nghiên cứu lắm chứ, vì nhiều ít gì đó chúng ta cũng đã học được cái hay của nền văn chương và tư tưởng Pháp, và đó cũng là những phương diện của văn minh – nếu hiểu những gì làm cho cuộc sống con người thêm đẹp, thêm phong phú, đều là văn minh.  Thực dân Pháp chiếm nước ta, làm khổ dân ta, là chuyện khác. Ta có học được gì hay ở văn hóa Pháp hay không là một chuyện khác. Học được ở họ những điều này, cũng đâu phải dễ, có nên coi thường và rảy bỏ tất cả không?  Cây trồng thì khó, nhổ đi thì dễ, việc đời vẫn thế.

Vậy mà có vẻ những điều này từ lúc nào đó đã dần dà biến mất, nhường chỗ cho những màu sắc “mới”, những thứ như đề cao “trái bí to, con lợn béo”, hay sửa ca dao lại theo kiểu gọt chân cho vừa giày:  

Trái cau nho nhỏ

Cái vỏ vân vân

Nay anh đi công tác gần

Mai anh đi công tác xa...

Tình thế như vậy, nên Nguyễn Tuân đổi vỏ, Chế Lan Viên đổi vỏ, Xuân Diệu đem chút “trữ tình” chạy theo nhu cầu mới:

Mai sau ai có về An Thụy

Nghe chuyện người xưa thổi sáo hay

Thơ kể thêm rằng cô chống Mỹ

Trái xoan gương mặt, búp tay đầy

Dáng thon như dáng hình đất nước

Canh Thái Bình Dương suốt tháng năm

Dũng cảm mà thanh thanh nét bước

Biển rộng trời cao cũng xứng tầm.

Có nhà khoa học nào đó, Einstein thì phải, nói rằng khoa học tiến bộ được, xã hội có thành công được, là nhờ con người biết sống với ước mơ. Trong mơ ước, ngoài những điều thực tế (ví dụ như những thứ thuộc về kinh doanh hay công nghiệp) cũng có những ước mơ thực tế không kém, tuy giản dị thôi, ví dụ như ước mơ được sống trong một xã hội thanh bình, có tình người:   

Rồi mai, có một lần, tôi đưa em về trên đỉnh yên bình, hiền hòa
Một mùa xuân lên cao, hôn trên làn tóc xõa theo mây trôi, bềnh bồng.

Rồi mai, có một lần, tôi đưa em, đưa em về miền nắng ấm
Những con chim thôi ngủ sau mùa đông lạnh căm
Hát lên, gọi mùa xuân rạng rỡ
Đem mặt trời, tô mắt dại tuổi thơ...  

[Mùa Xuân Trên Đỉnh Bình Yên – Từ Công Phụng]

Đất mẹ đầy cỏ lúa

Đồng xa xanh mấy mùa

Ngoài đê diều căng gió

Thoảng câu hò đôi lứa

Trong xóm vang chuông chùa

Trăng sáng soi liếp dừa

Con sông dài mấy nhánh

Cát trắng bờ quê xưa...

[Anh Cho Em Mùa Xuân – Nguyễn Hiền]

Nghĩ cũng tội cho người Việt.  Thường đã là ước mơ thì người ta mong được một cái gì  to lớn.  Nhưng người Việt chỉ dám ước mơ những cái nho nhỏ cho tầm tay còn với được, như mong sao chỉ được yên vui:

Đêm no lành, đêm thanh bình

Người Việt thấy tương lai rất gần.

[Đêm Bây Giờ, Đêm Mai – Trịnh Công Sơn]

Khoảng ba năm về trước, có một ông quan to (to cỡ như Tổng Trấn Sài Gòn thời xa xưa), bảo mấy Việt Kiều ở Pháp khi họ về Sài Gòn:    “Các anh làm sao để cho Sài Gòn trở lại thành Hòn Ngọc Viễn Đông đi”!   Câu chuyện đăng lên báo làm độc giả thắc mắc:  Kẻ có thể làm (và phải làm) là nhà cầm quyền hay mấy anh Việt kiều, và mấy Việt kiều này trả lời thế nào?

Có một thương gia Nhật đã sống ở Sài Gòn từ 1950 đến năm 1965. Ông nói thích thành phố Sài Gòn, rất thích những con đường có hai hàng cây làm thành vòm cao trên đầu.    “Nghìn phượng bay mờ không lối vào, hàng cây lá xanh gần với nhau”, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã chẳng có cùng suy nghĩ với ông cụ người Nhật đó sao? Dãy đèn trên cầu Xa Lộ đi Biên Hòa, nhà văn Hoàng Hải Thủy đã yêu thích và ví với “chuỗi ngọc trai sáng trên cổ một người đẹp”. Phải có thật nhiều người yêu thích vẻ đẹp và nên thơ của nơi mình sống như thế thì tất cả mới chung tay nhau để xây dựng được một thành phố đẹp, và một cuộc sống đẹp. Ở đâu đi nữa mà muốn đẹp, con người ở đó phải có trình độ văn hóa.  Nếu “Roma không thể xây được trong một ngày” thì Hòn Ngọc Viễn Đông chắc chắn không thể xây lại được bằng những cách “đi tắt đón đầu”. Từ đầu thập niên 1980s, nhiều du khách ngoại quốc yêu mến Sài Gòn đã lo ngại Sài Gòn rồi ‘sẽ sớm thành’ một Bangkok thứ hai.

Để con người cố gắng xây dựng, điều kiện là họ phải có niềm tin, có những ước mơ ấp ủ. Niềm tin đó chỉ có thể có được khi con người thấy rõ rằng mình có thể bảo vệ và đem lại hạnh phúc cho bản thân, cho gia đình và những ai mình yêu mến.  Nhạc sĩ Y Vân đã từng nói lên tâm tư đó:

Tôi sẽ đưa em về

Miền hoa thơm cỏ biếc

Chiều hôn lên làn tóc

Mùa Thu in màu mắt...

Tôi sẽ đưa em về

Miền quê hương êm ấm

Nhìn con sông xanh thẳm

Cùng soi đôi trăng mềm...

Với một thanh niên Việt Nam,  “em” đây có thể là những cô gái mang tên một loài hoa: Hồng, Trang, Huệ, Phượng, Lài, Cúc, Thiên Lý, Bạch Liên, vv... cũng giống như ở phương Tây có nhiều cô gái mang tên một loài hoa, Heather chẳng hạn.

Theo sự tin tưởng của người Anh, hoa Heather mang lại sự may mắn, được che chở an lành. Cho nên họ bảo ai đi qua những vùng hoa Heather đang nở cũng hái mang theo một cành.  Người ta đặt tên Heather cho con gái, có lẽ mong cho con gái luôn được ơn thiêng phù hộ; vì ở xã hội nào cũng thế,  “trai thời loạn, gái thời bình”. Ông Victor Hugo đặt cành Thạch Thảo lên mộ con gái, phải chăng cũng mong ước cho đứa con mình thương được yên bình nơi bên kia thế giới?

Vậy chúng ta hãy thử tìm xem người Việt đặt tên gì cho con gái để mong cho con được an lành, may mắn?  Có thể là tên An, tên Hồng Ân... hay những gì khác nữa. Thân gái “như hạt mưa sa”, người Á Đông cảm thấy lo lắng cho con gái, dễ hiểu. Từ ngàn xưa cho đến bây giờ, làm con gái trong một xã hội đầy nếp phong kiến, dù là một đứa con gái mới lớn trong nhà, một cô dâu, hay một bà mẹ, người phụ nữ Việt có những nỗi khổ riêng, ai cũng biết nhưng không làm gì để thay đổi.

Trên thực tế, phụ nữ mới là nguồn cội của gia đình, chính họ mới là nguồn gốc của xã hội. Muốn biết một gia đình hay một xã hội, đất nước, có được an định hay không, cứ nhìn xem phụ nữ ở nơi đó đang sống như thế nào, tương lai của họ như thế nào.

Trong xã hội nào mà đại đa số nam giới không thể còn có khả năng để bảo vệ cánh phụ nữ được sống an lành – chỉ an lành thôi, chưa nói đến hạnh phúc – thì nguy cơ chắc chắn đến. Trước mắt chúng ta hiện nay là thế này:  Trong sự bất lực của cánh mày râu, hàng trăm ngàn phụ nữ lặng lẽ (hay rủ nhau?)  đi mưu sinh nơi xứ khác như một lựa chọn bất đắc dĩ.  Như vậy, xã hội có lung lay tận gốc rễ hay không? Bất lực để nhìn cô em gái mình đi đến một nơi mà ngôn ngữ không biết, phong tục tập quán không biết, sống giữa nơi đô thị mà không có thân thích bạn bè nên cứ như sống nơi hoang dã, “nắng chiều không hay, mưa mai không biết”!

Thi sĩ Rudyard Kipling có viết:   “Ưa mơ mộng, đâu để mộng say lòng. Ham tư tưởng, song thoát vòng không tưởng”.  Cho nên biết cái hay của sự lãng mạn không có nghĩa là lúc nào cũng sống lãng mạn.  Bởi vậy dù thi sĩ Alfred de Musset nói gì thì nói, tôi không hề nghĩ những tiếng nức nở là “đẹp vô cùng”, cũng không mong những tiếng thở dài bất lực “trường tồn với thời gian”, dù ở Việt Nam hay bất cứ nơi đâu. Phải nói là đau lòng mới đúng!

Sự chia ly nào cũng đều não nuột, nhưng những tiếng thở dài chia ly của rất nhiều đôi lứa trẻ người Việt ngày nay phải nói là thấy rất ngậm ngùi:

Qua về đốt ngọn đèn chong

Bậu theo bìm bịp long đong sông dài!

VL TTP

(2021-01-29)