ĐỨA CON CỦA XỨ QUẢNG ĐĂ TRỞ VỀ

 

Thế sự thiên nan hựu vạn nan
Tiễn quân nhất bộ nhất bàng hoàng  
Ư mệnh ư tài ư cục vận  
Thử thời thử thế thử giang san 

 (Thế sự muôn vàn nỗi khó khăn
Đưa em một bước một bâng khuâng  
Chi mệnh chi tài chi cuộc vận  
Nọ thời nọ thế nọ giang san) 

(TVYN-NĐTK19)

THỰC T̀NH khi nghe việc đưa Lợi về Việt Nam, mọi người đều đă cảm được cái gay go, nhưng không ai muốn buông trôi hy vọng. Biết đâu đổi thuốc men, thay hoàn cảnh, sự thể sẽ khá ra. Tự trong thâm tâm, mỗi người đều muốn điều lành cho Lợi v́ đếm quanh quẩn, bạn bè đâu c̣n được mấy, nhất là trong thời buổi này, ai ai cũng sống trong cái hoàn cảnh “chúng ta mất hết, chỉ c̣n nhau” !

Nhưng người đi, (ừ nhỉ), người đi thực ! Cái quay búng sẵn trên trời, chuyện mất c̣n không phải bàn tay con người có thể níu kéo được. Hôm nay trời Canberra ủ dột, đọc tin từ Tokyo gửi lại

Tôi biết được rằng tôi đă mất  
Tôi đă mất em vào máu thịt quê hương  
Đó là ngày em vội vă lên đường  
Xin đất mẹ hăy mở ḷng yêu dấu (VQ)

NHỚ LẠI gần 25 năm về trước, cũng một buổi sáng có mưa phùn như hôm nay, tôi dẫn Lợi đi thuê nhà trọ. Đi măi không được ǵ. Buổi trưa ngồi ăn, thấy tôi cứ không vui v́ chuyện mấy ông fudosan (bất động sản = địa ốc), Lợi pha tṛ: “Mấy cái thằng Fudosan, nó nói nhà cách ga 5 phút th́ ḿnh phải cọng thêm vô 2-3 chục phút nữa. Mỗi lần dẫn ḿnh đi nó cắm đầu chạy cho mau tới để ḿnh tưởng gần. Nếu cái nhà cách ga độ 15 phút, chắc nó sẽ nói là sát ngay ga!”

Lợi qua Nhật khoảng năm 1970, học Nhật ngữ ở trường Shibuya nên hay lui tới cư xá Komaba. Ngồi ăn cơm chung, thấy trên tay Lợi có xâm h́nh con chuột nho nhỏ, tôi hỏi tại sao lại là con chuột, Lợi chỉ cười, không nói ǵ. Tôi thích nụ cười của Lợi, nó có cái cởi mở và ngang tàng của một người thẳng thắng nhưng cứng đầu. Quen lâu th́ cũng dễ đọc được nụ cười của Lợi : khi nào vui, nụ cười có kèm theo 1 ánh mắt hơi nheo nheo lại và sáng lên. Không vui th́ mắt không sáng và môi dưới hơi trề ra. Một lần nọ Lợi nói với tôi: cái anh TĐT, anh ấy bảo “mấy người trẻ nói nghe mà sướng”. Lợi nói 2 lần, nhấn mạnh chữ sướng và cười với môi dưới trề ra. Tôi hiểu Lợi nghĩ ǵ.

Đó là những tháng ngày có tranh chấp trong Hội Sinh Viên về nhận định chính trị. Lợi mới đến, đứng xa xa quan sát và dè dặt t́m hiểu. Phải nói rằng Lợi không bao giờ ồn ào như 1 số người khác, trong đó có cả nhiều người lớn tuổi đời hơn Lợi. Cái ấn tượng tốt đẹp về Lợi tôi có được là khi mới quen, tôi thấy Lợi mang theo ḿnh hai cuốn sách Cho Cây Rừng C̣n Xanh Lá của Lư Chánh Trung và Bọt Biển Sóng Ngầm của Nguyễn Ngọc Lan. Thưở đó rất nhiều sinh viên ưa truyện chưởng, không phải ai đi du học cũng vác theo sách của ông Trung và ông Lan.

NHƯ NHỮNG người khác đi Nhật du học, trong năm học Nhật ngữ, Lợi phải học thêm Anh văn và Toán để chuẩn bị cho kỳ thi vào đại học. Lợi không có th́ giờ học được nhiều v́ lúc đó Nixon áp dụng kế hoạch “Việt Nam Hóa Chiến Tranh” và cắt giảm viện trợ nên giá hối đoái chuyển ngân tăng gấp đôi. Hầu hết sinh viên Việt Nam thuở đó phải lăn ḿnh đi kiếm việc làm thêm ngoài giờ học. Lợi hỏi có cách nào để nhớ được 1 số Anh ngữ mà khỏi phải ráng sức, tôi gợi ư học những bài hát để thêm từ ngữ và cách họ dùng câu rồi thâu băng cho Lợi, trong đó có 1 bài của Joan Baez:

 I dream I saw Joe Hill last night  
 Alive as you and me  
 But Joe, say I, you’re ten years dead  
 I never die, said he  
 I never die, said he  

 The copper bosses killed you  
 They shot you Joe, say I  
 Take more than guns to kill a man  
 I never die, said he  
 I never die, said he  

 And standing there as big as life  
 And smiling with his eyes  
 Said Joe that they can never kill  
 Went on to organize  
 Went on to organize  

 From San Diego up to Maine  
 In every mine and mill  
 Where working men defend their rights  
 It's there you’ll find Joe Hill  
 It's there you’ll find Joe Hill  

 I dream I saw Joe Hill last night ...

THỜI GIAN trôi nhanh. Một năm sau, “nhóm 4 ngườI” (Yonnin Gumi = the gang of four) của Lợi xong khoá Nhật ngữ, làm sayonara party để đi Osaka. Rượu vào, 5 thằng la hét gần sập cái gác trọ, hàng xóm ḅ lên cảnh cáo đến mấy lần. Bà con ép tôi uống thêm, tôi cầm chén ngập ngừng, làm đổ. Có ai đó không chịu, bắt uống lại, nhưng Lợi nháy mắt và đạp chân hắn dưới kotatsu nên tôi được tha! Cái tính của Lợi như thế, không ép ai, lại hay cả nể bạn bè. Có lẽ v́ thế nên anh em thương mến Lợi. Chả hiểu sau này có phải v́ hay cả nể mà Lợi có bị ai ép uống nhiều quá hay không?

Rồi Lợi đi Osaka, lâu lâu mới có dịp về Tokyo. “Nhóm 4 người” có đến thăm tôi dịp Tết, ở lại 1 đêm để đánh phé ăn thua bằng quít! Lợi không thích chơi lắm, nhưng cũng nhập ṣng v́ cả nể bạn bè.

Tính của Lợi không có những uốn éo đưa đẩy mồm mép, không giả lả bề ngoài. Đó là một người mà bạn có thể giao việc được. Nếu gặp gian nan nguy hiểm, khi quay đầu lại nh́n đồng đội, bạn có thể yên tâm là Lợi vẫn đứng đó với bạn dù trước mặt là suối to núi lớn, là hoàn cảnh

Hơi nước mạnh người rầu mặt dạn  
Ḷng khe sâu ngựa nản chân bon!             (CPN)

LỢI ÍT NÓI , thường đưa ra những nhận định của ḿnh về xă hội qua những câu ngắn nhưng có suy nghĩ cẩn thận. Những suy nghĩ của Lợi phải là 1 chuỗi liên tục của những cố gắng t́m giải đáp cho nhiều câu hỏi do bản thân đặt ra. Lợi dă lớn lên trong những năm Việt Nam có nhiều biến động lớn: Năm 1963, ông Diệm bị giết, 1964 quân đội Mỹ đổ bộ lên Đà Nẵng, 1966 phe Phật Giáo chiếm chính quyền ở Huế và Đà Nẵng, ông Nguyễn Cao Kỳ gửi Thủy Quân Lục Chiến ra “tái chiếm miền Trung”, 1968 là năm Mậu Thân ... Những xáo trộn liên miên này quá lớn, ai là người Việt Nam lại vô tâm đến nỗi không suy nghĩ ǵ, nhất là thế hệ của Lợi vốn là thế hệ của nhiều thao thức:

Người con gái Việt Nam da vàng  
Yêu quê hương như yêu đồng lúa chín  
Người con gái Việt Nam da vàng  
Yêu quê hương nước mắt lưng tṛng  

Người con gái một hôm qua làng  
Đi trong đêm đêm vang ầm tiếng súng  
Người con gái nằm mơ thanh b́nh  
Trên da thơm vết máu loang dần ...  

....

Hàng vạn chuyến xe claymore lựu đạn  
Hàng vạn tấn bom trút xuống đầu làng  
Ruộng đồng Việt Nam cháy đỏ cuối thôn  
   
Từng chuyến bay đêm con thơ giật ḿnh  
Hầm trú tan hoang ôi da thịt vàng  
Một vùng thịt xương có mẹ có em               (Trịnh Công Sơn)

Không cần phải là một triết gia mới có được 1 cơ sở lư luận. Cái suy nghĩ của Lợi cũng đă như của bao nhiêu người Việt Nam khác: xă hội của ta đang sống có thanh b́nh không, có công bằng không? Bà con anh em bạn bè thân thuộc của ta có sống hạnh phúc không? Tương lai của cá nhân và đất nước ta có thấy được không? Chỉ giản đơn thế thôi, không ai cần mỹ từ, chủ thuyết. “Tất cả mọi chủ thuyết đều là màu xám, chỉ có cỏ cây đời mới măi măi xanh tươi”, ông Lenin mà c̣n nhắc măi câu đó, chứ ai!

*

Trong hai năm 1975-1976, Lợi và tôi ít có dịp gặp nhau v́ ai cũng có công chuyện bận rộn. Sau này nói chuyện, mới biết vào năm 1975 cả hai cùng đă có chung 1 ư nghĩ, đó là cái hy vọng tràn trề của 1 ngày mai hứa hẹn:

Việt Nam th́ xong rồi  
Đó là năm 1975 ...  
Năm ấy những người tóc bạc, tâm sự như con voi già, chợt nghe tiếng gió gọi ngàn  
Năm ấy, những người xa quê hương, như chim chóc đều nghe mùa xuân ấm ...  
Như đến từ vạn dặm, gặp lại nhau đêm hè,  
hội ngh́n năm một thưở  
Xin mời anh ly rượu này:  
ta uống can 1 nửa đời dang dở  
một nửa đời đă cũ  
Cạn ly này,  
thôi vĩnh biệt đôi giày gót ṃn viễn xứ  
Nào anh em xa đâu bằng láng giềng gần  
và hoà b́nh đâu có tuổi  
 

Việt Nam đă xong rồi  
mùa xuân sao lộng lẫy  
Đón tin qua tôi gửi ước mơ về  
Đôi mắt người hoen đỏ,  
giọt lệ tôi cũng nhỏ  
Cuốn cho trôi đi 30 năm dài đầy gian khổ  
Không có khó khăn nào ta sẽ không vượt qua  
Không có chướng ngại nào ta sẽ không đập vỡ  

Việt Nam đi, con đường đi thưở ấy  
Khí thế của gịng sông to, của trùng dương rộng  
Chân trời hồng là chân trời 90  
Con đường đi là con đường đi mới: không kinh qua  
nước mắt và mồ hôi của người bóc lột người  
Ta có quyền ước mơ  
V́ ta có độc lập và tự do ...  

Khi thấy hoa dễ khen mùa quả ngọt  
Khi thấy anh em ai nghĩ đến quân thù  
Tủ kính của lịch sử bao giờ cũng đẹp ..  

Kẻ tha hương vẫn ngóng đợi chờ như có thói quen  
Trong giấc ngủ thường nghe tiếng người gọi cửa  
Trong giấc ngủ vẫn c̣n nghe tiếng c̣i tàu hú  
Hoà b́nh ơi cho người xin mượn cánh!               (Nguyễn Hồi Thủ)

 

NHỮNG NGÀY ở Tokyo trong mấy tháng sau đó đă là những ngày thật đẹp. Con người sống trong những ước mơ hồng. Trong một đêm mừng ḥa b́nh, một giáo sư Nhật nói với tôi: “Lịch sử từ nay sẽ thay đổi”. Tôi sung sướng với lời khen, trả lời dè dặt “Dạ, lịch sử Việt Nam sẽ đổi”. Ông thầy tưởng tôi không hiểu ư, nói lại: “Không, lịch sử thế giới sẽ đổi”. Thưở ấy, tôi cũng nghĩ thế, và tin tưởng ở vùng Đông Nam Á, một tân minh chủ đă ra đời ...

Rồi mọi hội đoàn, tổ chức, nhóm vv... đều tự giải tán cả, nhường chỗ cho 1 cái ǵ chung và lớn. Anh HM thảo ra 1 bản Nội Quy mới thật đẹp làm cơ sở cho cái mới sắp đến. Tất cả mọi hân hoan này, khi đem ra đại hội để bỏ phiếu hợp thức hoá, đă bị 1 ông thầy ( = visiting professor) dạy tiếng Việt đập tan cả. Cái không khí của buổi đó là cái ǵ của “sĩ khí rụt rè gà phải cáo”. Không ai đồng ư với ông này, nhưng không ai nói được ǵ. Ông thầy này thực ra chả là ai to lớn. Ông chỉ là 1 thầy giáo b́nh thường thôi, nhưng trí tưởng tượng của rất nhiều người lúc đó đă thổi con chuột thành trái núi. Thậm chí có 2 người, 1 nam 1 nữ, đă chính thức xin ông ấy làm giáo sư cố vấn chỉ đạo cho luận văn tốt nghiệp của ḿnh.

Đó là tháng 10 năm 1975, trời Tokyo đă sang Thu. “Tôi sợ chiều Thu gió phớt mờ! ”

Trên đời, không ai có thể đ̣i hỏi bất cứ ai làm những việc vá trời lấp bể. Nhũng khó khăn trong sự xây dựng 1 đất nước nghèo đói sau chiến tranh là điều hiểu được. Chuyện Phù Đổng Thiên Vương chỉ là 1 ước mơ thiếu thực tế. Nhưng trong sự định hướng cuộc đời ḿnh, con người b́nh thường luôn luôn quan sát sự việc trên những khía canh thực tế, mắt thấy tai nghe v́ đổi đời phải là làm cho xấu ra đẹp, cho xă hội bất công thối nát biến ra một xă hội có lẽ sống

Ta ước ngày mai hết đói nghèo  
Hết tù hết tội hết gieo neo  
Trong ngoài bốn biển anh em cả  
Ôi đẹp vườn xuân sớm lại chiều                (XT)

BẴNG ĐI MỘT thời gian dài, lại gặp Lợi, vui mừng. Kéo nhau vào Kishaten (= quán trà) , Lợi nói qua ly cà-phê ấm: “Hôm trước ở dưới đó, tụi Lợi với anh A, anh H, vv.. một bầy kéo nhau đi nhậu, hát nhạc vàng đă đời luôn. Gặp anh em là phải đùa giỡn, không lẽ cứ ngồi hát tiến lên, tiến lên ! ...”. Một lúc khác, Lợi lại nói: “Cái ǵ cũng không thể bắt đầu bằng chữ NẾU. Bảo là NẾU, thế luật của mấy nước Tư Bản, nếu mấy cái thằng Nixon vv.. nó không ăn gian th́ chả hay lắm sao? ”

Như đă nói ở trước, tính Lợi không ưa nói nhiều !

*

HÔM NAY nhớ về Lợi, tôi mong rằng Lợi đă có được sự an b́nh vĩnh cữu. Nghĩ cứ như c̣n thấy được Lợi đang đâu đấy, như ngày nào c̣n gặp ở Tokyo. Vẫn nụ cười thẳng thắn ngang tàng đó, vẫn ánh mắt mà khi vui th́ nheo lại và sáng lên đó ... Lợi sẽ nói với tôi về nỗi b́nh yên mới của Lợi :

 Bao nhiêu năm nhọc nhằn đă qua  
 Hôm nay nắng lạ lùng rọi đến  
 Trong tim người  
 Trong tim ta  
 Trong tim em  
 Trong tim những người Việt nghèo khó  

 Bao nhiêu năm nhọc nhằn đă qua  
 Hôm nay ánh hoà b́nh đă thấy  
 Trên môi người  
 Trên môi ta  
 Trên môi bé hiền ḥa  

 Đường ta đi hôm nay có bước chân tự do  
 Người Việt Nam hôm nay sống với nhau thật thà...             (Trịnh Công Sơn)

Nhưng không, đây chỉ là một giấc mơ. Giấc mơ đă là của Lợi và đang là của tất cả người Việt Nam khắp chốn. Nay th́ Lợi đă đi rồi, đi thực, “ngh́n trùng xa cách, đời đứt ngang rồi” – không thể thấy lại nữa. Không, Lợi không c̣n đứng đó nữa, không c̣n

 Standing there as big as life  
 And smiling with his eyes

*

Lợi rất thích nhạc Trịnh Công Sơn. Hôm nay tôi muốn gửi 1 bài cho Lợi. Cứ nghĩ giá mà Lợi ... nên ḷng thấy sao cứ tiếc nuối âm thầm :

 Nơi em về trời xanh không em ?  
 Nơi em về ngày vui không em ?  
 Từ lúc  
 đưa em về  
 Là biết  
 xa ngh́n trùng  

 Ru từng ngọt bùi đă qua  
 Ru người lận đận héo khô  
 Ame ga shitto shitto ... (1)  

 Nơi em về trời xanh không em ?  
 Nơi em về ngày vui không em ?  
 Ta nghe ...  
 từng giọt lệ  
 rớt xuống ...  
 thành hồ nước ... long lanh  

 Bye bye, Sayonara  
 Yasashii omoide  
 Moo, watashi wa ...  
 Furi-mukanai ! (2)

 

CHÚ THÍCH  

·         (Trong vài bài thơ, bài hát, có sửa 1 vài chữ)

(1)    Mưa rơi thổn thức

(2)    Kỷ niệm thật êm đềm về đầy ắp, nhưng thôi, tôi sẽ chả ngảnh đầu lại để nh́n.

 

_____________________________________________________________________________

Văn Lang Tôn-Thất Phương (Canberra) 1998-05

Npttp@yahoo.com.au