Hoàng Phi Nguyễn Thị Bích Châu

Lịch sử nước Việt đã tốt hơn nếu bà được làm vua

Văn Lang Tôn-thất Phương

Đây là người phụ nữ sống trong thời phong kiến xa xưa, lúc đa số phụ nữ thường không được học hành hay tự do nói lên ý nghĩ của mình.  Nhưng chỉ qua một bài viết ngắn được lưu truyền, chúng ta thấy được vị quý phi này đã có nét nhìn rất xa, trong trí có mưu lược an bang tế thế. 

Được tuyển vào làm quý phi, dĩ nhiên bà phải rất đẹp. Nhìn cách hành văn ngắn gọn, rõ ràng, có kinh điển, có vần điệu, có đủ lễ nghi, chúng ta biết đây là một mỹ nhân có trí tuệ và tài sắc vẹn toàn.

Những điều bà viết từ thuở ấy, nếu áp dụng vào đời nay cho bất cứ xã hội nào vẫn còn mới mẻ, hữu dụng.

Nhưng hồng nhan bạc mệnh.  Mời các bạn xem lời khuyên của bà và việc làm của vua Duệ Tông để thấy được cái éo le của số phận.  Có lẽ bà thấy được sự thất bại không tránh được nên chọn lựa chết trước, dù có thể biết cúng người cho thần linh cũng là một việc ngu muội của nhà vua.  Nhưng chết như thế còn hơn phải chết theo vua sau này, hoặc tệ hơn nữa là có thể bị giặc bắt làm nô lệ. 

Cảm khái khi biết được câu chuyện về vị Quý Phi, không thể không chạnh nghĩ đến hai câu: 

Rồng vàng tắm nước ao tù
Người khôn ở với người ngu bực mình 

* 

Bà là quý phi của vua Trần Duệ Tông (1336-1377), tên Nguyễn Thị Bích Châu. Thấy triều chính cuối thời Trần suy vi, bà dâng vua Duệ Tông bài “Kê Minh Thập Sách” (Mười Kế Sách Dâng Lên Khi Gà Gáy).  

Sau đó, bà theo vua trong đoàn thuyền chiến đi đánh Chiêm Thành. Tại cửa biển Kỳ La, nay là Kỳ Anh, Hà Tĩnh, bà tình nguyện làm vật hiến tế để cầu thủy thần cho gió yên biển lặng. 

Nguyên văn bài Kê Minh Thập Sách: 

“Trộm nghĩ,
Dời khỏi bếp tranh, giữ cháy trước khi chưa cháy.
Dùng gốc cây dâu ràng cửa tổ, phòng mưa trong lúc chưa mưa.  
Vì dân tình dễ chìm đắm vào sự yên vui,
Mà thế vận khó giữ được luôn bình trị.  

Cho nên,

Tiến lời răn biếng trễ, Cao Dao trước dè sự ngợi khen;
Ở vào đời thái bình, Giả Nghị đã tâu lời than thở.
Chỉ vì yêu vua mà ngăn trước,
Không dám làm khác chúng để khoe tài. 

Kẻ thiếp hèn là Bích Châu;
Lúc nhỏ sinh nơi nghèo hèn, khi lớn được vào hầu nơi cung khuyết,
Chứa chan ban thưởng, đằm thắm thương yêu,
Thêu xiêm áo vua Ngu, trút trâm cài Khương Hậu,
Tiến lời can đứng trước đình thần.
Bày tỏ mười điều, băn khoăn tấc dạ: 

·         Một là, năng giữ cỗi gốc của nước, trừ hà bạo thì lòng người yên vui.

·         Hai là, giữ nếp cũ, bỏ phiền nhiễu thì kỷ cương không rối.

·         Ba là, nén chặt kẻ quyền thần để ngăn ngừa chính sự mục nát.

·         Bốn là, thải bớt những kẻ nhũng lạm để trừ tệ khoét đục của dân.

·         Năm là, xin cổ động nho phong, khiến cho lửa bó đuốc cùng với ánh mặt trời cùng soi sáng.

·         Sáu là, mở đường cho người nói thẳng, để cho cửa thành cùng với đường can gián mở toang.

·         Bảy là, cách kén quân nên chú trọng vào dũng lực hơn là cao lớn.

·         Tám là, chọn tướng nên cầu người thao lược mà không căn cứ vào thế gia.

·         Chín là, khí giới quý hồ bền chắc, không chuộng hình thức.

·         Mười là, trận pháp cốt cho chỉnh tề, cần chi điệu múa.

 Mười điều kể trên,

Rất là thiết thực, phơi bày tấm lòng trung, mong được bề trên soi xét.

Hay tất làm, dở tất bỏ, quân vương nghĩ đến chăng?

Nước được thịnh trị, dân được yên, tiện thiếp mong lắm vậy”.

Tượng quý phi Bích Châu tại đền thờ (xã Kỳ Ninh, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh).

Hoàn Cảnh Của Bà

Bính Thìn (1376), tháng 5, Chiêm Thành vào cướp Hoá Châu. Thấy người Chiêm Thành hay vào lấn cướp, vua Trần Duệ Tông bàn định chính mình cầm quân đi đánh. Trước đây, chúa Chiêm Thành Chế Bồng Nga quấy rối biên giới, vua sai Đỗ Tử Bình đem quân trấn giữ Hóa Châu. Bồng Nga đem 10 mâm vàng dâng lên (vua), Tử Bình ỉm đi, cướp làm của mình, nói dối là “Bồng Nga ngạo mạn vô lễ, nên đem quân đánh”. Vua giận lắm, quyết ý thân chinh.  

Ngự sử trung tán là Lê Tích dâng sớ can rằng: 

“Binh đao là đồ hung khí, không nên tự mình gây ra. Huống chi ngày nay vừa mới dẹp được giặc trong nước, thế như cái nhọt lâu năm chưa khỏi, chúa không nên vì mối tức giận riêng mà dấy quân, tướng không thể cầu công mà đánh liều. Dù Chiêm Thành không có lòng thần phục cũng chỉ nên sai tướng đi đánh để chờ trời diệt chúng, còn xa giá thân chinh thì thần trộm nghĩ là không nên”.  

Ngự sử đại phu là Trương Đỗ cũng can rằng:  

“Chiêm Thành chống lại mệnh lệnh nhà vua, tội nó đáng phải giết, không dung thứ được.  Nhưng nước nó ở tít cõi tây, có núi sông hiểm trở. Nay bệ hạ mới lên ngôi, chính lệnh và giáo hóa chưa thấm khắp đến phương xa, tưởng nên trau sửa văn đức để cho nó theo về với mình. Nếu nó không theo, bấy giờ sẽ sai tướng đi đánh cũng chưa muộn nào”. 

Trương Đỗ ba lần dâng sớ lên can, vua vẫn không nghe. Liền đó nhà vua sai quân và dân ở Thanh Hoá và Nghệ An tải năm vạn thạch lương thực đến tích trữ ở Hoá Châu. Lại rước Thượng Hoàng đi điểm duyệt quân đội ở Bạch Hạc giang. Mọi việc này đều là chuẩn bị để đánh Chiêm Thành.  

Tháng 6, xuống chiếu cho các quân sắm sửa khí giới, thuyền chiến để chuẩn bị việc thân chinh Chiêm Thành.

Tháng 8, xuống chiếu cho quân dân Thanh Hóa, Nghệ An, Diễn Châu chở 5 vạn hôc lương tới Hóa Châu.

Mùa đông, tháng 10, đại duyệt quân thủy, bộ ở bãi cát sông Bạch Hạc.  

Tháng 12, vua tự làm tướng, dẫn 12 vạn quân xuất phát từ kinh sư. Đến bến sông xã Bát, có người làng làm lễ đám ma, vua truyền phạt 30 quan tiền. Sai Lê Quý Ly (Hồ Quý Ly) đốc thúc Nghệ An, Tân Bình, Thuận Hóa chở lương cấp cho quân. Bấy giờ quan quân đến cửa biển Di Luân, các quân vượt biển mà tiến. Vua cưỡi ngựa dẫn quân bộ, men theo bờ biển, đến cửa biển Nhật Lệ đóng quân lại, luyện tập trong một tháng. Người Tân Bình, Thuận Hóa bắt được người Chiêm trốn sang, đem đến dâng nộp.  

Đinh Tỵ (1377). Mùa xuân, tháng giêng ngày 23, đại quân tiến đến cửa Thi Nại của Chiêm Thành, lên đến Thạch Kiều.  Bồng Nga dựng trại bên ngoại thành Đồ Bàn, sai viên quan nhỏ là Mục Bà Ma đến trá hàng, nối dối là Bồng Nga đã chạy trốn, chỉ còn lại thành không, nên tiến quân gấp, đừng để lỡ cơ hội.  

Ngày 24, vua mặc áo đen, cưỡi ngựa nê thông, sai Ngự Câu Vương (tên là Trần Húc) mặc áo trắng, cưỡi ngựa trắng, kíp truyền lệnh tiến quân. Đại tướng Đỗ Lễ can rằng:  

“Nó đã chịu hàng, là muốn bảo toàn đất nước làm đầu. Quan quân vào sâu đánh phá thành giặc là việc bất đắc dĩ. Xin hãy sai một biện sĩ cầm mảnh thư đến hỏi tội, để xem tình hình hư thực của giặc, như kế sách của Hàn Tín phá nước Yên ngày trước, không phải khó nhọc mà thành công. Cổ nhân có nói: ‘Lòng giặc khó lường’. Xin bệ hạ hãy xét kỹ lại”.   

Vua nói:  

“Ta mình mặc giáp cứng, tay mang gươm sắc, dãi gió dầm mưa, lội sông trèo núi, vào sâu trong đất giặc, không ai dám đương đầu. Thế là cái cơ trời giúp cho ta đó. Huống chi nay vua nó nghe tin đã chạy trốn, không còn lòng dạ đánh nhau. Cổ nhân nói: ‘binh quý thần tốc’, nếu để chậm trễ không tiến quân thì là trời cho mà mình không nhận – rồi ra nếu nó tráo trở, dù có ăn năn thì sự đã rồi! Nhà ngươi thực là kiến thức đàn bà!” 

Rồi sai lấy áo đàn bà mặc cho Lễ. Quân lính bèn nối gót nhau như xâu cá mà đi. Cánh quân đi trước và cánh quân ở sau hoàn toàn cách biệt. Giặc thừa thế xông ra đánh chặn.  

Giờ Tỵ, quan quân tan vỡ.

Vua bị hãm trong trận mà chết. Các đại tướng Đỗ Lễ, Nguyễn Nạp Hoá, hành khiển Phạm Huyền Linh đều chết cả.

Ngự Câu Vương (Trần Húc) đầu hàng giặc. 

Đỗ Tử Bình chỉ huy hậu quân, không đến cứu vua (nên thoát chết).

Lê Quý Ly (Hồ Quý Ly) đốc quân chở lương, nghe tin vua băng, bỏ trốn về nước.  

Ngày hôm ấy ở kinh sư, ban ngày mà trời tối om, chợ búa phải đốt đuốc để mua bán. Xe cũi chở Tử Bình về qua Thiên Trường, người ta lấy gạch ngói ném vào thuyền mà chửi. Quân trở về, xét tội Tử Bình, tha chết, phạt xuống làm lính.  

Nguồn (Ghi chép lại từ):

·         “Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục” (Chính Biên, Quyển Thứ 10).

·         “Đại Việt Sử Ký Bản Kỷ Toàn Thư: 7 – Nhà Trần – Duệ Tông Hoàng Đế” (trang cuối).      

VL-TTP

(2019-05-21)