Nghĩ Ǵ về Afghanistan ?
Văn Lang Tôn-thất Phương
Afghanistan là một nơi xa lạ với hầu hết những người Việt như tôi. Thứ nhất, tuy diện tích khá lớn nhưng nó là một quốc gia tương đối nhỏ, không có ǵ quan trọng lắm trên quốc tế, và ở khá xa Việt Nam. Thứ nh́, hầu hết chúng ta không được học về quốc gia này khi c̣n ở nhà trường.
Cho nên chỉ nói lên được những ǵ ḿnh đang nghĩ về xứ này hiện nay thôi. Đồng bệnh tương lân là lư do chính.
Họ bị các nước lớn nhảy vào chi phối, v́ vị trí chiến lược của Afghanistan đối với toàn xứ Trung Đông: Iran, Iraq, Libya, Israel, vv... Giống như Việt Nam nằm trên đường đi xuống Đông Nam Á vậy: Mă Lai, Singapore, Indonesia, vv...
Cho nên Liên Xô nhảy vào, lập chính quyền địa phương và dùng sức mạnh vũ khí để mong đạt mục đích. Họ thất bại, rút quân, đến phiên Mỹ nhảy vào, cũng làm chuyện tương tự, và cũng thất bại, bây giờ rút ra. Tổng Thống Mỹ J. Biden tuyên bố một câu rất đầy thực tế: “Chúng tôi không đến đó để xây dựng quốc gia này” (We came in not for nation-building).
Trước mắt là thế lực Taliban sẽ hoàn toàn nắm chính quyền ở đây, và rồi sẽ có những cuộc thanh trừng, tù đày, trả thù, phân biệt “địch ta”, vv... Dân trí xứ này th́ cũng thấp, Taliban có lên cũng chỉ là thay đổi lớp người cũ với một lớp người khác, xă hội sẽ không có ǵ thay đổi. Cực khổ sẽ là phần của quảng đại quần chúng, một đất nước tan tành sau mấy chục năm chiến tranh, các giá trị xă hội bị xáo trộn, là phần của đất nước này nói chung.
Nơi đây, giới cầm quyền mới là những người chiến đấu, họ không phải là những nhà kế hoạch hay chính trị gia chuyên nghiệp. Cho nên dân chúng sẽ phải sống với vài thập niên trong những sai lầm này nọ về chính sách, kế hoạch. Xây dựng một xă hội không phải là chuyện dễ dàng, nhất là với những người trong suốt mấy chục năm dài chỉ quen việc phá vỡ, họ không hề quen với việc xây dựng.
Trên lịch sử thế giới, chỉ ở Nam Phi mới có một cuộc thay đổi chính quyền êm thắm và khôn ngoan, đó là nhớ ở tài đức và khả năng nh́n xa thấy rộng của ông Nelson Mandela. Chúng ta mong một sự tốt đẹp cho dân chúng Afghanistan, nhưng có vẻ khó thấy được ở Afghanistan một h́nh thức chuyển đổi như của Nam Phi.
Một trong những nguồn tài chính và vật tư cần thiết cho sự kiến tạo một xă hội đă cạn kiệt sau chiến tranh lâu dài là vay mượn từ quốc tế. Vay của ai, dưới điều kiện như thế nào, điều này sẽ ảnh hưởng đến tương lai của quốc gia. Giành được độc lập, th́ – trên một chừng mực nào đó – có độc lập thật. Tuy nhiên, thực tế của cuộc sống là không nước nhỏ nào thoát khỏi sự chi phối của các nước lớn. Đẩy một cường quốc đi và chạy đi nhờ một nước lớn khác chống lưng, th́ cũng chỉ là thay con sư tử bằng con cọp (tuy hiện nay họ chưa nắm quyền hoàn toàn, cho nên không phán đoán được, phải chờ thời gian trả lời thôi).
Có một hai tờ báo lớn đặt câu hỏi “trong tương lai gần, thế lực có thể chi phối xứ này là Trung Cộng”? Đó chỉ là một câu hỏi, chuyện chưa xảy ra nên không ai biết được. Nếu là Trung Cộng, th́ theo cách làm của họ xưa nay là họ sẽ không làm ǵ công khai, chỉ âm thầm giật giây từ bên trong. Mua chuộc và thâm nhập sâu vào toàn mọi lănh vực của một nước nhỏ để chi phối là đường lối chính trị của Trung Cộng. “Lạt mềm buộc chặt”, cho nên kẻ khôn thường âm thầm chọn lạt mềm.
Với toàn thể dân chúng Afghanistan, nửa thế kỷ trước mặt sẽ là con đường rất gập ghềnh, thiên ma bách chiết. T́nh cảnh của họ, có lẽ không ai hiểu bằng những người Việt nào không thấy xă hội ḿnh toàn là những màu hồng.
Những ngày năm xưa, tôi có mấy người bạn Afghanistan cùng học chung trong lớp ngoại ngữ. Họ hiền lành, thân thiện. C̣n nhớ những ngày đi quyên góp cho trẻ em mồ côi ở Việt Nam trên đường phố, anh bạn Afghanistan t́nh cờ đi qua. Anh bắt tay khích lệ, và ủng hộ một cách khiêm tốn: “Chút đỉnh của tôi gọi là t́nh cảm thôi”...
Các anh bạn này là h́nh ảnh người dân Afghanistan b́nh thường trong tâm trí tôi. Tôi có cảm t́nh với họ. Trước một cơn sóng gió họ sẽ trải qua, chỉ biết cầu mong họ được b́nh yên. Cầu chúc cho người có “trời yên biển lặng”!
Tôi không muốn nh́n thấy những người thân của các bạn, trong h́nh ảnh “san hô báu ngọc, tay xách nách mang. Công tử vương tôn, đầu đường xó chợ”...
Tôi hiểu, giống như chúng tôi, các bạn cũng không mơ ước ǵ to lớn, chỉ chọn điều mong muốn không cao, để có ǵ th́ khi ngă xuống không đau đớn. Đó chỉ là một giấc mơ bé nhỏ: “Một túp lều tranh, trong khu vườn nhỏ. Một cuộc đời yên ả, tự do” (*).
(25-07-2021)
(*) Thơ NH-Thủ