Sinh Nhật nhà văn Tản Đà: Nghĩ Gì?

Văn Lang Tôn-thất Phương

Tản Đà không chỉ là một nhà thơ lớn, ông còn là một chí sĩ, và văn học sử của Việt Nam có vẻ ít nhấn mạnh đến khía cạnh này. 

Có theo suốt văn chương của ông, chúng ta thấy nhà văn Tản Đà luôn luôn ôm ấp chuyện đất nước, và kín đáo nhắc nhở người Việt: 

Những ai góc bể chân trời
Nghe mưa ai có nhớ lời nước non… 

Bài thơ “Thề Non Nước” của ông cũng lại là một nhắc nhở kín đáo khác về tình yêu nước: 

Nước non nặng một lời thề
Nước đi đi mãi không về cùng non
Nhớ lời hẹn nước thề non…

Non cao đã biết hay chưa
Nước đi ra biển lại mưa về nguồn
Nước non hội ngộ còn luôn
Bảo cho non chớ có buồn làm chi (…)
Nghìn năm giao ước kết đôi
Non non nước nước chưa nguôi lời thề. 

Trong bài “Hầu Trời”,  Tản Đà có nói rõ việc ông canh cánh là “cái Thiên Lương của nhân loại”.  Bởi vì nhìn ra xã hội Việt Nam lúc đó thật quả là đáng lo: 

Dân hai mươi triệu ai người lớn
Nước bốn ngàn năm vẫn trẻ con.  

Thời đại mà nhà văn Tản Đà sinh sống là một thời đại hào hùng nhưng buồn thảm. Năm Tản Đà lên 12 tuổi (1901) thì tất cả phong trào kháng Pháp của Cần Vương và Văn Thân đã bị dẹp xong, toàn quyền Pháp Paul Doumer tuyên bố từ đó về sau là giai đoạn để khai thác (Mise en Valeur).  Những người yêu nước bắt đầu nhận ra sự chênh lệch về sức mạnh vũ khí nên dặn nhau rằng thôi thì ráng sống còn và biết giữ khí tiết của mình:  

Khẳng khái Cần Vương dị
Thung dung tựu nghĩa nan. 

Năm Tản Đà sắp bước vào tuổi hai mươi (1904), cụ Phan Bội Châu lập “Duy Tân Hội” rồi qua Nhật, nhưng rồi cũng lận đận không được như ý muốn.  Cụ Phan Chu Trinh đưa ra chủ trương bất bạo động, tạm thời hòa hoãn để có thì giờ mà lo “Chấn Dân Khí, Khai Dân Trí, Hậu Dân Sinh”… Phải chăng có thể hiểu được nhà văn Tản Đà đã chọn lựa “thung dung tựu nghĩa” để “khai dân trí, chấn dân khí” làm mục tiêu sống của mình? 

Chúng ta cần tìm tòi thêm nhiều hơn để hiểu cho hết được tâm tư của nhà văn Tản Đà. Đây là một người sống thanh bạch, lương thiện với một ít vốn liếng văn chương không đủ cho mình vùng vẫy: 

Chữ nghĩa Tây Tàu trót dở dang
Phá ngang sự nghiệp kiếm ăn quàng
Nửa ngòi bút ngỗng ba sinh lụy
Một kiếp tơ tằm mấy đoạn vương …  

Tản Đà không nói nhiều về chủ trương của mình, nhưng suốt trong chiều dài văn chương của ông, chúng ta vẫn thấy được phảng phất một cách sống thanh cao, đáng quý: 

Cương thường bởi biết nên mang nặng
Hễ đứng làm trai, trả nợ đời  [thơ Nguyễn Hữu Huân] 

Hôm nay, nhân sinh nhật của nhà văn, xin ghi lại đôi giòng cảm khái. 

VL-TTP

(2019-05-19 )