Về ca sĩ Thanh Tuyền: Nghĩ gì?

Văn Lang Tôn-thất Phương

Nghe nhạc, mỗi người thích một cách. Nhớ năm xưa có người bạn Nhật nói:  “Chúng tôi nghe rhythm nhiều hơn là melody”. Người Việt mình chắc khác? 

Bản thân tôi thì trừ ra những thứ “heavy metal”, nhạc ở thể loại nào cũng được, miễn là có melody và lời ca hay; nhất là trong lời ca của nhạc Việt có biết bao điều tác giả gửi gắm, nhạc Trịnh Công Sơn chẳng hạn. Ngoài giọng hát của ca sĩ, giọng ngân có phong phú hay không và phần hòa âm của bản nhạc ra sao cũng quan trọng đối với tôi. Bây giờ nhờ ảnh hưởng của nhạc thế giới nên hòa âm của nhạc Việt tiến bộ rất nhiều, không như trước đây có nhiều bản nhạc thật hay mà ban nhạc đệm tệ quá, làm hư hết cả bài nhạc.  

Dĩ nhiên chất giọng của người hát vẫn quan trọng nhất. Về mặt này, tôi nghĩ nữ ca sĩ Ngọc Lan phải đứng đầu sổ, bởi vì -- nói như nhận định của ca sĩ Thái Thanh – “tiếng hát Ngọc Lan có ba ưu điểm mà không ai có được: Sự mềm mại tuyệt đối, làn hơi kéo dài như bất tận, và đậm chất nữ tính nhất trong mọi giọng ca nữ”. Cứ thấy lặng người theo giọng hát của Ngọc Lan chắc không phải chỉ riêng tôi mà có thể có đến cả vài trăm ngàn người Việt khác.  

Nhưng ở đây tôi muốn ghi lại vài cảm nghĩ về một ngôi sao sáng chói khác của nhạc Việt: ca sĩ Thanh Tuyền. Giọng hát của Thanh Tuyền có nét đặc sắc riêng, chỉ cần nghe qua thôi là nhận ra ngay. Giọng hát mạnh, phong phú, âm vực cao nên khi lên cao nghe vẫn rất nhẹ nhàng. Thanh Tuyền lại hát được rất nhiều bài hát theo thể loại khác nhau, nhiều ca sĩ Việt Nam khác không hát được như thế dù có người cũng nổi tiếng.  

Điểm đáng yêu nhất là Thanh Tuyền luôn luôn hát với tất cả sự say mê: Say sưa vì thích hát, vì thả hết tâm hồn vào bối cảnh của bản nhạc, cũng có thể vì mang nỗi hoài niệm về những giai đoạn trong cuộc sống đã qua ở Việt Nam. Thanh Tuyền đã sống qua một thời lửa đạn, nên có lẽ để tâm tình mình theo bao nỗi niềm của những “người đi khu chiến”. Điểm này, giữa Thanh Tuyền và Thái Thanh có chỗ giống nhau. Không ai hát hay và cảm động bằng Thái Thanh qua những bản như “Một Mai Giã Từ Vũ Khí”,  “Cho Một Người Nằm Xuống”, vv...  Tương tự, tôi chưa thấy ai hát hay bằng Thanh Tuyền trong những bài của Nguyễn Văn Đông: “Sắc Hoa Màu Nhớ”, “Chiều Mưa Biên Giới”, “Phiên Gác Đêm Xuân”, vv...  

Đón giao thừa một phiên gác đêm
Mừng xuân đến, súng xa vang rền
Xác hoa tàn rơi trên báng súng
Ngỡ rằng pháo tung bay
Ngờ đâu hoa lá rơi (...)
Chốn biên thùy này xuân tới chi...

[Nguyễn Văn Đông: “Phiên Gác Đêm Xuân”] 

Chúng ta không có con số, nhưng có lẽ phải có hàng trăm ngàn người Việt yêu mến Thanh Tuyền khi nghe Thanh Tuyền gợi lên hình ảnh trong một thời quá khứ mà họ đã trải qua: 

Còn đây giây phút này
Còn nghe tiếng hát, nụ cười xinh tươi
Còn trông ánh mắt
Còn cầm tay nhau.
Ngày mai xa cách nhau
Một người gối chiếc cô phòng
Một người góc núi ven rừng, chân mây đầu gió.
Còn đây đêm cuối này
Đàn ai réo rắt nhạc lòng thương chi
Chỉ khơi nước mắt buồn người ra đi...

[Nguyễn Văn Đông: “Khúc Tình Ca Hàng Hàng Lớp Lớp”]

Thông thường, mỗi ca sĩ đều có những bài tuyệt vời nhất của họ, nghĩa là chỉ có họ hát bài đó hay nhất. Không ai có thể qua được Tuấn Ngọc trong “Riêng Một Góc Trời”, Ngọc Lan trong “Gặp Nhau”,  Lệ Quyên trong “Để Nhớ Một Thời Ta Đã Yêu”, Hà Thanh Xuân trong “Anh Cho Em Mùa Xuân”, Thái Thanh trong “Ngày Xưa Hoàng Thị”, vv... Thanh Tuyền cũng thế, rất tuyệt vời trong nhiều bài với đủ thể loại khác nhau, dưới đây chỉ là một ví dụ: 

Biết nói gì đây, khi hai đường đời ngăn chia mình rồi
Bao nhiêu thương nhớ, bao nhiêu đợi chờ, hoen theo tháng năm
Đêm đêm em nhắn gió, gửi mây về cho anh
Trao cho anh tiếng hát, tìm thương nhau ngày ấy
Nay tuy xa nhau rồi
Mà một hình bóng
(Vẫn) chưa nhòa trong nhớ... 

Hãy nói một câu, cho vơi cạn sầu, quên đi cuộc đời
Duyên ta không thắm, cung thương lỡ làng, em không trách anh
Nhưng hôm nay tiếng hát, biết trao về nơi đâu
Đêm đêm qua ngõ vắng, đường khuya em một bóng...

[Huỳnh Anh:  “Biết Nói Gì Đây”] 

Một ca sĩ có tài là chỉ một bài hát cỡ trung bình thôi, nhưng khi đưa vào tay họ, bài hát bỗng trở nên quyến rũ. Các bạn cứ thử mở youtube lên để nghe Thanh Tuyền hát bài sau đây như thế nào: 

Mưa khuya hắt hiu xuyên qua mành, tình ngăn cách rồi
Đêm qua trắng đêm mơ thương hình bóng cũ xa xôi
Em ơi, bước đi xa nhau rồi ngày vui đâu còn
Đèn vàng nhòa sương chưa tắt
Khu phố xưa lạnh buồn tênh...

[Mạnh Phát: “Phố Vắng Em Rồi”] 

Khác với nhiều -- rất nhiều thì đúng hơn -- nữ ca sĩ Việt Nam khác (mà chúng ta thường thấy trên các chương trình ca nhạc hải ngoại), Thanh Tuyền không để “cái tôi” của mình ngồi lên trên bài hát, cũng không “cưa sừng làm nghé”, không bị “bệnh ngôi sao”. Thanh Tuyền trên sân khấu là một Thanh Tuyền sung sướng khi chia xẻ điệu ca với khán thính giả. Thường thường, chúng ta thấy một Thanh Tuyền hát rất say mê, có khi hát trong xúc động, hát như một nghệ sĩ yêu văn nghệ chỉ vì đam mê...  

Tuy nhiên, nếu có một ước mong gì để tất cả mọi sự trở thành “ngọc lành không vết” thì có lẽ chúng ta cần những người có trách nhiệm sản xuất cẩn thận hơn một chút trước khi phát hành, đây là nói về phát hành nhạc Việt Nam. Rất nhiều ca sĩ Việt Nam thỉnh thoảng hay hát sai lời, Thanh Tuyền cũng không ngoại lệ, vấn đề là do khâu phát hành không kiểm soát kỹ lưỡng; hoặc sợ nếu phải thu âm lại sẽ tốn kém nên lập lờ bỏ qua. Rất nhiều khán thính giả nghe nhạc Việt là những người đã sống và lớn lên theo sự phát triển của âm nhạc miền Nam. Họ hầu như thuộc từng câu từng chữ của những bài hát hay, vì trong đó là tuổi thơ hay những năm tháng hoa niên của họ. Cho nên, ai hát sai gì đó, họ nhận ra ngay. Có một số bài, ca sĩ hát rất hay nhưng không được hoàn mỹ; mà bây giờ làm sao hy vọng các ca sĩ có thể mang lại phong độ của chính họ trong mấy chục năm về trước? Bảo rằng nghệ sĩ là người đa cảm, điều đó đúng. Nhưng đa cảm mà có “nhạy cảm” hay không mới là điều quan trọng. Nếu nhạy cảm, một nghệ sĩ sẽ phân biệt được sự khác nhau giữa “trời thương nhớ vẫn vương mây hồng” và “trời thương nhớ cũng vương mây hồng”  (NVĐ:  “Phiên Gác Đêm Xuân”), ví dụ như thế. 

Trên tất cả mọi sự, Thanh Tuyền đã và đang là ngôi sao sáng chói của nền âm nhạc Việt Nam.

Vài giòng nhận định, muốn ghi xuống khi ca sĩ Thanh Tuyền vẫn còn minh mẫn, chỉ để người nữ ca sĩ tài danh có thể biết được trong số khán thính giả ái mộ có người nghĩ như thế nào về giọng ca của mình.  

(2021-03-01)

VL – TTP