|
Kư ức tuổi học tṛ Trần Trí Năng (University of Minnesota & Ecosolar International) “Xin gửi đến các bạn những ḍng thơ tôi viết lúc c̣n ở cái tuổi ngây ngô để nhớ lại một thời!” Sáng nay khí trời ở Washington DC se sẻ lạnh. Mặt trời cũng vừa nhú lên, làm con phố ấm lại được phần nào. Tôi chạy bộ về hướng White House, ngang qua Washington Monument và ṿng lại Capitol Building. Vài đám mây lăng đăng trôi trong bầu trời xanh thẳm trông giống như những dải lụa mượt mà bay phất phơ dưới ánh nắng vàng hoe. Trên đường tôi bắt gặp những cháu bé tụm năm, tụm bảy nói chuyện ví von ở bến xe buưt hay trước cổng trường như những chú chim đang ca khúc nhạc chào mừng buổi sáng đẹp trời đang về. Tuổi trẻ sao hồn nhiên và dễ thương quá! “Ước ǵ ḿnh có thể sống lại được thời bé dại như chúng!”, một cảm nghĩ nhẹ nhàng dâng lên trong đầu khiến tôi mỉm cười thoải mái! Lúc này, tôi nhớ thật nhiều về những năm tháng học tṛ của ḿnh mà h́nh như tôi đă quên bẵng đi trong cuộc sống tất bật với công việc mưu sinh hàng ngày. Một nỗi nhớ cồn cào, quay quắt! Thời gian không đợi ai; càng lúc tuổi đời càng chồng chất. Tôi cũng đang lom khom bước qua ngưỡng cửa bảy mươi rồi! Tôi muốn “hồi hướng” t́m về tuổi học tṛ thuở xa xưa của ḿnh! Để trở về vũng đời hồn nhiên, vui tươi và trong sáng! Để t́m lại “hạnh phúc tôi”. Hạnh phúc của một thời trong t́nh nghĩa đầm ấm, mặn ṃi! Đă sống và lớn lên trong thành phố Qui Nhơn tỉnh lẻ. 1. Vài ḍng tản mạn Trong ḍng đời dun dủi tranh đầu t́m cuộc sống, có một giây phút nào đó, con người muốn t́m về những kỷ niệm của tuổi học tṛ. Như người ta thường nói, kỷ niệm sẽ chẳng là ǵ nếu con người muốn quên lăng; nhưng sẽ là tất cả nếu họ muốn phủi lớp bụi thời gian để t́m lại những ǵ c̣n ẩn chứa trong tâm hồn. Sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước chiến tranh, tuổi học tṛ của thế hệ chúng tôi có phần phức tạp hơn! Giữa nét ngây thơ “cầm tay nhau trong giây phút là nhớ nhau suốt đời! ”, sự rụt rè “ngó em chẳng dám ngó lâu- ngó qua một chút đỡ sầu mà thôi!” [1] và những t́nh huống uẩn khúc, khó khăn tuổi trẻ phải đối diện mỗi ngày về sự sống c̣n, chúng tôi đă phải t́m cho ḿnh một sự hài ḥa trong cuộc sống để duy tŕ vẻ hồn nhiên của tuổi thơ. Dù thế nào đi chăng nữa, tuổi học tṛ vẫn là giai đoạn đẹp nhất trong mỗi chúng tôi. Cái tuổi trong trắng và tràn đầy mộng mơ. Những hoài niệm kư ức từ những chiều thả diều trên đường quê, bắn bi, đánh đáo, tắm sông, những buổi trưa hè đi hái me, hái keo, ăn hàng rong và mót những cành lúa vàng hoe c̣n sót lại sau mùa gặt để đổi lấy cơm thơm. Tuổi thơ của chúng tôi thường sống “ngoài đường” và gần thiên nhiên hơn v́ ít ai chịu bó ḿnh tù túng trong căn nhà chật hẹp, nóng bức vào mùa hè, mà lại không có phương tiện giải trí nào thích hợp. Đối với chúng tôi lúc bấy giờ, màu phương vĩ, tà áo trắng và tuổi học tṛ gắn liền rất khắn khít và tṛn trịa với nhau. Có những buổi chiều tan học, lẻo đẽo theo bước chân ai đi về cuối phố. Liệu có ai hiểu tâm sự ḿnh đang có hay không mà sao cứ âm thầm lầm lủi đi theo?! Nhớ
cánh phượng nhẹ rơi trên mái tóc Chầm
chậm bước. Theo chân ai bỡ ngỡ Màu đỏ hoa phượng nở rộ và tiếng ve sầu giục giă bước chân đánh dấu mùa tan trường sắp đến với lưu bút ngày xanh. Sân trường rồi sẽ vắng bóng dáng những tà áo trắng và những cậu học tṛ ngây ngô trong bộ đồng phục áo trắng quần xanh. Mọi người sẽ tạm xa bảng đen phấn trắng, tứ tản khắp nơi trong ba tháng hè! Lúc đó, ai trong chúng tôi cũng có một cảm giác chông chênh và sâu thẳm! Vừa bồn chồn, lo lắng; vừa náo nức phập pḥng trông đợi! H́nh như sắp thiếu vắng một cái ǵ rất thân thương và triều mến! Em về phượng đỏ tươi trên áo. Nắng hạ tṛn ôm bóng ngă dài. Tháng tám trời cao, muôn mộng ảo. Biển xanh bọt trắng sóng trôi về. Mùa này trường vắng chợt buồn ghê! Bè bạn c̣n đâu tiếng giỡn đùa. Chạy nhảy tung tăng ong vỡ tổ. Ḷng non rộn ră một trời mơ! Lưu bút trao lời chuyện nhỏ to. Ḍng thơ lai láng tuổi học tṛ. Chín mươi ngày ấy sao lâu quá! Lối nhỏ một ḿnh ai dưới mưa?! Nói về lưu bút trao nhau vào dịp nghĩ hè, tôi không thể nào quên được những vần thơ của Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Yến Lan và Quách Tấn; những nhà thơ gốc B́nh Định. Xuân Diệu nổi tiếng với những vần thơ t́nh vượt thời gian “ em đă xé ḷng non và giấy mới/ Mây đầy trời hôm ấy phủ sơn khê …” [2]. Thế giới của Hàn Mặc Tử là thế giới về trăng, của trăng, uống trăng, mơ trăng, tắm trăng, sống trong ḷng trăng và ngay cả bán trăng. “không gian dày đặc toàn trăng cả/ Tôi cũng trăng mà nàng cũng trăng”; “trăng ngă ngửa/ trăng choáng váng/ trăng tan tành/ trăng vỡ đọng vàng khô”; “ Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy/ Sáng dậy điên cuồng mửa máu ra…” hay “Trăng nằm sóng soăi trên cành liễu/ Đợi gió đông về để lả lơi/ Cây lá ngây t́nh không muốn động/ Ḷng em hồi họp chị Hằng ơi!”[3]. Thơ của Chế Lan Viên th́ mờ ảo và liêu trai hơn với “những bóng ma Hời” và nỗi cảm thông cay đắng mất nước của dân tộc Chàm mỗi lần có dịp đi ngang qua những ngôi tháp họ xây; và chúng ta có thể t́m thấy ở một số bài thơ trong tập thơ “ Điêu tàn” của ông “ …Những sông vắng lê ḿnh trong bóng tối/ Những tượng Chàm lở lói rỉ rên than …” [4]. Tôi cũng thích một vài bài thơ nói về Thành B́nh Định của nhà thơ xuất thân cùng xóm với tôi Yến Lan “Cùng nhớ lại những nguồn vui nhỏ nhất/ Bông g̣n bay, chùm me rụng thành xưa/ B́nh Định đây ,từng sợi tơ cái tóc/ Vẫn chứa chan, tin tưởng tự bao giờ” [5] và bài thơ “Say Nắng” nói về vườn quê thuở c̣n thanh b́nh của Quách Tấn ““Vườn rộng tiếng chim thưa/ Bướm vàng say nắng trưa/ Chờn vờn chân muốn đậu/ Ṿi mướp gió đong đưa.” [6]. Theo thời gian, dần dà chúng tôi lớn khôn hơn và bước vào ngưỡng cửa trung học. Hầu hết trong chúng ta, ai cũng đă từng trải qua một t́nh cảm và rung động đầu đời! “Làm sao cắt nghĩa được t́nh yêu/ Có nghĩa ǵ đâu, một buổi chiều/ Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt/ Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu…” [2]. Có cuộc t́nh trầm lặng, nhẹ nhàng, không dám nói. Có cuộc t́nh nồng nhiệt, hăng say; cũng có cuộc t́nh hóm hỉnh, dễ thương! Và cũng có cuộc t́nh với nhiều đắng cay, mất mác. Nhưng cuộc t́nh nào cũng có cái đẹp, cũng có nét dễ thương đối với những người trong cuộc. Nhất là mối t́nh đầu ở cái tuổi c̣n “mài đỉnh quần” trên ghế nhà trường khi tâm hồn hai người vẫn c̣n vô tư và trong trắng như trang giấy mới! Tôi đă trải qua những tháng năm thơ
Với nỗi bâng khuâng tuổi vừa mới lớn
Ngồi êm lặng nh́n buổi chiều sóng gợn
Chân bên chân vạt nắng đậu vai hiền. 2. Thời tiểu học Sau lần đi tản cư ở Dinh Tiêu vào năm 1953, má tôi và tôi về sống với bà ngoại ở B́nh Định, một con phố nhỏ cách Qui Nhơn khoảng 20 cây số về phía đông. Mọi người tạm quên sự hải hùng và gian khổ đă trải qua và bắt đầu lại một cuộc sống “mới”. Con bé dại nh́n trời xanh cao rộng
Chinh chiến tang thương, thôn xóm điêu tàn
Mẹ cồng kềnh, nặng tay xách vai mang
Chiếc xe cộ xô đẩy nhau chạy trốn.
Hầm núp đạn bom, phi cơ bay lượn
Bỏ xóm quê, cùng gồng gánh về thành
Vất vưởng từng ngày t́m sống kiếm ăn
Mẹ lăn lộn làm đủ nghề để sống. Căn nhà chúng tôi cách Thành B́nh Định không xa, do gia đ́nh bên ngoại tôi xây lên và được ǵn giữ qua nhiều thế hệ. Nhà tương đối khá rộng với khu vườn nhỏ trồng trái cây phía sau và hàng dừa trước mặt. Nên tôi tha hồ trèo cây hái trái ăn cho bằng thích! Thành B́nh Định cũng là sân chơi thường xuyên của bọn trẻ chúng tôi trước và sau giờ học. Chúng tôi chơi hoài không chán những tṛ chơi như đá banh, u quạ, đánh giặc giả, đánh bi và đánh đáo. Nhà tôi ở trên đường dẫn vào Thành. Có hồ sâu, có hàng dừa cao xanh. Có chuối nàng hương vừa chín ngon lành. Có xoài khế và ổi tươi thơm ngọt. Nhà tôi ở chái dày cao nhiều lớp. Mái tranh nâu hoang phế nét thời gian. Trước mặt nhà con đường đất ngỡ ngàng. Đưa khách đến hoang tàn Thành B́nh Định. Tôi ở đó. Chú học tṛ ngộ nghĩnh. Quần cụt đen. Nón lá. Bước chân trần. Những mùa hè mồ hôi ướt khắp thân. Chạy nhảy tung tăng. Bắn bi đánh đáo. Nói về di tích lịch sử, B́nh Định có ba nét nổi bật nhất: văn hóa Vương Quốc Champa qua nhiều tháp Chàm c̣n để lại, triều đại Tây Sơn và Vơ B́nh Định. Thành B́nh Định. c̣n có tên là Thành Hoàng Đế nằm trên nền cũ của kinh đô Đồ Bàn của Vương quốc Champa ngày xưa. Đây là kinh đô cũ của nhà Tây Sơn, nơi đă xảy ra nhiều trận đánh khốc liệt giữa quân lính Tây Sơn và chúa Nguyễn; hai danh tướng của chúa Nguyễn - Vơ Tánh và Ngô Tùng Châu- đă tự vẫn sau khi bị bao vậy nhiều tháng bởi đại quân Tây Sơn dưới sự chỉ huy của hai tướng Trần Quang Diệu và Vơ Văn Dũng. Có câu hát dân gian lưu truyền qua nhiều thế hệ “Ngó lên ḥn tháp Cánh Tiên/ Cảm thương Quân Hậu thủ thành ba năm! ”[7]. Quân Hậu ở đây là Khâm Sai Quản Soái Hậu Quân Doanh Vơ Tánh (sau này trước khi chết, ông được Nguyễn Ánh phong tước Quận Công kiêm chức Đại Tướng Quân!). Thành bị tàn phá rất nhiều do chiến tranh; giờ chỉ c̣n sót lại cửa thành phía đông (c̣n gọi là Thành Cửa Đông) với những tảng đá tổ ong loang lổ, mấy tượng voi sứt mẻ, hồ bán nguyệt và những đống gạch vụn mà thôi! Trời mưa lối nhỏ mưa nhiều
Đường về làng cũ buồn hiu tiếng ḷng
Chiều về gió điệu thong dong
Thành xưa B́nh Định ngủ trong hoang tàn. Cũng nên ghi nhận thêm ở đây một điểm có tính cách lịch sử nữa về tháp Cánh Tiên; vua Chiêm Thành Chế Mân (Jaya Sinhavarman III) xây tháp này cho hoàng hậu Paramecveri (tức là Huyền Trân Công Chúa) ở vào khoảng thế kỳ thứ mười bốn [8]. Nàng công chúa này là con gái của vua Trần Nhân Tông đă hy sinh hạnh phúc riêng ḿnh, nghe lời cha lập gia đ́nh với vua Chiêm để đổi lấy Châu Ô và Châu Rí (tức là phía nam tỉnh Quảng Trị và toàn tỉnh Thừa Thiên bây giờ) trong kế hoạch mở rộng bờ cơi về phía Nam của đời Trần. Sau này vua Trần Nhân Tông nhường ngôi lại cho con trai Trần Anh Tông và về tu tại núi Yên Tử. Bao nguy nga lộng lẫy của một thời. Bao chứng tích, bao mảnh đời phai nhạt. Đống gạch vụn, những bức tường đổ nát. Sau bao năm hoang phế với thời gian. C̣n lại đây sự vỡ vụn hoang tàn. Ai c̣n nhớ một thời huy hoàng của những vua chúa qua bao nhiêu triều đại? Cát bụi cuộc đời đổi thay đâu có ǵ trường tồn măi măi? Văng vẵng đâu đây tiếng gió tru như lời kêu than của những người lính trong đớn đau sợ hải. Và những ụ đất như bia mộ chồng chành trôi trên làn sóng màu xanh phủ đầy cỏ dại! Người dân ở đây làm hùng hục suốt ngày; nhưng số phận “hẩm hiu” “nghèo vẫn hoàn nghèo”! Họ bám lấy mảnh đất quê hương và không muốn bỏ nơi “chôn nhau cắt rốn” mà đi. Bao thế hệ trôi qua, cuộc sống của họ vẫn thế! Người dân quê hiền, dễ thương, chất phát
Da sạm đen v́ mưa nắng trong đời
Làm thật nhiều, tần tảo chạy muôn nơi
Vẫn thiếu thốn miếng ăn, quần áo mặc.
Có lẽ đây quăng đời tôi thích nhất trong suốt thời thơ ấu của tôi! Tôi sống rất thoải mái và ung dung tự tại. Nguồn “hạnh phúc tôi” hiện diện khắp mọi nơi! Trong tiếng nói! Trong nụ cười! Chạy nhảy tung tăng trong đồng quê cỏ nội. Chúng tôi không cảm nhận được sự khó khăn về vật chất và v́ thế chưa biết thế nào cái gọi là “khổ”! Thuở c̣n bé tôi yêu màu nắng ấm
Yêu ḍng sông xuyên qua khóm tre xanh
Yêu chiều lên bông lúa chín thơm lành
Con đường đất đưa tôi vào tuổi mộng.
Cuộc sống của tôi tương đối an b́nh, trầm lặng với những ngày cắp sách đến trường tập viết, tập đọc hay tập làm văn với những đề tài gần gũi với ruộng đồng, vườn tược; những lần ngụp lặn trong màu lúa chín, trong vũng bùn đen vỡ đất cày bừa với những chiều cùng bầy trẻ thả diều trên con đường làng vừa tạnh cơn mưa. Êm êm
Như tiếng sáo diều
Một chiều
Trên đê.
Mơ mơ
Như tiếng ai sầu
Ru con
Chiều mưa ngâu.
Xa xa
Gió nhẹ nhàng
Nhởn nhơ
Bông lúa đầu
Rộn ràng
Ngày qua mau... Nhịp sống ở đồng quê tương đối chậm răi và b́nh dị. Có vất vả xác thân nhưng cũng v́ cách sống đơn giản, ít đèo bồng, mà tâm hồn chúng tôi thoải mái, và dễ chịu hơn. Tôi lớn lên với những buổi trưa nóng như bốc lửa thoăn thoắt chuyền cành qua hàng cây trứng cá hoặc trốn đi hái khế, hái keo. Má tôi và ngoại tôi không cho tôi “quấy nhiễu giấc ngủ trưa của ông bà v́ sợ ông bà quở”! So với cây khế, cây keo cao hơn nhiều và có gai; v́ thế có phần nguy hiểm hơn! Nhưng măi ham chơi, ai có hơi sức đâu mà để ư đến mấy chuyện “lẻ tẻ” này! Những buổi trưa hè nắng chang chang
Hàng cây gió thổi điệu nhịp nhàng
Tay nhanh thoăn thoắt đua nhau hái
Những trái keo dài xinh, thơm ngon. Một cái thú nữa là những lần trai gái tắm sông dưới bầu trời nắng hạ; nằm dưới bóng mát cây sung chờ áo ướt hong khô. Vào mùa sung chín, tha hồ mà ăn thả giàn! Măi vui chơi, chúng tôi quên cả giờ cơm chiều! Buổi sáng tôi đi theo đàn trâu
Buổi chiều theo trẻ chạy qua cầu
Ḍng sông trai gái đua nhau giỡn
Chợt nhớ cơm chiều vội bước mau.
Ở đồng An Ngăi, mỗi năm có hai vụ; và mùa cấy bắt đầu vào đầu hè và khoảng gần cuối năm. Mọi người làm việc tất bật từ sáng đến chạng vạng. Mồ hôi ướt đẫm làn tóc, chảy nhễ nhại trên g̣ má làm mềm quai nón, và lan đến đôi vai đang vươn lên chống đỡ ánh nắng mặt trời khắc nghiệt. H́nh như họ không cảm thấy thấm mệt! Những mẫu chuyện về làng, về xóm, những câu hát, câu ḥ và những đề tài không ăn nhập vào đâu vẫn cứ tiếp tục đổi trao nhau. Không khí thật vui nhộn! Nh́n thấy người lớn vui chuyện tṛ; bọn trẻ chúng tôi cũng cảm thấy vui theo. Chiếc quần đen. Xăn lên ống quyển. Màu trắng nơn nà. Chiếc nón quai đen. Thuở ruộng nhỏ. Lầy lội đầy bùn. Lằn máu đỏ. Đỉa bám đầy chân. Người đứng đó. Khuôn mặt diệu hiền. Màu áo đó. Nụ cười có duyên. Vành nón lá. Đôi mắt đen huyền. Bờ tóc bới. Chuyện tṛ huyên thuyên. Trưa nắng đổ. Tay vẫn tay đều. Đời tuy khổ. Nhưng ḷng vui vui! Có những buổi chiều nhạt nắng cùng mấy đứa trẻ trong làng đưa đàn trâu uể oải trở về chuồng. Nhớ những câu ḥ vọng lại cuối thôn. Với điệu hô Bài Cḥi đậm đà ḍng thơ lục bát lúc buồn, khi vui, lúc sầu thảm, khi tỉ tê. Nhớ tuồng Hát Bội ở đ́nh làng với già trẻ gái trai tụ tập nhau ăn uống, chuyện tṛ sau mùa gặt . Nhớ ḍng sông Trường Thi cuồn cuộn chảy về theo con gió nồm thổi từ cầu Tân An đến đồng An Ngăi. Nhẹ nhàng, mềm mại, thoang thoảng, khoan thai. Đường về nhà em có con sông
Có chiếc cầu tre bắt qua ḍng
Tháng tám nắng vàng qua trước ngơ
Má hồng, đôi mắt vẻ âu lo.
Tôi lớn lên trong t́nh quê bên lũy tre làng ngào ngạt nắng ban mai. Tiếng kêu kẻo kẹt như lời mẹ ru con ngủ. Tôi lớn lên ngây ngất hương thơm đồng nội bên con đường đất ngoằn ngoèo bao ngày tôi vui, tôi sống. Bên ḍng sông mang phù sa tươi thắm cánh đồng. Cho bông lúa vàng hoe vươn tṛn tuổi mộng. Theo đám mây chiều bàng bạc trôi xa… Quê hương đượm thắm lời t́nh tự
Lối nhỏ. Chân trần đường đất quê
Bao năm tôi yêu ḍng sông đó
Tung tăng ngày hai buổi đi về.
V́ đất nước chiến tranh, nên tuổi thơ của chúng tôi đôi lúc cũng gặp phải những khó khăn, dằn vặt khi chiến cuộc lan dần đến nơi ḿnh đang ở. Biên giới của cái sống và cái chết nằm kề cận với nhau trong đường tơ kẻ tóc! Nhưng không v́ thế mà chúng tôi đă đánh mất nét hồn nhiên và ngây thơ của ḿnh. Có âu lo đó! Có lo sợ đó! Nhưng tuổi trẻ chúng tôi nh́n cuộc chiến với vẻ thản nhiên và đôi khi ṭ ṃ về những ǵ xảy ra chung quanh. Không ai cắt nghĩa cho chúng tôi hiểu từ lúc nào quê ḿnh có chiến tranh và khi nào chiến tranh sẽ chấm dứt. Mọi người chỉ biết chấp nhận v́ “âu đó cũng là mệnh số của dân ḿnh vậy!” Tôi đă sống
những tháng ngày âu lo Tháp Đôi nằm
cạnh bên nhau Nắng chiều từng
vạt ngây ngây Trên đường đi, nếu có thời gian và vào một ngày đẹp trời, tôi thường ghé thăm Tu Viện Nguyên Thiều- trung tâm của Thiền Lâm Tế- để t́m lại một chút thanh thản trong tâm hồn. Vẻ tỉnh mịch của Thiền Viện đưa con người “thoát khỏi ṿng tục lụy” dù chỉ trong giây lát! Tôi thích đi bộ chung quanh pho tượng Phật khổng lồ màu trắng và khu vườn được các chư tăng săn sóc tươm tất. Gió nồm thổi mát nhẹ. Bầu trời trong xanh. Tôi cảm thấy thật thoải mái dễ chịu. Nhưng tôi không thể giữ cảm giác ấy được lâu khi nh́n xuống thung lũng nằm phía dưới. Ngồi nơi đây nơi Tu Viện Nguyên Thiều
Những mái lá xác xơ nơi thung lũng
Những chiếc áo đen suốt đời nghèo túng
Nợ chất đầy đầu, chị ở đợ nuôi em. Bóng người lại qua trước những mái nhà ẩm thấp. Tiếng nói cười của họ theo gió vọng lên như cố thố lộ tâm sự thầm kín của một cuộc sống hẩm hiu. Tôi nhận thấy người dân quê ḿnh “sống lạc quan và bằng ḷng” với cái “hạnh phúc tôi” của họ! Không đua đ̣i, mơ ước điều ǵ cao xa. Họ chỉ mong muốn được duy tŕ cuộc sống trầm lặng hiện tại của ḿnh! Ở đây chỉ có một màu đen
Trai, gái, già, non chẳng trách phiền
Kiếp sống mặc dù như trâu ngựa
Vẫn vui cười, dễ chịu, thân quen.
Một khoảng thời gian ngắn sau khi chiếc xe đ̣ rời Tu Viện, chúng tôi thấy Cụm Tháp Bánh Ít nằm cạnh cầu Bà Di. Khi xe đến gần cầu Tân An, ḷng tôi bắt đầu cảm thấy nôn nao v́ biết ḿnh sắp đến bến xe đ̣ B́nh Định. Bài học thuộc ḷng năm nào h́nh như vẫn c̣n vang vọng đâu đây “Lâu nay mới trở về làng/ Ḷng em khoan khoái nhẹ nhàng biết bao/ Đàn chim trên ngọn cây cao/ Thấy em đua hát lời chào líu lo”. Ḷng rộn niềm vui được trở về làng! Tôi về đây! Tôi bước lại thật gần. Con đường đất ngày xưa đi xe đạp. Hàng hẻm gai vẫn nằm êm san sát. Rỉ sét thời gian qua những tháng năm dài. Vang vọng đâu đây chợt ngỡ bóng ai? Những chú bé quần đen, lưng trần chơi đánh đáo. Mỗi năm cứ vào khoảng 23 tháng mười là lụt băo đến thăm quê tôi. Những lần như thế, nước ngập tới mái nhà và mùa màng bị thiệt hại rất nhiều. Trong khi người lớn lo lắng về những ǵ phải làm trong những ngày sắp tới, lũ trẻ chúng tôi “vô tư”leo trên nóc nhà nh́n gà vịt trôi; hoặc lấy bẹ chuối làm bè chèo đi chơi. Tuổi trẻ thật “hồn nhiên” tới độ “vô trách nhiệm”! Cứ mỗi
năm đến lụt tháng mười Ngôi nhà của ngoại không thay đổi nhiều sau những trận lụt hàng năm. Nhớ lại hồi c̣n nhỏ, tôi thường ngồi trên cái chỗ xi măng trước nhà nh́n những người gồng gánh mang cây nhà lá vườn đi họp chợ phiên từ sáng sớm tinh mơ khi gà vừa mới gáy. Cả xóm như thức giấc đón chào “ngày hội”! B́nh Định những ngày chợ phiên đông
Thôn xóm rộn lên khắp cánh đồng
Kẻ gánh, người bưng, quầy rau cải
Thuyền trôi đưa rước khách sang sông. Chợ bắt đầu và chấm dứt sớm để mọi người c̣n về nhà lo công việc đồng án. Mỗi tháng có sáu phiên; cứ năm ngày họp chợ một lần bắt đầu từ ngày mồng 2 mỗi tháng. Chợ phiên c̣n là nơi người lớn gặp nhau nói “chuyện ḿnh, chuyện thiên hạ”; những ǵ xảy ra sau bốn ngày và cũng là nơi lũ con nít chúng tôi đến hoặc để mua đồ chơi, thưởng thức những món ăn đặc biệt hay chỉ đến chọc phá đùa giỡn thôi. “B́nh Định một tháng sáu phiên/ Ai thương ai th́ hăy nhớ xuống lên cho đều.” [7] Có chiếc cầu tre ngang qua sông
Con thuyền khoan thai trôi xuôi ḍng
Chiếc áo bà ba. Da trắng mịn
Nắng vàng. Rộn ră. Chợ phiên đông. Tôi trở về tuổi thơ với những hồi ức phôi pha về đồng An Ngăi, nơi tôi đă sống những ngày đầu đời và thường t́m về vào dịp hè hay vào những ngày nghỉ học. Ngày xưa tôi sống ở nơi đây
Cơm rế muối dưa tạm những ngày
Cậu Trật, bà Ḥa, con bác Bảy
Cơm chiều hội hợp khói bay bay. Hoài niệm về về những tháng ngày ở cái tuổi lên bốn, lên năm, chạy nhảy tung tăng bên thửa ruộng với đôi chân trần lằn nứt c̣n lấm bùn đen. Gió mới lên mang những vạt nắng lăng văng trên cành cây làm nồng ấm mái nhà tranh bên cạnh. Thửa ruộng xanh tôi đi về hai buổi
Nắng hanh vàng ḥ hẹn ấp yêu tôi
Gió ban mai nồng thắm nhẹ ru đời
Trời đất rộng mang ngày vui sắp tới.
Tôi ở đó ḷng non như áo mới
Tuổi lên năm, chái nhỏ mái tranh nghèo
Khói lam chiều quyện kín gót chân theo
Đàn trâu vội về chuồng trông mệt lă.
Tôi sống đó, nhớ đến từng gốc mạ
Nhặt lúa thơm sót lại cuối mùa màng
Đổi cơm thơm, chân rộn bước thênh thang
Đời lồng lộng, mênh mang tṛn tuổi mộng. Với những buổi cơm chiều gia đ́nh quay quần quanh nồi cơm sốt dẽo, dĩa rau luộc, tô canh cá, tô mắm cua đồng, dĩa cà pháo và chén nước mắm tỏi ớt. Bữa ăn tuy thanh đạm, nhưng chan chứa t́nh thường! Cơm
khô rế với củ ḿ Mùa trăng ở đồng quê bao giờ cũng đẹp! Ánh trăng sáng cả khu vườn và con đường làng trước nhà. Nhớ những đêm mọi người tụ tập nhau giă gạo ngoài sân. Trai trẻ trong làng vừa làm việc vừa hát ḥ, nói chuyện vui vẻ. Trong khi đó, các cụ già ngồi uống trà, vừa ăn bánh ngọt, vừa kể chuyện đời; c̣n mấy đứa con nít chúng tôi chạy nhảy nô đùa; đôi khi tạt ngang qua khu nhà bếp ăn bắp nướng và khoai lang nướng. Cuộc vui kéo dài đến khuya; quên hẵn sáng mai mọi người phải dậy sớm lo công việc đồng án. Trăng treo trên đầu xóm
Trăng soi cuối thôn nghèo
Rặng tre reo kẻo kẹt
Chó sủa khàn, cô liêu.
Trăng lên nơi đầu ngơ
Con đê nước xuôi ḍng
Êm ru lời dịu ngọt
Mẹ ru con. Ngày sang.
Trăng lên. Vui triều mến
Muôn sao sáng chập chờn
Trời trong cao diệu vợi
Quê nghèo đêm trăng cao. Căn nhà của cậu Trật và ông bà Bảy ở cuối con đê giờ trông có vẻ lụp xụp hơn. Đồng ruộng không c̣n màu mỡ như ngày xưa; một phần có lẽ v́ ông bà đă lớn tuổi, con cái đi làm xa; và một phần v́ cuộc chiến đang leo thang. Lâu lắm mới về thăm làng An Ngăi
Đồng ruộng nước khô, thiếu vắng luống cày
Mái nhà xưa giờ cũng đă đổi thay Con đường đất, cổng làng giờ đổ nát. Hàng cau và chiếc cầu tre lắc lẽo vẫn c̣n đó như muốn thách thức với thời gian. Buồng chuối với vài trái hườm vàng reo lững lơ trong bụi chuối c̣n xanh tàu lá. Chú chim chích cḥe đậu lại thưởng thức hương vị thơm tươi. Mấy luống cải cũng bắt đầu lên ngồng lấm tấm vài nụ bông vàng, thu hút bướm ve về bay lượn. Những ngày nắng đổ trong sân. Cau dài ngă bóng ân cần. Cầu tre qua con nước nhỏ. Đường về chân bước thong dong. Những ngày nắng vỡ trên đê. Bóng tre chắn cả lối về. Ḷng non, nhịp đều điệu thở. Ru đời nhè nhẹ cơn mơ. Mảnh hồn khờ dại ngây thơ. Trèo cây, sung rụng trên bờ. Ḍng sông rủ nhau tắm giỡn. Bạn bè tuổi mộng thân quen. Bây giờ mỗi lần đi ngang qua Bến Trường Thi là tôi nhớ đến bộ quần áo, tập vở và cây bút lá tre mới mà ngoại và má tôi mua cho mỗi dịp Tết đến. Con đ̣ đưa chúng tôi về quê thăm và chúc Tết bà con. Với tiền “ĺ x́” mọi người cho, tôi chơi đánh “bầu cua tôm cá” với mấy đứa trẻ trong xóm. C̣n ǵ thích bằng khi được “ăn chơi” trong ba ngày Tết! Đôi khi nhớ đến ḍng sông
Nghĩ về quê cũ theo ḍng măi xa
Đầu thôn khóm trúc la đà
Vàng thơm bông lúa mặn mà đất quê.
Ngă ba ḍng sông này bao bọc quanh Bến Trường Thi, nơi triều Nguyễn tổ chức các kỳ thi hương cho những thí sinh đến từ B́nh Định, Phú Yên, Quăng Ngăi và Khánh Ḥa. “Tiếc công Quăng Ngăi đường xa/ Để cho B́nh Định thủ khoa ba lần” [7]. Ngoài giá trị văn chương, Bến Trường Thi c̣n là nơi hẹn ḥ của bao nhiêu vị anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp như Phan Chu Trinh, Mai Xuân Thưởng, Trần Quư Cáp và Huỳnh Thúc Kháng. Trong bài thơ nổi tiếng “Bến My Lăng”, nhà thơ Yến Lan có viết: “Bến My Lăng nằm không thuyền đợi khách/ Rượu hết rồi ông lái chẳng buông câu/ Trăng th́ đầy rơi vàng trên mặt sách/ Ông lái buồn để gió lén mơn râu…/ Nhưng đêm kia đến một chàng kỵ mă/ Nhúng đầy trăng màu áo ngọc lưu ly/ Chàng gọi đ̣, gọi đ̣ như hối hả/ Sợ trăng vàng rơi khuất lối chưa đi/ Ông lăo vẫn say trăng nằm gối sách/ Để thuyền hồn bơi khỏi bến My Lăng/ Tiếng gọi đ̣, gọi đ̣ như oán trách/ Gọi đ̣ thôi run rẩy cả ngành trăng” [5]. Bến My Lăng ở đây chính là bến đ̣ Trường Thi, nơi sông Côn-ḍng sông dài nhất ở B́nh Định- chảy qua trước khi đổ vào Đầm Thị Nại thuộc vịnh Qui Nhơn. H́nh ảnh ông lái đ̣ ngồi uống rượu (hay uống trăng?!) đợi khách trên bến sông trăng thật thơ mộng làm sao! H́nh ảnh trăng rơi trên mặt nước cũng gợi chúng ta nhớ lại mấy câu thơ của nhà thơ “trăng” Hàn Mặc Tử “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó- Có chở trăng về kịp tối nay?” Đối với hầu hết người dân B́nh Định, sông Côn gắn chặt khắn khít với cuộc sống hàng ngày của người bản xứ qua những câu hát như “Nước Lại Giang mênh mang mùa nắng/ Ḍng Sông Côn lai láng mùa mưa/ Đă cam thang đợi năm chờ/ Duyên em đục chịu trong nhờ quản bao” [7]. Ngay cả những làng vơ nổi tiếng ngày xưa của B́nh Định như Thuận Truyền, An Vinh, An Thái đều nằm bên bờ sông Côn này; nên mới có câu nói trong dân gian "Roi Thuận Truyền, quyền An Vinh" hay "Trai An Thái, gái An Vinh." Khi nói về “ Roi Thuận Truyền ”, chúng ta phải nói đến vơ sư Hồ Ngạnh, người đă sáng tạo ra đường roi đánh ngược rất nỗi tiếng trong vùng. Tương truyền, ba anh em nhà Tây Sơn- Nguyễn Huệ, Nguyễn Nhạc và Nguyễn Lữ - đă học vơ tại đây và thường theo đ̣ lên xuống trên ḍng sông Côn để mưu sinh trong lúc c̣n hàn vi. Đâu đây tiếng gọi đ̣ năm cũ. Văng vẵng câu ḥ vọng cuối thôn. Sóng nước Trường Thi như ghém trọn. Mảnh trăng ngày ấy thuở ban đầu. Ḍng sông bao năm tháng dải dầu. Vết đạn bom khằn kiếp biển dâu. Kẻ đến người qua, đ̣ tấp nập. Đều tay đưa khách chợ phiên đông. Ḍng sông chảy nhẹ điệu thong dong. Mang phù sa bồi đắp cánh đồng. Bông lúa vàng hoe màu nắng hạ. Cánh diều cao bỗng mộng bay xa. Trường Thi cuồn cuộn nước trôi qua. Tưới mát t́nh thương thắm đậm đà. Nuôi lớn đời tôi cùng năm tháng. Bướm đùa bên luống cải đơm hoa. Cách ḍng sông Côn chừng 5 cây số là trường tiểu học ngày xưa của tôi. Ngôi trường ngày nào nằm ở gần cửa đông Thành B́nh Định. Giờ chỉ thấy những tang thương qua thời gian và cuộc chiến. Lăng văng đó đây h́nh ảnh những cô cậu học tṛ nhỏ bé với vẻ mặt ngây ngô và ánh mắt ngây thơ, dễ thương. Chưa tới quá năm năm, mà biết bao nhiêu thay đổi! Về lại đây chợt cảm thấy lâng lâng. Ngôi trường cũ giờ rêu phong bao phủ. Đống gạch ngỗn ngang, c̣n đâu ngày cũ. Những mái đầu xanh đèn sách học hành?! Hàng cây xưa vẫn sắc lá màu xanh. Nhưng giọng nói huyên thuyên c̣n đâu nữa! Nhặt cánh hoa rơi buồn đau chất chứa. Cái thuở xa xưa giờ đă qua rồi! Tôi ngồi đây bỗng chợt thấy đơn côi. Bao đổ vỡ tang thương đời hoang phế! Tôi nhớ da diết thời tôi đi học ở ngôi trường này! Bạn bè đủ mọi lứa tuổi và đến từ những thôn làng chung quanh. Tôi thuộc vào loại nhỏ tuổi nhất trong lớp; một số bạn học lớn hơn tôi v́ họ ở vùng quê và phải đổi giấy khai sinh giảm 5-6 tuổi để được đúng vào hạn tuổi đi học. Trường họp tôi th́ ngược lại: tôi “bị” tăng lên một tuổi v́ má tôi tưởng tuổi ta và tuổi tây giống nhau! Tôi c̣n nhớ mồn một bài học thuộc ḷng “Tôi đi học” của Thanh Tịnh “ Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, ḷng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi tựu trường.Tôi không thể nào quên được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong ḷng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đăng...” [9] Có một lần ở Qui Nhơn về thăm nhà, t́nh cờ gặp lại một đứa bạn ngày xưa ngay tại bến xe đ̣ B́nh Định. Tôi tỏ vẻ mừng rỡ và muốn chuyện tṛ han hỏi những ǵ đă xảy ra; nhưng người bạn cố t́m cách lảng tránh trong sự ngạc nhiên của tôi. V́ sao? Tôi chẳng hiểu v́ sao! Nắng lên phủ ngập vùng trời tôi đang đứng. Một cảm giác xốn xao dâng trào với buồn vui lẫn lộn!. Tôi về thăm thành B́nh định. Những ngày mới lớn. Bến xe đ̣. Đưa khách chợ phiên đông. Trên đường đi. Bao cô gái chưa chồng. Và có cả. Một người tôi quen biết. Môi đo đỏ. Má hồng ai thèn thẹn. Ngước nh́n tôi. Tôi nh́n lại. Gật đầu. Câu chuyện xưa. Chưa một lần han hỏi. Bóng xa rồi. Nắng đổ ngập chân tôi. Muốn chạy theo. Nhưng rồi. Tôi đứng lại. Gọi tên người. Nhưng ngài ngại. Nên thôi! Sau bao năm. Với nhiều thay đổi. Cùng một mái trường. Hai hướng định tương lai. Tôi lên tỉnh. Em giờ thôi học. Chuyện học đường. Thành dĩ văng xa xưa. Em trở lại. Quê nhà giúp mẹ. Và đàn em. Nhỏ bé dại khờ. Em thay đổi. H́nh hài da thịt. Nét sạm đen. V́ mưa nắng trong đời. Em vẫn giữ. Đôi mắt đen như mộng. Bờ môi tṛn. Đỏ cả nụ cười xưa. Muốn chạy theo. Nhưng rồi. Tôi dừng lại. Gọi tên người. Nhưng ngài ngại. Nên thôi! Sáng hôm nay. Nắng đổ ngập chân đồi. 3. Thời trung học Sau bậc tiểu học, tôi về thị trấn Qui Nhơn, bỏ lại sau lưng những tháng năm tràn trề nỗi vui của thời thơ ấu. Mà thiệt, xa rời miền quê với những người thân quen mộc mạc, chất phát lên tỉnh thành ồn ào náo nhiệt là một thay đổi lớn trong đầu óc c̣n non nớt của tôi! Ngoài thành B́nh Định ra, tuổi học tṛ của tôi chỉ quanh quẩn ở thành phố Qui Nhơn này. Đây là một thành phổ gầy uốn ḿnh theo h́nh cung dọc theo bờ biển và được bao bọc bởi những ngọn núi chung quanh, trông xa giống như một bàn tay ôm chầm lấy thành phố!. Trong bài thơ “Biển”, Xuân Diệu có lần đă viết về bờ biển Qui Nhơn như sau: “Anh không xứng là biển xanh/ Nhưng cũng xin làm bể biếc/ Để hát măi bên ghành/ Một t́nh chung không kết/ Để những khi bọt tung trắng xóa/ Lại trở về bay tỏa muôn nơi/ Như hôn măi ngàn năm không thỏa/ Bởi yêu bờ lắm lắm em ơi! ” [10] Qui Nhơn là thành phố ngập nắng , trăng, gió và đầy “bụi” nhất là khi sư đoàn Mănh Hổ Đại Hàn và quân đội Đồng Minh đến. Thành phố trở nên xô bồ hỗn tạp, sầm uất hơn với những khách sạn, quán ăn, tiêm rượu mọc lên vội vă dọc theo đường Vơ Tánh, Phan Bội Châu, Gia Long và với làn sóng người di tăn từ các vùng quê về. Phan Bội Châu, Vơ Tánh phố phường. Nhà sách Đại Chúng, đường Gia Long tấp nập. Tiệm Hồng Hà khách ra vào đông chật. Chụp ảnh người thân góp kỷ niệm đời ḿnh. Tháng chín trời trong nắng ấm đẹp xinh. Đường Khu Sáu dẫn về nơi phố núi. Suối Tiên thân yêu, ước mơ gần gủi. Những sáng đạp xe bánh nhỏ gập ghềnh. Tháp Đôi bao đời vẫn nằm đó lặng thinh. Vẫn hùng vĩ thách thức cùng năm tháng. Chim rời tổ cất tiếng kêu gọi bạn. Thông hú vi vu ca khúc nhạc cho đời. Đẹp vô cùng thành phố Qui Nhơn ơi! Ngoài những khu phố lớn bán buôn tấp nập, Qui Nhơn c̣n có Khu Hai và Khu Sáu, hai nơi tôi thường lui tới. Khu Hai phần chính là làng chài lưới với ánh đèn leo lét, nhợt nhạt khi đêm về. Làng này nằm trên đường Nguyễn Huệ được trải với một lớp dầu hắc đen láng bóng. Những trưa hè nắng gắt, lớp nhựa dầu chảy ra, bám vào gót giày như muốn dính chặt người bộ hành với con đường. Làng này nổi tiếng với điệu ḥ Đưa Linh trong lễ rước hồn Đức Ông (cá voi) mỗi khi xác ông cá voi “lị” (tấp) vào bờ. Người dân đánh cá nào “may mắn” t́m được trước sẽ đóng vai tṛ trưởng nam; và tang lễ của Đức Ông được tổ chức khá long trọng với kèn trống và sự góp sức của cả làng. Dân chài ở đây tin rằng cá voi (hay c̣n gọi là cá ông) đă cứu họ trong quá khứ và sẽ cứu họ trong tương lai mỗi khi thuyền của họ gặp nguy hiểm giữa biển vào những mùa biển động! Điều này cũng dễ hiểu thôi! Đối với những người phải sống ngoài biển khơi nhiều ngày đôi khi đến cả tháng, mưa băo và sóng gió là điều họ không thể nào lường trước được; một sự giúp đỡ t́nh cờ nào đó như cá ông dựa vào mạn thuyền trong những lúc nguy hiểm như thế này cũng đủ cho họ niềm tin về phép “nhiệm màu” và họ rất biết ơn! Để họ mạnh dạn ra khơi trong những ngày sắp tới! Khu Hai như mực tối đen. Xóm chài đánh cá ánh đèn lét leo. Quanh năm suốt tháng vẫn nghèo. Sóng cao biển động hắt hiu phận người. T́m về năm tháng xa xôi. Ngôi Trường Kỹ thuật một màu áo xanh. Sinh viên Sư Phạm học hành. Những cô thầy mới trẻ măng tuổi đời. Tháng ngày đèn sách dầu vơi. Ngày mai dạy trẻ nên người mai sau. Giữa ḷng thế sự biển dâu. Sống sao phải đạo làm người thế gian?! Ngang qua Khu Hai, nếu cứ tiếp tục đi dọc theo bờ biển, du khách sẽ đến Ghềnh Ráng. Đứng trên đỉnh cao, nh́n về phía xa vào những ngày đẹp trời, chúng tôi có thể thấy Cù Lao Xanh- một ḥn đảo đặc biệt với trời xanh, nước xanh thấu đáy, rừng cây xanh, băi cát trắng, san hô và chim yến. Phía dưới là Băi Trứng với hàng trăm viên đá nhẵn nhụi h́nh quả trứng nằm rải rác hay chồng chất trùng khít lên nhau trông rất ngoạn mục. Băi này cũng có tên là băi tắm Hoàng Hậu v́ ngày xưa đây là nơi dành cho Nam Phương Hoàng Hậu tắm. Ở đây có trại phong Quy Ḥa; nơi Hàn Mặc Tử đă sống trong những ngày tháng cuối đời của ông. Chiều Ghềnh Ráng tôi trở về thăm mộ
Mặc Tử ngày nao với những áng thơ
Sóng vỗ th́ thầm như than như thở
Nắng đổ hanh vàng, mây lượn nhỡn nhơ. Có lần Chế Lan Viên khi viếng mộ nhà thơ họ Hàn có nói : “Mộ Hàn Mặc Tử nằm trên đỉnh cao Ghềnh Ráng, biển sáng chói như thơ anh và giông tố tựa đời anh.” [4] Đây cũng là nơi cư ngụ của một nhà thờ họ Hàn khác tên là Hàn Lệ Thu. Người con gái Tuy Phước xấu số này đă phải mắc chứng bệnh ngặt nghèo ở cái tuổi c̣n khá trẻ. Đời có những bất công và đôi khi con người đành phải chấp nhận số phận! Thơ của Hàn Lệ Thu rất ray rứt, cũng có nhiều trăng và đi sâu vào tâm tư của người đọc. Thỉnh thoảng tôi cũng theo bạn bè đi về Khu Sáu- khu phố núi- ăn phở và mua những trái dưa hấu tṛn đỏ ngọt lịm ở vườn. Vừa rẻ lại vừa ngon! Đường Khu Sáu loang lổ ổ gà
Xe nhà binh gập ghềnh chạy qua
Cát bụi vàng hoe màu áo trắng
Nón cài hoa nắng bước chân xa. Luôn tiện đường, chúng tôi đi thẳng đến Suối Tiên, một con suối nằm trong một khu rừng nhỏ tĩnh lặng bao bọc chung quanh bởi những mái nhà thấp lè tè và những con đường ṃn len lơi dưới bóng cây. Từ Suối Tiên nh́n xuống, chúng tôi có thể nh́n thấy thành phố Qui Nhơn nằm sơng soài bên cạnh một vùng biển rực màu nắng ấm. Nhớ
huyền thoại t́nh của Suối Tiên. Tôi cũng thường đi tắm biển với một người bạn cùng lớp vào buổi sáng. Tôi thích nhất băi biển vào buổi sớm khi mặt trời vừa mới nhú lên từ phía chân trời. Cả vùng biển nắng bừng lên với muôn ngàn ánh sao sa..Khi cảm thấy mệt sau bơi lội, tôi nằm xoài người gối đầu trên triền cát để những đợt sóng th́ thào tấp vào như chiếc mền trắng kéo lại đắp đôi chân tôi. Nh́n những con chim hải âu trắng muốt lao đầu xuống nước t́m mồi rồi lại nhao lên cao.Tung cánh bay xa để lại tiếng hót khàn và đục. Qui Nhơn buổi sáng thật yên b́nh và vi diệu! Ánh
mặt trời rơi trên vùng biển nắng Chim
hót véo von tiếng chào t́nh tứ Đối diện với băi biển là trường Nữ Trung Học. Mỗi sáng và mỗi chiều rộn rịp với những tà áo trắng tung bay như đàn bướm nhỡn nhơ trong nắng. Phố
Qui Nhơn với màu xanh biển động.
Hồi đó, những lúc rảnh rỗi không có chuyện ǵ làm, tôi đi thăm nhà của đứa bạn ở gần Đầm Thị Nại, nằm ngay trong giữa ḷng của thành phố. Mỗi lần như thế, tôi thường ngồi trên tảng đá nh́n về hướng bán đảo Phương Mai như đang ngụp lặn từ phía xa. Mơ màng trong màn sương sớm. Rực rỡ lúc mặt trời lên. Tiếng trẻ đua nhau bắt ṣ, cá theo mùi nước ngai ngái mặn vọng lên. Thật đễ thương và hồn nhiên làm sao! Đầm thị Nại đẹp nhất là lúc hoàng hôn với ánh nắng ngoi ngóp tạo nên một vũng trời màu tím tuyệt đẹp. Đối với người dân bản xứ, đầm nước mặn này là một trong những địa danh nhiều người biết đến. “B́nh Định có núi Vọng Phu/ Có Đầm Thị Nại, có Cù Lao Xanh” [7]. Theo thời gian, chúng tôi lớn lên và cũng bắt đầu có rủng rẻng chút tiền trong túi. Nên cũng bắt đầu “xài sang” hơn! Chúng tôi có dịp đi xem hát ở rạp hát Kim Châu và ăn kem ở quán kem Phi Điệp- hai nơi nhiều người thường gặp nhau, ḥ hẹn những ngày cuối tuần hay vào dịp nghỉ hè. Gặp gỡ
thân quen. Chúng tôi cũng muốn quên đi những diễn biến của cuộc chiến đang xảy ra hàng ngày. Nhưng thực tế th́ khó khăn và phủ phàng hơn! Mục đích chính của thi cử không phải là con đường để trau dồi kiến thức và tiến thân; mà là để “hoăn” đi lính. Vài thằng bạn đă phải “xếp bút nghiên theo việc kiếm cung”, đi nhập ngủ v́ đă thi hỏng Tú Tài và không may mắn nằm trong hạn tuổi được “tạm miễn”. Trong số đó có đứa cháu họ của d́ Tám ở chung nhà. Thằng này ăn diện lắm! Quần áo lúc nào cũng tươm tất với tóc mái hiên kiểu “La Thoại Tân” trét dầu chải đầu láng bóng. Hôm đến gặp tôi từ giả, nó nói như muốn khóc v́ lo sợ những ǵ sẽ xảy ra trong những tháng ngày sắp đến. Tôi ôm chầm vai nó một hồi lâu. Cái im lặng ngột ngạt khó thở! Tôi cũng chẳng biết nói ǵ bây giờ ngoài vài câu an ủi nó: “Với những người trót đă lỡ sinh nhầm thế kỷ như thế hệ bọn ḿnh, thân phận chúng ḿnh sớm muộn ǵ rồi cũng sẽ giống nhau! Thôi cũng đành chấp nhận số phận an bài vậy!”. Tôi không biết là tôi an ủi nó hay tự an ủi chính ḿnh?! Hôm ấy là một ngày đẹp trời; nhưng sao tôi cảm thấy như một giọt mưa mặn chát đang rớt xuống trên môi. Những
thằng bạn vừa hỏng tú tài đôi Không lâu sau đó, một đứa bạn khác cũng đến gặp tôi từ giả để về quê. Tôi hỏi: “Sao mày không chờ thi xong rồi tính sau? Bộ mày tính bỏ học hả?”. B́nh thường nó hay đùa giỡn; nhưng sao hôm đó nó điềm đạm như một ông cụ non! Nó gật đầu không nói. Dù sao, đôi mắt của nó cũng đă thổ lộ những ǵ nó đang nghĩ. Tôi đoán được phần nào ư định của nó! V́ mấy tháng gần đây, nó tỏ ra rất bất măn về vụ phi cơ bắn giết hai mẹ con đang cố bơi vào bờ gần đảo Phương Mai… Bạn bè
cũng lần lượt đi qua Về Qui Nhơn, tôi sống ở một khu lao động đông dân nằm trong con hẻm đường Vơ Tánh. Ở đây có nhiều người làm nghề “ buôn gánh bán bưng”; phần c̣n lại làm lao động chân tay. Lũ trẻ trong xóm có những đứa trạc tuổi tôi hay nhỏ hơn; phần lớn không được đi học. Một số cha mẹ cũng cố gắng cho con đến trường để kiếm chút chữ nghĩa với người ta. Chúng tôi thích chơi chung với nhau. Thích chọc ghẹo, “phá phách ” hàng xóm cho vui; chớ ngoài ra không có ư xấu ǵ cả! Em là cô gái xinh hàng xóm. Mỗi tối học bài bên cửa song. Tôi đứng nh́n sang , ḷng khẻ nhủ. Cố học thật nhiều xem ai hơn?! Bao lần em đến hỏi han tôi. “Bài học hôm nay khó quá rồi!” Tôi bảo em về nên gắng học. Làm biếng ngày mai chúng bạn cười! Em ngước nh́n tôi như khẻ trách. Sao người vô ư hững hờ thôi! Nh́n em bước vội qua khung cửa. Tôi thấy vui vui , khoái chí cười. Em là cô gái xinh hàng xóm. Gặp lại hôm nay thật ngỡ ngàng. Mấy năm trôi qua người mỗi ngả. Em bây giờ khác hẳn em xưa! Tôi mời em uống tách cà phê. Hỏi chuyên ngày xưa, chuyện ngôi trường. Những chuyện bên đường em ngày cũ. Êm lặng. Em cười . Đôi mắt thơ. Em lập gia đ́nh mấy tháng qua. Chồng em giờ đi lính xa nhà. Em lo buôn bán, trông em nhỏ. Chăm sóc mẹ già buổi sớm trưa. Em là cô gái xinh hàng xóm. Nói chuyện ngày xưa , em chỉ cười. Dĩ văng bây chừ theo gió thoảng. Chiều về lặng lẽ. Áng mây trôi! Chúng tôi chen chúc nhau sống với gia đ́nh d́ Tám trong một căn nhà được xây dựa vào bức tường sân vận động của thành phố với mái tôn; nên mùa hè th́ nóng c̣n mùa mưa th́ tiếng nước rơi đập mạnh vào mái tạo những âm thanh chói tai khó ngủ. Nhưng đối với những người tất bật mưu sinh hàng ngày với sức lao động tay chân, th́ đây không phải là vấn đề v́ họ ngủ say như chết! Khu dân cư này trở nên lầy lội với con đường hẻm đầy bùn vào mùa mưa. Có một năm chúng tôi gặp phải nạn lụt v́ mưa lớn quá. Đồ đạc trong căn nhà nhỏ bé của chúng tôi một phần bị cuốn trôi, một phần bị ngập nước thấm ướt và lên mốc. Buồn nhất là khi “món đồ quư giá” nhất– quyển nhật kư và một số tập thơ của tôi–bị nước cuốn đi! Cơn lũ đă vô t́nh cướp mất của tôi một phần của quăng đời non dại! Cơn lụt cuốn trôi đi những mảnh vụn của ḷng
Những buồn vui trong cuộc đời lận đận
Tôi đứng đây. Vừa buồn, vừa giận
T́m đâu ra quyển nhật kư một thời? Mặc dù ban đầu c̣n nhiều xa lạ giữa chúng tôi và những người bạn mới sống cùng nhà, nhưng dần dà trở thành thân quen và chúng tôi đối xử với nhau như những người thân trong gia đ́nh. Gia đ́nh d́ Tám tản cư từ Tam Quan, nên ông bà thông cảm được phần nào kiếp “tha phương cầu thực” của mẹ con tôi. Chúng tôi cùng chia xẻ cho nhau những khó khăn, những trăn trở dằn vặt gặp phải trong cuộc sống nơi đô hội. Đôi lúc có thở dài nhưng không than văn! Mẹ tôi có gánh hàng rong bán chảo tôm, bún cá và bánh nậm; c̣n d́ Tám th́ bán bún ốc và bánh ít. Mỗi ngày hai bà rời nhà từ sáng sớm tinh sương gánh hàng ra chợ bán và thường th́ khoảng trưa là xong. Mẹ ở đó, những tháng ngày nhớ măi
Gánh cháo tôm, bánh nậm giọng reo vang
Vóc dáng nhỏ con, thoăn thoắt, vội vàng
Như chưa biết một lần thân thấm mệt. Mặc dù có thiếu thốn về vật chất, nhưng chúng tôi không bao giờ thiếu ăn. Hai bà luôn luôn giữ lại đủ phần ăn cho gia đ́nh.Thêm vào đó, người chị của một thằng bạn ở cuối con hẻm có gánh bán bún ḅ Huế và gia đ́nh của một đứa khác ở nhà đối diện bán bánh ướt; nên thỉnh thoảng tôi cũng được “ mời thưởng thức” mấy món ăn đặc biệt này mà không tốn đồng nào cả! Thật khó mà t́m được một nơi nào khác “sang trọng” như thế này! Đôi khi sống ở khu lao động có cái thú vị và tự do riêng của nó: v́ nhà bốn bề gió lộng, nên chúng tôi không phải bận tâm đến việc đóng cửa gài then; lúc nào nóng bức th́ một số chúng tôi ra trước nhà ngủ thoải mái; vào mùa hè, nhất là khi gần tới mùa thi, nhà nóng và chật chội với nhiều người ở nên tôi thường ra học ở ngoài đường cùng một số bạn bè; vừa mát lại vừa vui! Những lúc về nhà khuya, tôi thường lục nồi, lấy một chén cơm cháy ăn với mắm ruột cá ngừ. Đôi khi má tôi cũng để trong lồng bàn một tô bún cá ngừ với một dĩa rau thơm, cà pháo và vài miếng thơm. Ăn ngon “hết xảy” luôn! Nhất là nhằm vào lúc đang đói bụng! Những buổi tối bên cột đèn đứng học
Màn sương đêm nḥa ánh sáng lu mờ
Trang giấy mực in nhợt nhạt phất phơ
Con gió nồm sang mát ngày giữa hạ. Thỉnh thoảng vài đứa bạn thơm thảo mang thức ăn ra cho. Chúng tôi tụ tập lại, ăn một cách ngon lành! Món ăn tuy đơn sơ nhưng ân t́nh nồng ấm! Chuyện học ngoài đường này lúc đầu chỉ có vài “mống” cần điện đường v́ nhà đông người, chật chội và dùng đèn hột vịt như tôi; nhưng dần dần nhiều đứa bạn khác cũng tham dự v́ vừa vui vừa đỡ buồn ngủ! Thậm chí, có vài đứa ở mấy căn nhà chung quanh cũng ghé lại thăm, chuyện tṛ với chúng tôi trong giờ giải lao của chúng nó! Không khí mùa học thi càng lúc càng trở nên vui nhộn! Giữa đất trời rộng răi bao la, chúng tôi h́nh như quên mất sự lo lắng về ngày thi sắp đến! Chỉ cảm nhận được niềm vui và sự phấn khởi mà thôi! Quen nhau cái thuở học tṛ. Mến nhau những lúc nhỏ to chuyện tṛ. Chuyện đời chưa biết âu lo. Trao nhau cây kẹo, líu lo đường về. Tháng năm cùng lớp, măi mê. Chuyên cần học tập, bỏ bê bạn cười. Trưa hè nắng gắt muôn nơi. Uống ly nước mía “đă đời” mát ghê! Rủ nhau “ học gạo” không về. Mùa thi sắp đến, trăm bề nỗi lo. Đêm khuya đường điện hẹn ḥ. Ly chè em nấu mang cho ngọt t́nh. Nụ cười em măi đẹp xinh. Cố công thi đậu đẹp ḿnh đẹp ta. Cùng nhau vui cửa, vui nhà. Cà phê, quán vắng. Chuyện ta, chuyện người! Một điều tôi thích nữa là địa thế của căn nhà chúng tôi. Mỗi ngày tôi chỉ cần leo hay chui qua bức tường xi-măng là có thể đến sân vận động tập thể dục một cách thoải mái! Vừa tiết kiệm được thời giờ và vừa hít thở được không khí trong lành của buổi sáng trong thành phố. Tôi tập thể dục khá đều v́ không có “lựa chọn” nào khác hơn! Mới bốn giờ cả xóm đă thức dậy rồi; có muốn ngủ ráng thêm chút nữa cũng không được!? Nơi tôi ở, với tường loang vách đổ. Những ngày mưa lụt lội trở về. Nước che ngập đến nơi phảng gỗ. Đêm nằm nghe ếch nhái, côn trùng. Tôi sống đó những ngày hè nóng bức. Rộng thênh thang, gió lồng lộng bốn bề. Nơi tôi ở một khu nước đọng. Bùn ngang chân lầy lội sắc đen. Mới bốn giờ, nhà sáng lên đèn. Tiếng con khóc lẫn tiếng chày giă gạo. Cuộc sống có thiếu thốn; nhưng ḷng người rộng rải, bao la. Thấy má tôi làm việc vất vă, tôi cũng muốn t́m vài công việc lặt vặt để đỡ đần cho bà phần nào. Một trong những nhiệm vụ chính của tôi là xách nước đem về nhà. Tôi thường thức dậy sớm. Và mỗi tay một thùng nước; tôi xách nước từ giếng đi về nhiều lần. Một h́nh thức tập thể dục rất hiệu quả! Chỉ nửa tiếng đồng hồ, tôi có thể đổ nước đầy mấy cái an đủ cho gia đ́nh bảy người dùng trong ngày. Tôi ở đó, đông người chen chúc sống. Nước mỗi ngày hai tay xách giếng xa. Tắm ngoài hiên bầy trẻ nhỏ, người già. Xối vội vă để khỏi phiền lối xóm. Tôi ở đó, tôi yêu con đường nhỏ. Yêu trời xanh, yêu em nhỏ nụ cười. Yêu bàn tay cằn cỗi, miệng vui tươi. Hùng hục suốt ngày không đủ tiền để sống! Tôi yêu cả những tấm ḷng cao rộng. Nghèo xác thân nhưng giàu có tâm hồn. Cơm muối dưa ngày hai buổi thong dong. Với năm tháng buồn vui đời lem luốc. Cuộc sống bon chen, nghèo hèn, cơ cực. Số kiếp ngựa trâu người chẳng ra người! Một số gia đ́nh đến sống trong khu lao động này đến từ những vùng bị tàn phá nhiều bởi cuộc chiến như xứ dừa Tam Quan và Bồng Sơn như gia đ́nh d́ Tám. Bom đạn đă thiêu hủy xóm làng của họ. C̣n ǵ ở mái nhà xưa
Nh́n quanh chỉ thấy hàng dừa cháy tan?
Ngỗn ngang đống gạch hoang tàn
Người quê đành phải bỏ làng đi xa. Họ đă bỏ lại đàng sau những rặng dừa xanh, nhà cửa ruộng vườn do cha ông đă để lại bao đời để đến đây t́m sống. T́nh cảnh mất mát khi xa quê, thêm với cuộc sống bon chen cùng cực nơi phố th́ đè nặng trĩu oằn đôi vai họ. Họ sống bon chen mỗi ngày với thân h́nh lem luốc “người chẳng ra người.” Đi lang thang như những chiếc bóng bên đời! Nói về các cô gái đến từ xứ dừa, họ có nét đẹp rất tự nhiên với làn da trắng mịn và mái tóc xơa bóng nhoáng thơm mùi dầu dừa mà các cô gái thành phố ít người có được Em ở Tam Quan mát bóng dừa. Màu da ḿn mịn trắng kiêu sa. Đôi mắt đen, nụ cười chúm chím. Giọng nói ân cần rộn kẻ xa. Em ở Tam Quan chạy giặc về. Đạn bom phủ ngập khắp đồng quê. Em về phố thị em t́m sống. Vất vả bon chen với tháng ngày! Tôi gặp em đây giữa chợ đời. Đường về gió lộng khắp muôn nơi. Phố em đang ở, nơi tôi ở. Nắng gió che thân. Một kiếp nghèo! Phần lớn các em ở trong xóm c̣n nhỏ, trạc vào cái tuổi từ 5 đến 16, các em phải đi đập đá, vác gạo, hay bán cà rem mỗi ngày; cố mót nhặt giữa đời một cuộc sống rơi rớt trong ḷng phố chợ. Các em rời nhà từ lúc tờ mờ sáng đến tối mịt mới về. Quần áo và mặt mũi đứa nào cũng lấm lem sau một ngày làm việc vất vả! Trông các em mộc mạc và chất phát làm sao đó! Những đứa trẻ em lên năm, sáu tuổi
Nét mặt sần ś sạm nắng nám đen
Những buổi trưa hè quần áo lấm lem
Chạy chân đất bán cà rem trong phố.
Có những lúc thư giản, tôi tṛ chuyện với những em nhỏ di tản về những mẫu chuyện bên lề cuộc chiến tranh. Hầu hết các em đều không thích cuộc sống nơi phố thị và muốn trở về lại quê hương sau khi mùa chinh chiến chấm dứt. Các em muốn trở về với hàng dừa xanh, với lũy tre đầu làng và những chiều thả diều cất tiếng ca vang. Các em sẽ có nhiều chuyện làm thích thú hơn và cuộc sống các em sẽ không c̣n đơn điệu và nhàm chán như bây giờ. Nhưng bao giờ và biết đến bao giờ, ước mơ của các em được trở thành hiện thực?! Bao giờ em trở lại quê hương? Thăm lại làng xưa những con đường. Bông bụt chắc giờ đang nở rộ. Chiều về bao em nhỏ đùa nô? Bao giờ làng em hết chiến tranh. Bôm thôi nổ vang, pháo rộn ràng. Em lộng lẫy trong tà áo mới. Mức dưa, trà bánh, đón xuân sang? Bao giờ hết lê bước lang thang. Em trở lại quê với mẹ hiền. Âu yếm em vui đàn em nhỏ. Sáo diều nhè nhẹ tiếng ca vang? Bao giờ thôi hết kiếp lang thang. Sống giống như chim nhỏ lạc đàn. Mái ấm em về nơi nương tựa. Quê nhà sống lại thuở xa xưa? Mặc dù Qui Nhơn là một thành phố nhỏ, c̣n quê mùa nhưng các đoàn hát cải lương như Thanh Minh- Thanh Nga, Kim Chung, Minh Chí- Việt Hùng cũng thường đến lưu diễn. Những lúc như thế tôi và vài đưa trẻ trong xóm cũng được dịp đi coi “ thả cửa”! Nhưng có lẽ sôi động nhất cho thành phố và tuổi trẻ chúng tôi xảy ra vào giữa thập niên ’60s là khi nhóm Trịnh Công Sơn đến học ở Trường Sư Phạm Qui Nhơn lúc trường này vừa mới mở khóa đầu tiên để huấn luyện giáo viên cấp trung học vào năm 1962. Cả thành phố như biến thân với ban nhạc của Thanh Hải và Lê Đức Pḥ với những điệu nhạc kích động như Twist, Bebop; với Trịnh Công Sơn trong bài “ Biển nhớ” do ông sáng tác vào lúc ông 23 tuổi và đang theo học ở trường này. Theo một vài người bạn học thời đó thuật lại, bài này ông viết trong bối cảnh băi biển Qui Nhơn về Tôn Nữ Bích Khê, người con gái dễ thương cùng lớp “Ngày mai em đi/ Biển nhớ tên em gọi về/ Triều sương ướt đẫm cơn mê/ Trời cao níu bước sơn khê” [11]. Chúng tôi cũng bắt đầu tập đánh đàn “cà tịch cà tang” và thường gặp nhau ca hát vào dịp cuối tuần. Tiếng nhạc không hay và giọng hát khàn khàn như “vịt đực”nhưng cũng tạm đủ để gọi là “an ủi hay ru ngủ thân phận” của những kẻ sống bên lề cuộc chiến! Gặp gỡ nhau những buổi tối cuối tuần. Vài thằng bạn tụ tập nơi đây ngồi “tán dóc”. Những mẫu chuyện xoay quanh ngôi trường đang học. “Biển nhớ”, “Diễm xưa”, giọng hát khàn khàn. Chiếc guitar bạt màu âm điệu ngân vang. Khúc nhạc Trịnh Công Sơn buồn đau, rả rích. Măi ngụp lặn trong bóng đen mù mịt. Thế hệ hôm nay đă trót lỡ sinh nhầm! Tuổi c̣n non, trót đă phải dấn thân. Đường đi đến tương lai xa vời vợi. T́m ǵ đây vào những ngày sắp tới. Điểm sáng nào đâu lét leo ở cuối đường? Chỉ thấy quanh ḿnh toàn thống khổ đau thương! Về phương diện học tập, chúng tôi được cái may mắn là những người thầy dạy dỗ rất tận tâm. Tuổi của họ không hơn tuổi chúng tôi bao nhiêu; v́ thế họ rất thông cảm tâm t́nh của những đứa học tṛ tuổi vừa mới lớn mà đă bị lôi cuốn vào những nghiệt ngă của cuộc chiến. Hồi c̣n trẻ, chắc họ cũng có những ước mơ như chúng tôi bây giờ; nhưng rồi thế sự biển dâu đă đưa đẩy họ thành những giáo viên tỉnh lẻ! Những vị thầy này muốn chúng tôi thực hiện được những hoài băo ngày xưa mà v́ nhiều lư do ngoài ư muốn, họ không thể thực hiện được. Chúng tôi thường đến nhà một số thầy để nói chuyện học hành; hay nhiều khi chỉ ngồi tán dóc. Nghe họ kể lại cuộc sống sinh viên với nhiều tự do chọn lựa và phóng túng, tôi thấy “phát thèm”! Đối với những tâm hồn c̣n non dại như chúng tôi, họ là những người anh, người chị đáng kính và là những tấm gương tốt để chúng tôi noi theo! 4. Giả từ Sau khi học xong bậc trung học vào mùa hè 1967, chúng tôi đi tứ tản mọi nơi như những cánh chim lạc đàn đi t́m sống. Một số nhập ngũ; phần lớn đi Sài G̣n; c̣n một số rất ít đi Huế hay ở lại thành phố. Tôi chọn đi Sài G̣n một lẽ v́ thấy bạn bè đi nhiều nên ḿnh cũng muốn đi theo; một lẽ khác là hy vọng được thi đậu vào một trường đại học chuyên nghiệp nào đó! Mà nói cho cùng, thấy phiêu lắm v́ thực sự mà nói cộng với vấn đề khó khăn về tài chánh, ḿnh cũng chẳng biết tương lai ḿnh rồi sẽ v́ đâu v́ có quá nhiều yếu tố ngoài ṿng tay kiểm soát của ḿnh! Điều đối diện trước mắt là phải chia tay những người quen thân và thành phố thân yêu. Nhớ
mái tóc dài phủ chấm vai Đối với một người học tṛ tỉnh như tôi, Sài g̣n thật quá ư rộng lớn! Tôi cảm thấy “ngọp mặt ” và hụt hẫng với lớp sóng người và làn xe trên đường. Tôi ở chung với vài thằng bạn cùng quê trong một căn gác xọp xẹp ở đường Trần Quốc Toản nằm đối diện với Học Viện Quốc Gia Hành Chánh. Vào buổi tối, chúng tôi tụ tập lại ăn uống nói cười như đang ở trong trại lính! Mỗi người một dĩa cơm phần; ăn chưa no nên đôi lúc vẫn c̣n cảm thấy đói v́ sức trai đang lớn. Bạn bè tới chơi, nhất là bạn gái, thường khó tránh khỏi được những cặp mắt ḍm ngó, xoi bói của lối xóm. Thường th́ tôi rời căn gác từ sáng và măi đến chiều mới về; đi t́m thông tin về trường học hoặc đi chơi. Chứ ở một ḿnh trong pḥng hoài buồn chán chết! Thấy bạn bè xin đi du học, tôi cũng đi xin mà trong ḷng không có một tí tị hy vọng nào cả. “Ai sao tôi vậy” mà! May mắn “trời không phụ ḷng người”, tôi được học bỗng của chính phủ Việt Nam đi Nhật vào tháng 9. “ Thừa thắng xông lên!”, tôi nộp đơn xin học bỗng USAID của Mỹ và cũng được trúng tuyển vào tháng 11 cùng năm. Trong nỗi mừng khôn xiết, tôi về thăm lại Qui Nhơn và thành B́nh Định để từ giả thành phố, cám ơn những người thầy và những người thân quen đă, dưới một h́nh thức này hay h́nh thức khác, chia xẻ một phần cuộc đời của họ với tôi trong suốt 18 năm đầu đời tôi sống ở đây. “ Về lại đây, t́m lại màu nắng xưa. T́m áo trắng với mái tóc dầu dừa. T́m trường cũ rêu phong cùng năm tháng. Màu phương buồn đỏ ngập dấu chân xưa. Về lại đây, t́m lại những cơn mưa. Chiều tháng bảy đất trời như nung đúc. T́m cát trắng chân ai dài gót nhỏ. Ướt vai mềm, tóc đổ rộn bước xa. Về lại đây, t́m lại điệu thu ca. Tháng mười đến, gió đồng hơi lành lạnh. Chiếc áo mỏng, khói lam chiều phố vắng. Mái tranh nghèo ngày hai buổi ước mơ. Về lại đây, đường đất đỏ mong chờ. Những buổi sáng lúc giờ em đi học. Nh́n nắng đổ nhẹ nhàng qua suối tóc. Màu da trời xanh lồng lộng biển êm. Về lại đây, tôi về lại đi t́m. Vùng kỷ niêm, cả vùng trời tuổi dại. Thời cắp sách, bây chừ c̣n nhớ măi. Xa một thời, vùng tuổi mộng trôi xa...” Trường đă bắt đầu khai giảng, nên sân trường rộn rịp với những cô cậu học tṛ trong bộ đồng phục trắng chạy nhảy nô đùa trong sân. Thính Đường do quân đội Đại Hàn xây năm nào vẫn c̣n nằm yên tắm nắng thu! Hàng phương vĩ trước sân trường giờ chỉ c̣n màu lá xanh với vài cánh hoa đỏ c̣n sót lại. Vài chú chim sẻ nhảy nhót t́m mồi dưới gốc cây c̣n lấm tấm xác màu phượng đỏ. Thấy mọi người có vẻ bận rộn với công tác đầu niên học, nên tôi không muốn ghé ngang văn pḥng để chào hỏi những người quen. Sau khi đi một ṿng chung quanh trường, tôi quyết định ghé lại nhà mấy đứa bạn để thăm; và được biết chúng nó giờ đă đi xa. Ghé lại thăm gia đ́nh d́ Tám; gia đ́nh cho biết chú Tám và hai đứa con lớn đang đi làm xa; lâu lâu mới về thăm nhà. Về lại nơi đây, bây chừ trống vắng
Cái chái năm xưa giờ thiếu bóng người
Bè bạn thân quen, mỗi đưa mỗi nơi
Vào quán cũ, chỉ thấy ḿnh lạc lơng. Trước khi vào lại Sài G̣n, tôi đến thăm một số người thầy tại nhà riêng. Mọi người rất vui mừng khi gặp lại tôi! Nhà văn Nguyễn Mộng Giác – tác giả bộ truyện lịch sử “Sông Côn Mùa Lũ ” và cũng là giám học của trường lúc đó- có viết cho tôi một lá thư rất cảm động với tư cách là một người thầy và cũng là người anh gửi lời nhắn nhủ đến cậu học tṛ mới tập tễnh bước vào ngưỡng cửa người lớn. Có háo hức, hăng say; nhưng cũng có những hoang mang, đầy suy tư và trăn trở. Đối với tôi, phía trước là một vùng trời mới lạ chưa khai phá! Có thú vị nhưng chắc chắn sẽ có nhiều chông gai! Cứ bước tiến lên với những hoài băo đang có. Đam mê và niềm tin chính ḿnh sẽ là hành trang giúp ḿnh vượt qua những chông gai gặp phải. Khó khăn dù lớn hay nhỏ vẫn cho ḿnh những bài học quư giá về t́nh người và cho kinh nghiệm bản thân. Nắng nhẹ long lanh trên tóc ai. Phủ màu e thẹn ngón tay dài. Bước chân em vướng tà áo mới. Mát nhẹ da trời vươn bước anh. Chiều nay trời điểm sắc xanh xanh. Mây trôi, chim hót rộn trên cành. Chân em vẽ tóc trong màu nắng. Nét chữ ân t́nh, yêu, nhớ, thương. Chiếc cặp em mang khắp nẽo đường. Sách màu, thư mộng, nét yêu đương. Mực đen tô đậm thêm ḍng chữ. Giấy trắng như hồn dáng nữ sinh. Biển động chiều nay sóng trữ t́nh. Vỗ về năm tháng, vạn lân tinh. Con thuyền lạc lơng phương xa đó. Măi cứ trôi hoài, sang bến xa. Nắm nhẹ tay em, điệu hiền ḥa. Nh́n em mà sợ gió trôi qua. Ngày mai có kẻ mang đi cả. Kỷ niệm nơi này, chuyện cũ xa… Chuyện ǵ đến rồi cũng sẽ đến. Lại một mùa chia tay! Nhưng mùa chia tay này “dài hạn” hơn v́ không biết bao giờ sẽ gặp lại! Biết nói ǵ cho nhau khi tương lai c̣n xa mù mịt và hiện tại là một khoảng trống không? Cố níu kéo lại một cái ǵ nhưng ḿnh giống như những kẻ đang bơi trong cơn lũ mà không t́m được một chiếc phao nào! Để nương tựa. Để quay vào bờ! Cái tuổi học tṛ của hy vọng, của ước mơ; nhưng cũng là cái tuổi của vỡ vụn, của trăn trở, đau thương. Cái tuổi của lất phất mưa bay; của những con đường đi hoài không mơi với những mẫu chuyện ngắn dài và những êm lặng vô duyên. Những ngày Suối Tiên, những chiếu Ghềnh Ráng. Để dấu chân trần trong cát giẫm trên những dấu chân. Hoa phượng rơi. Trang lưu bút ân cần. Hoa nở rộ trên vai trong vùng biển nắng. Đưa tiễn. Tiễn đưa. Kiếp người hữu hạn. Hợp rồi tan. Vẫn mưa nắng hài ḥa. Lớp bụi thời gian nḥa hồi ức phôi pha. C̣n hoài niệm mang theo trên con đường sắp tới! Cuộc vui nào cũng có lúc tàn! Chia tay nào cũng mang đớn đau và tổn thương đến những người trong cuộc! Hẹn ḥ, thân quen. Con đường phía trước? Chỉ thấy mây đen bao phủ ngập trời! Ḍng thời gian cứ từ từ nhẹ trôi…như ḍng đời. Không đợi! Thôi em về, đừng nói chuyện ngày mai. Đường xa xôi vạn lư, hành tŕnh dài. Ai đoán được những mảnh đời sắp tới. Biết nói ǵ hứa hẹn của tương lai?! Ngày sắp hết rồi, vạt nắng phôi phai. Dăy thông xa gió rú tiếng thở dài. Cơn sóng vỗ như thầm th́ ru nhẹ. Cát nằm xoài bên bờ biển thân thương. Văng vẳng từ xa vọng lại hồi chuông. Thánh đường kia vẫn tĩnh mịch u buồn. Vẫn lặng lẽ nh́n bóng chiều đến vội. Gió nhẹ về mềm mại tóc ai buông. Thôi em về, xin em đừng vấn vương! Chuyện ngày qua phượng đỏ với ngôi trường. Chuyện phố nhỏ với bao lần ḥ hẹn. Chuyện áo màu cánh bướm nhẹ vương vương. Thôi em về lối cũ chuyện mùa thương. Chuyện đèn khuya quán vắng với con đường. Chuyện mái tóc nồng nàn thơm hoa nắng. Má em hồng, nụ cười nở sắc hương. Hôm nay đây, đối diện ta với ta. Mưa nắng bao năm, t́nh nhẹ hiền ḥa. Những hờn giận. Bao buồn vui. Tất cả ! Cùng vũng trời chim hót rộn lời ca. Hôm nay đây, phượng rụng đỏ sân nhà. Cố níu lại bước chân xa sắp lạ! Nắng thoi thóp, mây trời như che lối. Lê bước nặng nề. Ta tiễn đưa ta! Đă đến lúc phải giả từ thành phố Qui Nhơn, nơi tôi đă sống bảy năm! Ra đi một buổi sáng trong lành. Gió nhẹ qua hồn áo mỏng manh. Chân bước ngang qua con phố cũ. Mây trời trong mịn nét thanh thanh. Qui Nhơn đă nuôi tôi lớn khôn với t́nh người rộng răi, với băi biển thân yêu trong những sáng b́nh minh và những chiều tắc nắng và với thật nhiêu kỷ niệm vui buồn của những năm tháng học tṛ. Tuổi trung học của tôi gắn liền với thành phố Qui Nhơn như h́nh với bóng. Nỗi vui buồn của tôi thay đổi với sự thăng trầm của thành phố. Thành phố vui; tôi vui. Tôi buồn khi thành phố buồn. Thành phố nhỏ. Nuôi cuộc đời nho nhỏ.Thành phố buồn. Ḷ̣ng tôi cũng buồn theo. Thành phố vui. Tôi chợt nở nụ cười. Thành phố giận. Tôi thấy ḿnh lầm lỗi! Thành phố nhỏ. Một mảnh t́nh nho nhỏ. Thành phố êm. Trong một chiều mưa bay. Mưa rơi rơi. Thành phố đẹp tuyệt vời! Tiếng tí tách. Tẩu khúc ca muôn điệu. Thành phố nhỏ. Một căn nhà nho nhỏ. Thành phố mơ. Trong buổi sáng b́nh minh. Thành phố xinh. Bờ biển đẹp bao t́nh! Triều sóng vỗ. Mơn man bờ cát mịn. Thành phố nhỏ. Ướp mộng đời nho nhỏ. Thành phố vươn. Con đường đất quanh co. Thành phố hỏi han. Căn dặn, chuyện tṛ. Thành phố đó. Bao nhiêu niềm thương mến! Thành phố nhỏ. Những mái đầu nho nhỏ. Chiếc quần xanh. Áo trắng, nét ngoan hiền. Măi đùa vui. Cười nói chuyện huyên thuyên. Thành phố nhỏ. Đời vui như trẫy hội. Thành phố nhỏ. Những mảng đời nho nhỏ. Tuổi học tṛ. Đời chưa biết âu lo. Trang giấy non. Ngày hai buổi chuyện tṛ. Thành phố nhỏ. Niềm tin tràn nhựa sống. Thành phố nhỏ. Những vũng bùn nho nhỏ. Xóm vắng, dân nghèo. Mất ngủ, thiếu ăn. Trời làm mền. Chiếu đắp tối làm chăn. Thành phố nhỏ. Khó khăn nuôi đời tôi lớn! Thành phố nhỏ. Bảy năm tôi sống đó. Thương người xa. Thương bè bạn thân quen. T́nh người bao la. Ḍ̣ng sống êm đềm. Áo cũ rách vai. Đêm về thấm lạnh. Thành phố nhỏ. Yêu ai t́nh nho nhỏ. Ướp hoa tươi. Lưu bút tuổi học tṛ. Mộng bay cao. Không do dự, đắng đo. Hàng phượng đỏ. Tung tăng đời bé dại. Thành phố nhỏ. Tiễn cuộc t́nh nho nhỏ. Áo trắng học tṛ. Im lặng đứng trong mưa. Hàng thông êm. Tóc đổ xuống đôi bờ. Vai thon mịn. Tay trong bàn tay nhỏ. Thành phố nhỏ. Một thời tôi ở đó. Quen người xưa. Quen xóm cũ bụi dày. Nh́n con nước lên. Ḷng buồn sao đây! Ngày mai đó. Tàu tôi xa rời bến. Thành phố nhỏ. Thôi xin đừng hứa hẹn. Đưa tiễn lần này. Lần gặp lại quá xa. Ngồi cạnh bên nhau. Nh́n măi . Không lời. T́nh đă đến. Rồi t́nh xa thế đó! Tôi vô lại Sài G̣n, chờ đi Mỹ vào tháng 2. Có đi học trường đại học chuyên nghiệp; nhưng cũng thỉnh thoảng bỏ lớp hay nhờ thằng bạn trọ cùng pḥng đi học thế. Phần chính là đi chơi với bạn bè; c̣n chuyện học hành th́ “tạm gát lại một bên”! Vào sáng ngày 30 tháng giêng năm 1968 (tức là ngày mông một Tết Mậu Thân), đang nằm ngủ ở nhà trọ, tôi chợt mở mắt thức dậy với tiếng nổ khắp nơi. Lúc đầu tôi tưởng là pháo Tết, nên muốn trở lại ngủ tiếp. Nhưng khi nghe tiếng la lối inh ỏi của bà chủ nhà và mọi người lối xóm ở phía dưới căn gác; tôi ngồi dậy và đi xuống nghe xem chuyện ǵ đang xảy ra. Sau đó mới biết là tiếng súng; và h́nh như “mấy ổng” đă tiến vào thành phố! Ngay trong ngày hôm đó, cảnh sát và lính đi lùng vào xóm để t́m Việt cộng và ra lệnh mọi người nên “án binh bật động”. Đường bị chắn khắp nơi; tiệm quán đóng cửa. Tôi thấy hơi sợ cho an ninh của ḿnh khi lâm vào t́nh trạng “xôi đậu” như thế này; vă lại cũng muốn t́m nơi tạm sinh sống; nên tôi xuống Trung Tâm Cứu Trợ Duy Tân xin làm công tác thiện nguyện. Vừa được ăn , vừa lại có chỗ tạm trú miễn phí! Tôi làm bất cứ công việc ǵ ban lănh đạo chỉ định- một trong những nhiệm vụ của tôi là đi tăi thương ở vùng Chợ Lớn- nơi sự giao chiến giữa hai bên càng lúc càng trở nên khốc liệt. Ban đầu tôi cũng “nhác sợ đạn lạc”; nhưng khi thấy mấy anh chị sinh viên y khoa chạy khắp nơi cứu thương, chí “nam nhi” của ḿnh bừng lên và một phần cũng “ham vui”, nên tôi trở nên mạnh dạng hơn, theo các bạn mang băng ca đi t́m nạn nhân. Tuần sau đó, tôi liên lạc được với nhân viên phụ tá du học ở Sứ quán Mỹ và được biết chuyến đi Mỹ sẽ phải dời lại vô hạn định. Sự thay đổi như thế này cũng dễ hiểu thôi! Sứ quán Mỹ bị tấn công mấy ngày trước; giờ ai có th́ giờ và đầu óc đâu để lo mấy chuyện “du học vớ vẫn này”?! V́ không thể ở Trung tâm Duy Tân dài hạn; lại không có tiền và phương tiện ăn ở ; nên tôi bỏ ư định đi Mỹ và chọn đi Nhật vào ngày 21 tháng 2 “cho chắc ăn”. Hôm đi Nhật, chỉ có má tôi và một đứa bạn đưa đến cơ quan bán vé của hăng Air France; sau đó chiếc xe bus của hăng chở tôi ra phi trường. Nh́n lại quê hương lần cuối và h́nh bóng má tôi khuất dần về phía xa, tôi cảm thấy buồn ghê! Thêm vào đó, những h́nh ảnh xảy ra ở Chợ Lớn mấy ngày gần đây trong lúc tôi làm công tác tăi thương cứ tiếp tục ám ảnh tôi. Mặc dù, tôi có thấy hậu quả của cuộc chiến, nhưng chưa bao giờ tôi chứng kiến tận mắt sự chết chóc tàn khốc như thế này! Lúc này, tôi có viết bài thơ nhan đề “Ngày Mai Khi Tan Mùa Chinh Chiến.Hoa Nở Khắp Trời Rực Đỏ Lối Đi Xưa” để trấn tỉnh trạng thái tinh thần của ḿnh và hy vọng một ngày nào đó quê hương ḿnh sẽ đổi thay! “Đạn bay ngang trên đầu. Lửa đỏ rực khung trời. Em nhặt từng phiến đạn. Kết thành ṿng hoa tươi. Đạn bay qua mái nhà. Đạn xuyên qua khung cửa. Em chắp tay cầu nguyện. Mong t́nh người nở hoa! Đạn bay khắp xóm làng. Đạn nổ tung một đời. Em bé thơ quờ quạng. Xác người nằm ngỗn ngang. Người người khóc kêu than. Nắng chiều buông vơ vàng. Những màn khăn sô trắng. Kết thành ṿng hoa tươi. Hoa tràn đầy yêu thương. Hoa ấp ủ t́nh người. Một ngày mai hoa nở. Ngập khung trời hôm nay. Tiếng cười vang muôn nơi. Người ngồi bên cạnh người. Bao chất chồng thù hận. Giờ nẩy mầm muôn nơi. T́nh người thắm muôn nơi. Ḥa b́nh ngát hương đời. Những hố hầm, bom đạn. Rực cánh đồng hoa tươi. Hoa tô thắm cuộc đời. Hoa đỏ tươi áo mới. Thanh b́nh giờ trở lại. Em nô đùa. Em vui! “ Rồi…bẵng một thời gian sau gần 40 năm xa quê, tôi trở về thăm Việt Nam lần đầu tiên vào năm 2007. Một cảm giác mừng rỡ, trông đợi khi chiếc phi cơ hăng Eva đáp xuống phi trường Tân Sơn Nhất. Tôi nh́n với ánh mắt lạ lẫm, hụt hẫng với sự đổi thay chung quanh. Tôi rất phấn khởi khi thấy một số bạn bè và đồng nghiệp giơ tay vẫy chào. Không khí của chiến tranh ngày tôi rời quê hương đă lùi xa, để lại đây những con người với khát vọng sống. Những hồi ức của tuổi học tṛ chợt sống dậy trong tôi! Đang miên man trong ḍng suy tư, bỗng đâu tiếng nhạc từ một hàng quán d́u dặt vọng qua đă đưa tôi trở về hiện thực. Hơn 39 năm xa quê. Giờ trở lại phi trường Tân Sơn Nhất. Trong khoảnh khắc nửa mơ, nửa thật. Chiếc Eva hạ cánh tự bao giờ. Vẫn tấm bản đơn sơ ngày tôi xa đất tổ. Vẫn chiến hào, lô-cốt vụn ngổn ngang, Vẫn áo trắng xanh, vẫn đôi mắt mơ màng. Nhưng trong tôi cảm giác hơi khác lạ! Đặt chân xuống mảnh đất quê hương vồn vă. Ai chờ ai, người đợi người. Nói cười. Căi vă ồn ào như chợ Tết đêm ba mươi. Cảm giác nhẹ. Bồn chồn. Ḷng lâng lâng xúc động. Thấp thoáng đâu đây bóng mẹ hiền cơ cực. Giọt nước mắt mặn môi chan chứa niềm vui. Tôi muốn khóc cho tôi, tôi khóc trong nụ cười. Được trở lại thăm quê hương , đất mẹ. Văng vẵng đâu đây tiếng mẹ tôi nói khẽ : "Con đă về đây, về thăm mẹ đó ư?!” Tôi gật đầu. Mẹ vẫn giữ nụ cười. Rộng lượng, bao dung, như thuở mẹ c̣n sống! Ḷ̣ng mẹ tôi : ṿ̣m trời xanh lồng lộng Như biển Qui Nhơn, như mảnh đất quê hương. Năm tháng chiến tranh, bom đạn khắp nẻo đường. Đất dày xéo. Đất vỡ ươm mạch sống. Đất âu yếm, đất giang tay mở rộng. Cây nở bông hoa, hương lúa ngát thơm nồng. Nước mang phù sa từ những ḍng sông. Tưới thắm đất cha ông màu mỡ . Tôi về đây, ḷng c̣n hơi ngờ ngợ. Mang nặng ân t́nh của một kẻ xa quê. Năm tháng bôn ba vẫn không lạc lối về. Lê chân bước hôm nay trong ḷng quê mẹ. Lúc này tôi nhớ má tôi thật nhiều! Những kỷ niệm ngày xưa chợt bừng sống dậy: những tháng ngày ở Qui Nhơn; hôm đưa tiễn tôi tại hăng bán vé phi cơ Air France với bóng dáng mẹ khuất dần phía sau chiếc xe bus; ngày má đến thăm ở Tokyo; những tháng năm sống ở Mỹ nơi xứ Cali nắng ấm và xứ lạnh Minnesota. Má dễ gần gũi, ôn ḥa. Một đời chỉ v́ con, v́ cháu! Thái B́nh Dương dâng cao ḷng biển mẹ
Đưa đời con đi khắp bốn phương trời
Khi trở lại ḷng con thành bé dại
Nhớ ngày nào tuổi nhỏ chạy dong chơi.
Về đến khách sạn, tôi cảm thấy mệt, nhưng không thể nào ngủ được v́ “ jet lag”. Nhưng cuối cùng nằm thiếp đi lúc nào không biết! Giọng trẻ đọc bài từ trường học gần bên vọng lại, tiếng loa tập thể dục ḥa lẫn với c̣i xe và tiếng rao hàng inh ỏi từ những hàng quán chung quanh đă đánh thức tôi dậy! Tia nắng sớm mai trinh nguyên, mơn mởn ḷn qua cửa sổ pḥng nhè nhẹ vuốt ve khuôn mặt tôi. Tôi lồm cồm đứng dậy; mắt nhắm mắt mở, nh́n chung quanh: Chiếc bàn hơi cũ; cái tủ màu đen. Không gian không quen. Ḿnh đang ở đâu đây? Sài G̣n hay Minnesota? Một cảm giác lâng lâng, quư giá ắp đầy từ lồng ngực trào lên huyết quản. Tôi đă đi qua cuộc hành tŕnh hơn tám ngàn miles và hai mươi giờ bay qua đêm suốt sáng để đươc ngủ một đêm trong ḷng đất quê hương. Sáng nay nhịp tim tôi đồng điệu với nhịp đập phố phường. Đón nắng Sài G̣n âu yếm, thân thương! Thay quần áo xong, tôi và nhà tôi đi dạo khu phố chung quanh để t́m chỗ ăn sáng. Chúng tôi đi dọc theo đường Nguyễn Du và Vườn Tao Đàn. V́ ḍng xe gắn máy chạy liên tục, nên cứ đứng chờ măi mà không qua đường được. Cứ “ dùng dằng nửa tiến nửa lui ” như thế này, chắc phải đứng đợi suốt ngày luôn; nên chúng tôi quyết định đi qua và để những xe gắng máy tránh đường. Đúng là “t́m cái trật tự trong sự hỗn loạn!” Chúng tôi t́m thấy nhiều quán hàng rong đầy rẫy khắp nơi từ những con hẻm đến góc phố như xe bánh ḿ, gánh cháo, gánh xôi, quầy phở…Tỏa mùi thơm phức, ngào ngạt hương vị quê hương! Những bàn chân khô cằn
Sỏi đá , đất bùn ngày xưa c̣n đây
Bà cụ già trán nhăn với chiếc áo bà ba đen
Ngồi bán cháo cá bên cạnh đứa cháu gái.
H́nh ảnh thật thân thương
Thật nhẹ nhàng, gần gũi
Nhớ lại những tháng ngày ở quê hương
Của một thời má đă sống,
Những con đường má gánh nồi cháo cá đi qua...
Tôi có dịp về thăm lại Qui Nhơn. Đi lại những con đường ngày nào. Thăm lại ngôi trường cũ. Chỉ thấy ḿnh đối diện với một cảm giác là lạ quen quen. Có một cái ǵ h́nh như đang đến thật gần như muốn t́m hiểu, quen biết; nhưng đồng thời cũng muốn lẫn tránh, lùi xa. T́m
lại đời ḿnh. T́m dĩ
văng? Ghé lại khu lao động tôi sống ngày xưa. Giờ nhà cửa san sát kề nhau. Ngay sát sân vận động là một trung tâm thể dục thanh thiếu niên với những trai trẻ lực lưỡng đang tập tạ. Phía trong căn pḥng có hai cặp đang đánh ping pông. Lần ṃ dọ hỏi măi, mới biết được cái giếng cộng đồng ngày xưa đă bị lấp lại để làm sân chơi cho các em bé trong vùng. Từ cái giếng, tôi đi thẳng khoảng 300 mét và tôi có thể t́m được vị trí của cái chái ngày xưa tôi ở. Giờ là một căn nhà khá khang trang; với tiếng trẻ cười đùa và tiếng người tṛ chuyện. Ḷng tôi bỗng se thắt lại. Một mảnh quá khứ của đời ḿnh h́nh như đă bị vùi chôn! Cái chái ngày xưa c̣n đâu nữa. Khiến ḿnh lạc lơng giữa cơn mơ. Thoáng chốc hồn tôi bỗng hóa bơ phờ. Đứng nơi đây ḷng chạnh buồn, chạnh nhớ! Thuở ấu thơ qua lại con hẽm này. Bàn chân đen, gót xám, mồ hôi cay. Ngày hai buổi đón mây về với gió. Cũng màu nắng, cũng không gian thuở nọ. Nơi tôi về bỗng từ lạ thành xa. Muốn níu dư âm, nhặt một chút gọi là. Hương ngày cũ bây chừ sao thấy lạ! Buổi sáng tôi đi bộ dọc theo băi biển Qui Nhơn. Tôi nằm gối đầu trên triền cát như cố sống lại ngày nào.Vài vạt nắng con gái trải dài trên vai, len qua tứ chi cho ḷng tôi một chút ǵ ấm lại. Từng đốm lại từng đốm trắng theo con sóng trải dài trên băi cát êm. Đâu đây văng vẳng tiếng trẻ rủ nhau đi t́m những con ốc ṣ vọng lại từ phía xa. Lăng đăng cuối cụm mây vũng mặt trời đỏ ối. Mặt nước đổi màu theo, ngoan ngoăn ngọn hải triều. Bầy trẻ nhỏ chạy nhảy tung tăng đùa chơi trên cát mịn. Bóng đổ theo ḍng triều mến một ngày lên. Theo ḍng thời gian, thành phố đă thay đổi; hay chính ḿnh đă có một sự đổi thay; hay cả hai? H́nh như ḿnh đang lên “một cái máy thời gian” đi vào quá khứ ḿnh đă sống; chỉ có điều khác lạ ở đây là ngay cái quá khứ ấy cũng chẳng nhận diện ra ḿnh! Ḿnh trở thành kẻ lạ, lạc lơng trong thành phố ḿnh đă một lần quư mến, thương yêu.
Gió thổi chiếu nay, trên đường đi tới
Ghé lại nơi đây, chỉ một hai ngày
T́m lại đời ḿnh giờ đă đổi thay
T́m dĩ văng, ngỡ ngàng trong hiện tại…
4. Kết từ
Càng lúc càng về già, chúng ta thường có khuynh hướng nghĩ nhiều về tuổi thơ, nhất là những người đă rời quê hương ngay sau khi học xong bậc trung học như tôi. Không được cơ hội để thường xuyên nh́n thấy hay được sống lại phần nào quăng đời thơ ấu của 18 năm đầu đời, tôi lại càng thấy quư mến và càng trân trọng ngưỡng mộ; đôi khi thần tượng hóa quăng đời ấu thơ tôi đă đi qua và một thoáng theo ḍng dĩ văng về sống lại hồi ức của cái tuổi học tṛ; tôi cảm thấy một cái ǵ nhẹ nhàng và ấm áp trong tâm hồn. Trở về lại vùng trời tuổi dại nhẹ dong chơi tung tăng trong màu nắng mai mát rượi cả khung trời ở đồng An Ngăi; nhớ con đường đất ngày xưa đi xe đạp qua những hàng kẽm gai rỉ sét thời gian ở Thành B́nh Định. T́m lại trong kư ức ngôi trường cũ giờ rêu phong bao phủ với đống gạch vụn nằm ngỗn ngang v́ cuộc chiến. C̣n đâu tháng ngày cũ năm xưa với những mái đầu xanh đèn sách học hành?! Nghe lại tiếng gió vi vu qua lũy tre đầu làng ḥa điệu với tiếng me ru con với giọng khàn khàn, đứt quản sau một đêm h́nh như mất ngủ “Hời hời! Một mai ai chớ bỏ ai/ Chỉ thêu nên gấm, sắt mài nên kim” [7]. Trở về lại ngôi trường trung học với bước chân kiêu sa trong tà áo trắng, nghiêng nghiêng che khuôn mặt diệu hiền sau vành nón G̣ Găng; bờ tóc tung bay và rặng thông già trong gió sớm mai hiền ḥa bên băi biển Qui Nhơn. Nhớ “cái thuở quen nhau thời bé dại- Vụng về ngôn ngữ chợt thân quen.” Nhớ nụ cười ḍn tan của bầy trẻ tung tăng đùa giỡn trong vùng biển nắng. Ngọn sóng trên mặt nước xanh dờn đua nhau tấp vào bờ cát vàng, phun lên những bọt trắng xóa sục sôi mầm hy vọng. T́m lại trong nỗi lo sợ vu vơ đôi mắt đen láy, mơn mởn nét vô tư và thâm sâu nỗi niềm mới lớn. “Sợ
gió, sợ mây, sợ trời sắp tối.. Nhớ lại những buổi tối cùng bạn bè hát ḥ, nói chuyện tương lai bên ly cà phê và “bập phà” vài điếu thuốc để tập làm “người lớn”. Qui Nhơn đó, tôi sống đời nơi đó; mỗi ngày đi về trong khu lao động đông dân. Từ xa lạ trở thành thân quen với t́nh người dào dạt ân cần. Chúng tôi chia xẻ với nhau số kiếp của những chiếc bóng bên đời! Mọi người ai cũng đấu tranh để có cuộc sống tốt hơn với nhiều ước mơ và hoài băo; nhưng hiện thực th́ hổi ôi chẳng được bao nhiêu. Bao đêm ngủ gát tay trên trán buồn cho thân phận “hẩm hiu” của ḿnh! Mặc dù thế, chúng tôi chưa bao giờ than văn hay bỏ cuộc! Vẫn tiếp tục lầm lũi đi tới! Sau một khoảng thời gian khá lâu, trong nỗi niềm ray rứt khôn nguôi, tôi trở về thăm lại quê hương Việt Nam để t́m lại kỷ niệm của những năm tháng xa xưa. Quê hương c̣n đó! Quê hương tôi về! Nhưng tôi lại phải đối diện với một sự thật phủ phàng: tôi trở thành “kẻ lạ” trong lạc lơng, cô đơn giữa những con đường không quen tên với làn sóng người và xe cộ tấp nập lại qua! Tôi trở về lại nơi đây để t́m lại tôi, t́m lại nụ cười của những năm tháng đầu đời thuở c̣n bé dại. Nh́n lại ngôi trường đă thay tên, thành phố giờ thay da đổi thịt. Ḿnh muốn t́m lại dĩ văng nhưng chỉ thấy sự ngỡ ngàng, dửng dưng trong hiện tại. Ḍng xe, ḍng đời vẫn cuồn cuộn trôi mau! Năm mươi năm trôi qua như nước chảy qua cầu! Trần Trí Năng (V.2.0 - Mar 2-2019) 6. Tài liệu tham khảo
[1] Ca dao Việt
Nam |