A series of articles on “Nobel Prizes in Science & Technology” - Part 18
Tản mạn về Đông
Trần Trí Năng
(University of Minnesota & Ecosolar International)
|
“…Trong phút chốc Cả ba ḥa thành một. Tuyết Cùng hiện diện trong đời C̣n nếu tôi… 1.Tuyết và phân hạch nguyên tử Như đă tŕnh bày ở những bài viết trước [1-2], cơ cấu của phản ứng phân hạch nguyện tử (nuclear fission) là nguồn cội chính nhất đưa đến việc phát triển thành công vũ khí và năng lương nguyên tử hiện nay. GS Enrico Fermi là người đầu tiên làm thực nghiệm dùng nơtrôn chậm (slow neutrons) để bắn phá urani (uranium) vào năm 1934 ở Ư. Ông cho rằng phản ứng này đă tạo ra nhiều nguyên tố siêu urani mới (new transuranic elements). Sau đó, GS Otto Haln và GS. Lise Meitner ở Đức làm thí nghiệm tương tự với thí nghiệm của Fermi; và Meitmer là người đă chứng minh kết luận về nguyên tố siêu urani của Fermi là sai và đă cắt nghĩa thành công cơ cấu căn bản gây nên sự phân hạch sau này được biết với cái tên phân hạch nguyên tử. Phát minh quan trọng này được xảy ra trong bối cảnh mùa đông ở Thụy Điển trong một hoàn cảnh rất trớ trêu. Câu chuyện diễn ra như thế này: sau khi Adolf Hitler lên nắm chính quyền ở Đức vào năm 1933, GS Meitner vẫn c̣n làm trưởng khoa vật lư ở Wilhelm Institute. Mặc dù an ninh của bà có thể được bảo vệ bởi quốc tích Áo bà đang có, tất cả những đồng nghiệp có gốc Do Thái của bà, kể cả Robert Frisch (con của người chị của bà) đều bị bắt buộc phải từ chức hay bị sa thải. Hấu hết rời khỏi Đức. Bà vẫn tiếp tục giữ im lặng và bù đầu vào việc nghiên cứu của bà . Vào tháng ba, 1938, v́ t́nh trạng trở nên nguy cập và khó khăn cho bà hơn, nên ngày 13 cùng tháng, bà phải trốn khỏi Đức. Bà phải cải trang để tránh không bị phát hiện trên đường đi đến biên giới Đức. Với sự giúp đỡ của một số đồng nghiệp, bà trốn được sang Hà Lan với vỏn vẹn chỉ 10 đồng mark c̣n lại trong ví và sau cùng bà đến Stockhom (Thụy Điễn). Cũng may mắn một thời gian sau đó, bà thiết lập được quan hệ làm việc với GS Niels Bohr. Qua trung gian của Niels Bohr, thỉnh thoảng bà gặp GS Hahn – người cộng tác nghiên cứu với bà trong thời gian hai người c̣n ở Đức- tại Copenhagen (thủ đô của Đan Mạch) và tiếp tục trao đổi và thảo luận về những kết quả và hướng nghiên cứu. Lúc này, bà tiếp tục nghiên cứu về lănh vực bắn phá urani với nơtron . Otto Hahn bên Đức cũng nghiên cứu đề tài tương tự. Hai bên trao đổi kết quả nghiên cứu và chính bà Meitner đă chỉ trích những thiếu sót trong những thí nghiệm ban đầu và thuyết phục ông Hahn phải làm thí nghiệm trở lại với những biến số thay đổi mới. Vào ngày 19 tháng 12, bà nhận một lá thư từ Otto Hahn cắt nghĩa thí nghiệm của ông và người trợ tá của ông – Fritz Strassmann, cho rằng bắn phá hạch của urani (uranium) với nơtron cho ra bari (barium). TS Hahn cho rằng đây là “sự vỡ tung của hạch”, nhưng không chắc chắn về cơ cấu vật ly của hiện tượng này. Bari có khối lượng nguyên tử 40% nhẹ hơn uranium và không có thí nghiệm nào trong quá khứ về phân ră phóng xạ có thể cắt nghĩa được nguyên nhân của sự khác nhau quá lớn về khối lượng của hạch trong phản ứng này. Làm thế nào hạch uranium có thể bị “vỡ vụn” thành bari? TS Frisch- người cháu của bà Meitmer có vẻ bi quan, nhưng bà tin tưởng vào kết quả thí nghiệm này v́ bà đánh giá rất cao về khả năng chuyên môn của TS Haln về lănh vực thí nghiệm hóa học. Có lần, Frisch hỏi bà Meitner : “có thể nào TS Hahn gặp phải vài sai lầm trong lúc làm thí nghiệm không?” Trả lời câu hỏi này, bà Meitmer đáp lại: “ không, ông Hahn là một nhà hóa học giỏi và thận trọng nên không thể nào có thể phạm sai lầm như thế”. Vào đêm trước ngày Giáng Sinh, bà Meitner gặp Robert Frisch tại một ngôi làng gần Stockholm để thảo luận kết quả thí nghiệm của GS Haln. Dựa vào lư thuyết của Niels Bohr, bà có thể cắt nghĩa thành công cấu trúc của nguyên tử urani phản ứng với bari và đưa ra kết luận rằng nơtron chậm của nguyên tử bari phản ứng với hạch của urani, gây ra sự phân hạch. Kết luận của bà căn cứ trên dữ kiện là trọng lượng của vật chất mới tạo ra cân nhẹ hơn tổng số trọng lương của những vật chất đầu vào , và một lượng năng lượng khổng lồ được phát sinh. Rồi bà tính năng lượng phát sinh, và năng lượng này tuân theo dự đoán trong phương tŕnh E= mc2 của Einstein. Đối diện với trạng huống rất khó khăn về tài chánh và nỗi lo sợ về an ninh của một “người tị nạn”, lại không có pḥng nghiên cứu và không nói được tiếng Thụy Điển; bà Meitner phải dùng những ǵ bà có trong tầm tay như dùng mặt tuyết như một tấm bản phấn- một công cụ tiện lợi nhất cho bà trong một làng nhỏ lúc bấy giờ để cắt nghĩa và triển khai những ǵ bà đang suy nghĩ. Thêm vào đó, đứng giữa ḷng thiên nhiên với không khí trong lành, bà có thể “thung dung tự tại“ theo đuổi ḍng suy tư của ḿnh mà không bị quấy nhiễu, ḍm ngó…Mùa đông và tuyết đă gian tiếp góp một phần- tuy là rất nhỏ- trong việc khám phá một trong những phát minh lớn nhất của thế kỷ hai mươi. Thế nên đề tài chúng tôi chọn cho kỳ này liên quan đến “tuyết và mùa đông”; một phần v́ bối cảnh của sự khám phá phân hạch nguyên tử của GS Meitner; một phần để thay đổi không khí sau một loạt bài “hơi khô khan” về vật lư liên quan đến Kế Hoạch Manhattan. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tŕnh bày vài sinh hoạt và cảm nghĩ về mùa đông; nhưng không phải trong bối cảnh ở Stockholm của Thụy Điển mà ở Twin Cities- Minnesota; một tiểu bang có khí hậu giống Bắc Âu (gồm có Thụy Điển, Đan Mạch và Na-uy) và có nhiều người vẫn c̣n giữ văn hóa và truyền thống của vùng Bắc Âu nơi cha ông của họ di dân từ đó. 2. Câu chuyện mùa đông Chúng tôi về sống ở vùng Twin Cities, tiểu bang Minnesota này thế là đă hơn 33 năm rồi! Twin Cities lúc đầu dùng để ám chỉ hai thành phố St-Paul và Minneapolis nằm cách nhau bởi ḍng sông Mississippi [3]; nhưng sau này có thêm thành phố Bloomington nơi có Mall of America. Ban đầu, chúng tôi dự định chỉ đến ở tạm vài năm cho vui rồi sau đó sẽ quay trở lại miến Nam California. Rời Cali, nơi mà chúng tôi đă sống gần 6 năm với nắng ấm, biển xanh và môi trường Á Châu gần gũi là “một điều hơi bất đắc dĩ”! Một phần chính là v́ những lư do ngoài dư tính liên quan đến sự xung đột pháp lư về bằng sáng chế đối với hăng Atlantic Richfield Company hay ARCO (nơi tôi làm việc lúc bấy giờ) khi tôi và một số đồng nghiệp dự định mở hăng chế tạo flat panel displays (hiển thị màn h́nh phẳng) và một phần chúng tôi muốn trải nghiệm cuộc sống của một thành phố vùng xứ lạnh. Tôi c̣n nhớ cái đêm chúng tôi đến Twin Cities vào giữa tháng giêng năm 1985. Nhiệt độ bên ngoài cộng với windchill khoảng -40 F. Chưa bao giờ chúng tôi gặp phải cái lạnh như thế này! Từ phi trường đi về khách sạn, chúng tôi chỉ thấy một màu trắng xóa leo lét với ánh đèn của những con phố chúng tôi lái xe ngang qua. Nghĩa trang hay phố phường? Công viên hay sân trường? Làm sao mà phân biệt! Sáng hôm sau, máy xe không nổ; phải nhờ nhân viên của khách sạn “câu” giùm. Lúc đó, chúng tôi cảm thấy ḿnh “mạo hiểm” thật và chỉ mong thời gian qua mau để trở về Cali. Nhưng rồi “người muốn đâu bằng trời muốn”! Cái “duyên” của chúng tôi với Minnesota càng ngày càng sâu đậm… Càng lúc chúng tôi và gia đ́nh càng thấy thích cuộc sống ở Twin Cities! Nên ba năm sau, khi cơ hội trở về lại miền Nam Cali. đến “gơ cửa”, chúng tôi lại chọn lựa ở lại! St Paul Có ḍng sông Mississippi Chảy dài qua phố St Paul Có những đại lộ Rợp bóng người, xe St. Paul Có những người lem luốc kéo lê Mỗi ngày t́m sống (Họ không cần nhà cao cửa rộng Họ chỉ cần một mái ấm che thân Trong những ngày đông sắp đến thật gần!). 2.1 Đông về trong con phố Mùa đông ở Minnesota kéo dài từ năm đến sáu tháng. Tháng giêng và tháng hai là hai tháng lạnh nhất trong năm. Thường th́ mỗi năm cứ vào khoảng Lễ Tạ Ơn (Thanksgiving) là có tuyết rơi! Ngày lễ này được tố chức vào ngày thứ năm cuối cùng của tháng 11. Trước đó vài tuần, chúng tôi bắt đầu thấy những đàn gà tây đi ngang qua lộ. Chúng đi thật chậm răi, thoải mái như đang tận hưởng cảnh vật của vùng cây cối chung quanh. Một bầy gà tây ngang qua Bước đi chầm chậm tưởng là băi hoang Đoàn xe dừng lại thẳng hàng Ngày vơi vạt nắng, chiều mang gió về. Có năm “tuyết đầu mùa” đến sớm hơn; chẳng hạn như năm nay tuyết rơi vào đầu tháng 11. Tuyết rơi xuống mọi nơi: trong thành phố, công viên, trên những hàng cây khô nằm trần trụi trong nắng. Tuyết rơi từng cánh nhỏ Lả tả trên mặt đường Chú chim
buồn đứng ngó Tuyết rơi lúc nào cũng đẹp! Lúc đang rơi và nhất là ngay sau khi tuyết rơi! Cả vũ trụ như biến thân và bừng sống dậy. Ngàn bông tuyết Nở trên cành cây Cả con phố Như bừng sống dậy… Điệu nhạc hoan ca Màu trắng đậm đà Nắng lên! Như sao rơi Như kim cương lóng lánh Rực sáng một góc trời Lộng lẫy lối đi qua. V́ khí trời và mặt đất chưa đủ lạnh , nên tuyết tan nhanh; để lại lóm đóm vài mảng tuyết trên bờ cỏ. Đó đây vài đàn thiên nga trắng đang nhỡn nhơ trên mặt hồ gần nhà! Chắc có lẽ đây là những ngày cuối cùng trước khi chúng cất cánh bay xa về những vùng trời ấm áp [H́nh 1]. Đàn thiên nga đang tắm ḿnh trong nắng Màu trắng nơn nà điểm sáng mặt hồ xanh Nước nhẹ uốn quanh ṿng xoắn theo ḍng Mơn mỡn bóng mây bàng bạc trôi theo gió.
H́nh 1. Đàn thiên nga trắng bơi nhỡn nhơ trên mặt hồ. Màu xanh lơ của bầu trời, màu xanh thặm của hàng cây, màu trắng của tuyết và màu trong của nước đá ḥa nhập với màu trắng của thiên nga tạo thành một bức tranh thiên nhiên thật ngoạn mục, thật mát mắt (h́nh bên trái). Ánh mặt trời chiều “ngoi ngóp” xuyên qua kẻ lá trên hàng cây, in bóng trên một góc hồ tĩnh lặng (h́nh bên phải). H́nh chúng tôi chụp hôm 11/13/2018. Mặt hồ vẫn chưa đông đá. Ngàn ánh sao rơi lăng tăng trên mặt nước như đàn cá trắng đang đùa giỡn trong nắng. Thuở nào nắng đổ bên ḍng suối Thuở nào bông tuyết dáng mong
manh Theo đường ṃn Gateway Trail, chúng tôi đi vào con phố; xuyên qua những con dốc nhỏ lấm tấm với dấu chân của ngựa, chó hoặc nai trên một tấm thảm kết bằng lá rụng đủ màu.. Chúng tôi đi dọc theo con suối nước chảy róc rách bên bờ cỏ xanh viền với màu tuyết. Tôi nhặt một chiếc lá sồi đỏ thả xuống suối và nh́n con nước cuốn đi xa… Suối reo róc rách xuôi ḍng Bỗng nhiên bụi cây xao động. Khi thấy chúng tôi, mấy chú nai con đứng khừng lại, với vẻ thận trọng và ṭ ṃ. Có lẽ cơn tuyết về đă cho chúng biết là mùa đông đă đến và chúng phải t́m một nơi ấm áp hơn để tạm trú thân. Nai con t́m mẹ giữa đường Nét trinh nguyên bao trùm khắp mọi nơi từ thành phố, con đường đến những rừng cây chung quanh. Nóc nhà của tiệm Dairy Queen trở nên hầu như trắng xóa, chỉ c̣n sót lại vài mảng màu đỏ cố nhoi ḿnh lên tắm nắng. Quán Burger King sáng rực với ánh đèn màu xanh, đỏ rộn rịp với khách ra vào. Đối diện bên kia đường Century nằm sừng sững những ṭa nhà gạch gần tiêm xăng Holiday tỏa từng cụm khói trắng như muốn sưởi ấm người lại qua. Khúc nhạc vang lên cho một cảm giác ấm cúng, mặn mà. Đường tuyết trắng đưa tôi vào
giữa ḷng con phố Quán
Caribou lại qua sóng người liên tục Tuyết vẫn rơi và cô gái vẫn
mộng mơ Lễ Tạ Ơn năm nay nhằm ngày 22 tháng 11. Mặc dù con tuyết đầu mùa đến từ đầu tháng, nhưng vào ngày lễ này, trong khi gia đ́nh và bạn bè chúng tôi tụ họp nhau ăn uống, bên ngoài chỉ thấy lác đác vài mảng tuyết trên thảm cỏ xanh! Bầu trời có vẻ ảm đạm và u ám suốt ngày. Chúng tôi vẫn cười đùa, tṛ chuyện vui vẻ trong không khí đầm ấm và an b́nh. Năm nay, có vài em sinh viên quyết định trở lại quê nhà làm việc vào tháng sau. Nên hơi “buồn buồn đôi chút”; nhưng cũng mừng cho các em được đoàn tụ với người thân sau một thời gian dài xa cách. Đôi khi chợt nghĩ ḿnh là một nhà ga mà các em là những con tàu; gặp nhau, quen biết nhau rồi chia tay. Con tàu trở về quê nhà hay đi về những vùng trời xa! Gặp nhau, rồi biết nhau 2.2 Nét vô thường trong mùa đông Sư tuần hoàn của thiên nhiên có những biến đổi bất ngờ. Những kiến thức ước định về thời tiết v́ thế cũng thay đổi. Mấy năm gần đây, xứ “vạn hồ băng giá Minnesota” có lúc có rất ít hay không có tuyết trong khi đó ở những vùng East Coast như Massachusetts hay New York, tuyết cao đến 5-6 feet . Mức độ “ấm” hay “lạnh” đôi khi được cảm nhận tùy theo mỗi con người và tùy khí hậu chung quanh. Có khi giữa tháng giêng khi nhiệt độ bên ngoài 0 F; chúng tôi cảm thấy “ấm áp” khi nhiệt độ lên đến 10F và vào lúc mặt trời đang lên; lúc đó chúng tôi thường ra ngoài đi tản bộ hay chạy bộ. Khi sống ở một nơi nào lâu, cơ thể con người có khuynh hướng “làm quen” với khí hậu nơi đó! Một thí dụ điển h́nh là trường hợp của vài em sinh viên đến từ Việt Nam: lúc mới đến Twin Cities vào tháng chín mà mấy em than lạnh, “đứng run như cầy sấy”; vài năm sau cũng mấy em này đi bộ trong campus mà không có áo lạnh! Cũng có vài năm, như năm 1997, cuối tháng mười hai mà chúng tôi vẫn chưa thấy tuyết rơi. Lúc đó, ḿnh có cảm giác như thiếu vắng một cái ǵ rất gần gũi, quen thuộc! V́ tuyết và Giáng sinh có một kết nối vô h́nh; nên không có tuyết, Giáng sinh sẽ có một phần nào mất mác! Năm nay trời ấm lạ thường Có năm cuối tháng tư tuyết vẫn c̣n rơi! Tháng tư
rồi. Tháng tư
rồi.
Bao giờ
nắng ấm trên bờ tóc. Thiên nhiên cũng có những biến chuyển bất ngờ : Có khi trời đang nắng. Gió lại về. Nhe nhẹ gơ cửa pḥng. Lá đổ qua song. Gió về. Mang theo những hạt mưa. Như âu yếm. Như vuốt ve con phố. Mát dịu ḷng người. Và mang lại niềm vui! Rồi… Những hạt mưa thoáng chốc biến thành những bông tuyết trắng. Bay kín ngập cả ṿm trời. Mênh mang như áng mây trời Cũng có khi bốn mùa đến trong cùng một ngày: với buổi sáng hoa forsythia vàng nở rực và buổi chiều tuyết đổ trắng sân. Và buổi trưa mưa về tắm gội ân cần. Những cát bụi dính khằn trên khung cửa. Hoa forsythia có nét na ná giống hoa mai, nên chúng tôi trồng để nhớ đến quê nhà những ngày Tết đến! Màu vàng của hoa phản chiếu dịu dàng trên màn tuyết trắng dưới ánh nắng mặt trời mang lại sự lắng dịu cho ḷng người. Buổi sáng Nắng lên Ngỡ ngàng Sự di chuyển luân hoàn của nắng và tuyết có khi cho ta một cảm giác như trời đất đang đổi mùa: buổi sáng mùa xuân, nắng lên hạ ấm, với ngày thu đến vào lúc trưa, rồi chiều đông lành lạnh viếng thăm nhà.Ở một không gian và thời gian biến chuyển như thế này, ḍng vô thường trở nên rơ nét và con người càng thấy ít bị ràng buộc hơn về những tư duy và quy luật ước định. 8 giờ sáng Cây nở hoa
với muôn ngàn bông tuyết trắng 11 giờ sáng Từng cánh hoa rơi tả tơi trên
lối nhỏ 3 giờ chiều Nắng vẫn yên vui, sang trọng
dáng ngọc ngà Cuộc sống b́nh an, mặc thế sự
đổi thay Trời giữa đông mà cứ ngỡ đang xuân!?... Nếu không biết trời đă vào đông, th́ chúng ta có thể cảm nhận đây là giữa thu với gió mát trăng trong, với hàng cây trơ trụi? Đâu có phải phải đợi đến tháng mười mới t́m được những cánh lá đủ màu bay lả tả trong không trung quyện kín thành những tấm thảm đẹp xinh trên mặt đường hay trong sân cỏ c̣n xanh? Đâu có phải trong rừng thu mới thấy “nhưng chú nai vàng ngơ ngác” của Lưu Trọng Lư? Ở nơi đây h́nh ảnh “mùa thu lá rơi” phản phất ngay giữa mùa đông băng giá với những cánh hoa tuyết và những chiếc lá sồi màu vàng hay hồng đỏ rơi rụng từ những cành cây c̣n xanh lá thắm và những chú nai con ngơ ngác đạp trên những đống lá khô c̣n sót lại từ năm tháng trôi qua. Thiên nhiên được cảm nhận qua khung kính của mỗi con người. Ḍng đời vô thường. Và quy luật chuyển luân! 2.3 Bông tuyết và lá vàng Lá vàng đề cập ở đây không chỉ có màu vàng thôi mà kể cả những màu sắc khác như đỏ hồng, nâu, xanh, v..v...Rơ nét và thơ mộng nhất là khi một cơn gió mạnh thổi về. Ngàn bông tuyết trắng như nhảy múa cùng với những cánh lá đủ màu rơi như những cánh bướm bay lượn trong không trung. Gió trở về mang theo những điệu nhạc réo rắt , hoan ca. Bông tuyết và lá vàng cho ta cảm giác được bay bổng lên cao, thấu hiểu thế nào là trầm lặng hiền ḥa. Thiên nhiên bao la, luân chuyển và đàn chim chiều bay rợp bóng hát ca… Chơi vơi giữa ḷng đời Lá rơi.
Cành lá rơi. Tuyết trắng quyện lá vàng Bông tuyết là biểu tương của mùa đông, của sự bắt đầu và nẩy mầm (sinh); trong khi đó lá vàng là dấu hiệu của mùa thu, của sự tàn tạ và kết thúc (diệt). Sự gặp gỡ giữa bông tuyết và lá vàng xảy ra vào giai đoạn chuyển mùa từ thu sang đông, diễn tả sự kết hợp hài ḥa trong ṿng sinh-diệt. Chúng ta cũng có thể t́m thấy sự ḥa hợp, đồng điệu giữa cánh lá vàng và bông tuyết trắng ngay giữa hay thậm chí cuối đông. Trong không có có Ḍng đời vẫn chảy Tuyết đổ hôm nay Vũ trụ, thiên nhiên Và ngày mai… 2.4 Màu nắng và mặt hồ Tôi thường có thói quen đi bộ vào sáng sớm trên mặt hồ sau một đêm tuyết rơi bao trùm không gian với một màu tuyết trắng. Tôi đi thật chậm như quan sát; như t́m ṭi. Tôi đếm những dấu chân tôi trên vùng tuyết mới rơi xuống từ đêm trước. Hơi thở vào nồng nàn Nói về “loon” là nói về một loại vịt đặc biệt, biểu tượng của tiểu bang Minnesota. Người bản xứ thích loại vịt này v́ loại động vật này chẳng những rất đẹp mà có vẻ thủy chung. Đi đâu cũng đi từng cặp! Đôi mắt màu hổ phách Loon trở về Lúc hăng say Loon trở về Màu tuyết lúc nào cũng đẹp. Cũng trinh nguyên. Khiến tôi ngại ngùng khi phải dẫm bước chân lên! Tôi nh́n những chiếc lá khô ngỡ ngàng trong nắng. Và những cụm mây trắng lờ lững trôi xa . Tôi thở hít làn không khí sớm mai trong mát, hiền ḥa. Hơi thở tṛn đều. Thăng trầm theo nhịp bước . Luân lưu như một ḍng sông. Đường vào tĩnh lặng. Mỗi sáng mai Càng lúc tôi càng đi xa bờ. Thoáng chốc, tôi đến giữa hồ lúc nào không biết! Mọi người h́nh như c̣n đang dỗ giấc nồng. Nếu không có tiếng chim hót và tiếng xào xạt của vài chiếc lá cuối cùng rơi, th́ có lẽ bờ hồ đang ở vào một trạng thái êm lặng tuyệt diệu! Nhẹ nhàng chân nhẹ nhàng Mặt trời cũng bắt đầu mọc lên từ phía chân trời. Cái nắng sớm mai thật đễ thương làm sao! Có một chút ǵ ấm áp! Nhẹ nhàng. Âu yếm. Nâng niu. Tôi thương màu nắng phản phất trên mặt hồ. Từng mảng trắng làm tuyết màu trắng xóa. Mơn trớn đôi chân người tản bộ sáng nay. Nắng reo vang Đôi lúc tôi dừng lại. Ngồi yên lặng trên mặt hồ. Để từng tia nắng len vào tim, vào phổi. Những cành thông rú lên trong tiếng gió làm tung bay những mảng tuyết rơi khắp nơi. Trắng. Cánh tuyết trắng mặn mà! Thỉnh thoảng tôi nghe vài tiếng vang thật lớn của những tảng nước đá bị nứt trên mặt hồ. Tưởng chừng như bờ hồ đang giận dữ. H́nh ảnh của sự tàn phá, điêu tàn! Ngồi đây.
Ngồi đây.
Ngồi đây.
Nhớ về đến
những buổi chiều. Về đâu?
Thỉnh thoảng tôi cũng đi bộ vào buổi chiếu sau giờ làm việc. Những tia nắng reo vang. Từng sợi vàng. Tôi đi về hướng những ngọn đồi điểm vết sẹo thời gian. Buổi chiếu vàng vơ với vài vạt nắng c̣n sót lại trên thảm tuyết. Bầy trẻ đùa chơi với tiếng cười gịn tan, hăng hắt từng âm điệu ngân vang. Vũng tuyết trước mặt tôi đă nát nhàu với dấu chân của nhiều người qua lại. Tôi dẫm lên gót chân cũ nằm chồng chất lên nhau mang số kiếp dă tràng. Kiếp đời- kiếp người. Chiều nay tôi đi lang thang theo ḍng thời gian. Nh́n ngày trôi...Trời xanh xanh no ứ mộng trong lành. Văng vẵng đâu đây dư âm năm xưa vuốt ve ngọt ngào. Cuối ngày gió lên lá khô bay bay nhạt màu nắng phai. Cuối đời giờ đây nh́n năm tháng qua thấy ḷng xốn xao. Tất cả giờ chỉ c̣n trong hoài niệm. Bao nhiêu thành phố tôi đă đi qua? Bao nhiêu cuộc đời tôi đă một lần bắt gặp! Có xa lạ. Có thân quen. Kỷ niệm có cay đắng. Có lúc êm nhẹ, hiền ḥa.. Có lăng mạn mơn mang ḍng thơ xây mộng . Có dại khờ say đắm thiếu suy tư. Đời buồn vui vẫn luôn giữ nụ cười! Có những
đêm đứng đợi khi phố đă lên đèn.
2.5 Rải rác đó đây vài chiếc cḥi đánh cá Trăng soi sáng cả mặt hồ “Chái” ở đây là những chiếc “cḥi” đánh cá mà người dân bản xứ thường mang đến lắp đặt trên mặt hồ vào mùa đông.. Ice- fishing (hay gọi nôm na là câu cá trên nước đá) là một tṛ tiêu khiển thịnh hành ở đây với mục đích chính là giải khuây với gia đ́nh, bè bạn vào dịp cuối tuần hay những ngày lễ. Họ tụ tập nhau ăn uống, xem phim. Có khi ngủ lại ngoài hồ ngay cả những đêm gió lớn. Gió về rú mạnh giữa đêm đông Buổi sáng về. Những cô cậu bé con để đầu trần nô đùa; chạy tung tăng với những chú chó đuổi theo sau. Trông có vẻ vui nhộn, thích thú! Tuổi trẻ h́nh như không biết hay không mấy để y đến cái lạnh là ǵ!? Nắng đổ xuống nhẹ nhàng “Cḥi” đánh cá này có nhiều loại thuộc nhiều cỡ khác nhau: có loại nhỏ như những chiếc lều đi cắm trại, có loại lớn như trailers trong đó có giường ngủ , camera và màn h́nh TV. Thường th́ trước Thanksgiving một hai tuần người ta bắt đầu đi câu cá. Họ gan thật! v́ lúc đó mặt nước đá chỉ dày khoảng 3-4 inches (7.5- 10 cm) mà thôi! Họ khoan những chiếc lỗ có đường kính khoảng 22 inches (khoảng nửa mét). Một số người ngồi câu ngay tại chỗ lỗ đă khoan [H́nh 2, bên phải]; nhưng cũng có một số người thích ngồi câu từ bên trong những chiếc cḥi ấm áp [H́nh 2, bên trái]. Có một số người dùng phương tiện kỹ thuật hiện đại như màn h́nh camera, máy ḍ sóng để câu cá lớn hơn với số lượng cá thu hoạch cao. Nhưng cũng có vài người câu cá chờ thời “kiểu Khương Tử Nha”, ngồi cả hàng giờ chẳng thấy chú cá nào đớp bóng!
H́nh 2. Ice-fishing trên mặt hồ: ngồi chung với gia đ́nh, bạn bè trong chiếc cḥi ấm áp (h́nh bên trái); hay ngồi ngay bên ngoài trong cái lạnh rét người (h́nh bên phải). Những chú cá perch này lên khoảng mặt hồ giăy dụa, khoảng một phút sau là chết ngay! Google Images. 2.6. St Paul Winter Carnival Trước khi đến Twin Cities, chúng tôi thường có ư nghĩ là người dân bản xứ chắc ru rú suốt ngày ở trong nhà vào mùa đông! Nhưng, sự thật chúng tôi t́m thấy cuộc sống ở đây có nhiều hứng thú với rất nhiều sinh hoạt đa dạng diễn ra. Hoạt động lớn nhất ở đây là St Paul Winter Carnival được tổ chức hàng năm. Theo tài liệu lịch sử, th́ lễ hội này được tổ chức như thách đố lời trêu chọc và mai mĩa của một số kư giả ở vùng East Coast khi họ thăm viếng Minnesota lần đầu tiên. Họ cho rằng tiểu bang này giống như Siberia, và con người không thể sống được ở đây! Lúc bấy giờ, một nhóm nhà kinh doanh ở Twin Cities làm việc với thành phố Montreal (Canada), một nơi đă có Winter Festival rồi để học lấy kinh nghiệm. Năm 1886, thành phố Montreal không tổ chức Montreal Winter Festival v́ bệnh dịch đậu mùa đang hoành hành ở đó. Thành phố St Paul nhân cơ hội này tổ chức Festival đầu tiên bằng cách mời ông Alexander Hutchinson – nhà thiết kế chính xây ice palaces từ nhiều năm ở Montreal, sang xây ice palace đầu tiên tại St Paul vào ngày 1 tháng 2 năm 1886 [4] . Và từ đó, trừ những trường họp đặc biệt, St Paul Winter Carnival được tổ chức hàng năm. Năm 2018, Winter Carnival kéo dài 17 ngày từ ngày thứ năm 25 tháng giêng đến ngày thứ bảy 10 tháng 2- thời gian lạnh nhất trong năm. Trong suốt thời gian này, có rất nhiều hoạt động diễn ra như thi đua thả diều, câu cá, đua xe đạp, đua xe hơi [H́nh 3 & 4], đi t́m kho tàng, điêu khắc tượng đá (ice).
H́nh 3. Những hoạt động trên mặt hồ : Thi câu cá với hàng trăm cái lỗ như hố bom nằm san sát nhau trên mặt hồ. Với số người tham dự đông như thế này, có con cá nào dám “bén mảng” đến đáp mồi!? (h́nh bên trái). Thi thả diều với đủ loại diều thuộc nhiều h́nh dạng khác nhau (h́nh bên phải)- Google Images.
H́nh 4. Thi đua xe đạp qua những con đường tuyết đóng dày (h́nh bên trái) và thi đua xe hơi trên mặt hồ (h́nh bên phải). Những con diều sặc sỡ bay cao Nhưng có lẽ nổi bật nhất là Grande Day Parade, lễ đăng quang của gia đ́nh và quần thần của vua Boreas và những lâu đài nguy nga lộng lẫy xây trên tuyết. Gia đ́nh hoàng gia khá đông; ngoài King Boreas (hay c̣n gọi là King of the Winds) ra , c̣n có những hoàng thân quốc thích khác như: Queen of the Snows, Princess of Ice, Princess of Snow, Queen of the Northlands, Princess of the Four Winds, Princess of the North Wind , Princess of the South Wind và Prime Minister [H́nh 5].
H́nh 5. Gia đ́nh hoàng gia của vua Boreas (h́nh bên trái). Gia đ́nh hoàng gia tham dự Grande Day Parade (h́nh bên phải)- Google Images. Những lâu đài nguy nga tráng lệ Hoàng đế mủ cao, oai nghiêm,
quyền thế Năm 1986, 3M có tài trợ một phái đoàn những chuyên gia điêu khắc từ Sapporo Nhật bản đến tham dự St Paul Winter Carnival nhân dịp kỷ niệm 100 năm. Lúc đó tôi c̣n làm việc ở 3M. Và được hăng giao phó công tác giúp đỡ những người này trong suốt thời gian phái đoàn thăm viếng và làm việc ở Twin Cities. Lần đầu tiên, tôi được chứng kiến nghệ thuật điêu khắc trên đá của những nghệ nhân Mỹ và Nhật [H́nh 6]. Ice Palace h́nh ở phía bên phải có chiều cao 128 ft , chiều dài 90 ft và chiều ngang 90 ft. Lâu đài này được xây với 20 ngàn tảng đá có tầm kích 42 inches (L) x 24 inches (W) x 23 inches (H). (Chú thích : 1 ft= 0.305 m; 1 inch= 2.54 cm). Những tảng đá (ice blocks) này rất có màu xanh trong cắt từ hồ Phalen gần St. Paul. Du khách đến thăm viếng rất đông, nên mọi người đều rất bận rộn. Một tuần trôi qua khá nhanh với nhiều kỷ niệm đẹp khó quên! Tôi lại phải chia tay những người bạn mới quen! Sau này chúng tôi vẫn thường liên lạc cho nhau. Mọi người giờ đă già. Mái đầu đă tóc sương bạc trắng hai màu và đă có cháu nội ngoài đầy đàn! Ḍng thời gian! Không đợi. Không chờ! Thoáng một chốc đă hơn ba mười năm rồi nhỉ!? Tóc ta bạc trắng mái đầu
H́nh 6. Tác phẩm của nhóm điêu khắc Nhật từ thành phố Sapporo (h́nh bên trái) và lâu đài trên tuyết (ice palace) nằm soi ḿnh dưới ánh trăng (người ta gọi ice palace mà không gọi là ice castle v́ đây là cung điện của vua Boreas!) do những nghệ nhân thành phố St. Paul xây (h́nh bên phải)- Google Images.
Có những đêm trăng sáng. Ánh trăng phản chiếu rực rỡ trên tuyết trông giống như nắng hè. Có nhẹ nhàng. Có gay gắt. Có đam mê. Cả một vùng trời như sáng lên với sắc màu chói mắt. Trăng lên tự phía sau nhà Từ ban công nhà nh́n xuống tưởng chừng như ḍng Trường Thi uốn quanh bờ đá. Nước ḍng sông cuồn cuộn trôi về! Những lúc như thế này gợi tôi nhớ lại nhiều ghê về vùng trời quá khứ! Nhớ tiếng gọi đ̣. Nhớ tiếng ve kêu. Nhớ tà áo trắng. Nhớ hàng phương buồn trong mùa chia tay. Tôi đă bỏ lại với ngọn triều thời gian quảng đời non dại. Cả tuổi ấu thơ của tôi gắn liền với đất, với đồng ruộng, luống cày và với những ḍng sông. Đâu đây tiếng gọi đ̣ năm cũ Tuổi thơ của tôi ngụp lặn trong màu lúa chín, trong vũng bùn đen vỡ đất cày bừa với những chiều cùng bầy trẻ thả diều trên con đường làng vừa tạnh cơn mưa. Tôi lớn lên với những buổi trưa trèo cây hái khế, hái sung. Với những con người rộng lượng thứ tha. Ḍng sông đă nuôi tôi lớn khôn Ở tuổi thơ ấu của chúng tôi, màu phương vĩ và tuổi học tṛ gắn liền rất khắn khít và tṛn trịa. Nói đến mái trường thường nói đến hàng phương vĩ và tà áo trắng. Hai h́nh ảnh rất thân thương đă khắt sâu vào vùng trời kư ức của chúng tôi. Vào những chiều tan học: Nhớ cánh phượng nhẹ rơi trên
mái tóc Hay vào giữa mùa hè trong mùa tan trường: Em về phượng đỏ tươi trên áo Nói về tuyết và trăng, chúng ta phải nói đến hai h́nh tượng khác nhau, nhưng hổ trợ cho nhau. Trăng và tuyết ḥa hợp và quyện vào nhau tỏa một thứ ánh sáng rực rỡ nhưng nhẹ nhàng. Không gay gắt như nắng hè. Nhưng dễ chịu và tươi mát. Trăng rọi xuống trên mặt hồ. Tỏa sáng khu vườn. Và rực trắng cả sân. Trăng lên qua núi, trăng tṛn
lắm Có những đêm khi trời không lạnh cho lắm, tôi đi dạo trong khu vườn sau nhà. Đi ngang qua rừng cây forsythia lác đác với vài đóa hoa vàng c̣n sót lại. Rồi sau đó nằm nhoài trên đống tuyết cao, nhắm mắt lại để cho tâm hồn lắng đọng trong giây phút. Một cảm giác thật thoải mái và nhẹ nhàng! Giờ này bên nhà chắc giao thừa đón Tết sắp sang! [5] Tôi thương màu trắng, thương
màu tuyết 3. Hoài niệm Tuyết và trăng. Màu nắng và mặt hồ. Quyện kín và ḥa nhập vào nhau như cùng một thực thể! Có những buổi sáng khi mặt trời mới nhú, trên bước thiền hành, bất chợt tôi nh́n thấy những chiếc lá vàng lác đác cố trườn lên khỏi lớp tuyết trên mặt hồ. Giờ trở thành bầm tím. Xác xơ. Bỗng đâu một trận cuồng phong trở về. Cuốn những chiếc lá trôi đi. Xa. Đi rất xa… về một ṿm trời vô định. T́m lại những chiếc lá khô. Sau một mùa đông dài?. Như đi t́m dĩ văng. Chỉ c̣n những tàn phai! Có những đêm về, tôi đi theo ánh trăng. Tôi bước trên tuyết trắng . Mặt trăng tṛn. Ṿm trời rộng treo cao. Rồi đám mây trôi qua. Che khuất ánh trăng. Trong phút chốc. Mặt trăng bừng sáng lại. Ḍng luân chuyển. Đổi thay măi măi. Sinh diệt. Luân hồi. Nồng mạch sống tái sinh. Tôi nh́n trăng. Tôi nh́n mặt hồ. Rồi nghĩ về thân phận ḿnh. Tôi bàng hoàng với tiếng gió ru đêm. Với bước chân nai lạc đàn xào xạt. Có bao niềm vui? Có biết mấy chuyện buồn? Có những cái gọi là may mắn, thân thương lại trở thành thất vọng. Có những cái gọi là rủi ro, trách móc lại mang đến niềm vui. Trong cái mất có cái c̣n. Và trong cái c̣n có sự mất mác. Đạo giáo đă chỉ dạy nguyên ly căn bản ngàn đời này! Cố sống vui thanh thản trong ḍng dời vô thường. Cố giữ cho ḿnh thân tâm thường b́nh an! Twin Cities là thành phố tôi sống lâu nhất trong cuộc hành tŕnh “đời”! Minnesota cho tôi những niềm vui với bốn mùa luân chuyển. Với t́nh người cởi mở rộng ṿng tay. Tôi yêu màu trăng, màu nắng, màu trời. Tôi yêu màu trắng mặt hồ rực sáng dưới ánh trăng. Tôi thích ngắm nh́n ngàn bông tuyết bay lượn quấn quít với những chiếc lá vàng rơi muộn màng trong cơn gió lớn. Tôi yêu những những con người t́nh nghĩa, rộng lượng, thứ tha. Và tôi cám ơn đời đă cho tôi những tháng ngày sống trọn! Nếu không có ḍng sông, Nhờ ḍng sông,
Nhờ bầu trời,
Cám ơn đời, Mùa Tạ Ơn 2018
4.Tài liệu tham khảo [1] http://www.erct.com/2-ThoVan/TTriNang/Nobel-Prizes-Part-9-2016.htm [2] http://www.erct.com/2-ThoVan/TTriNang/Nobel-Prizes-Part-17-Enrico-Fermi.htm [3] Từ lúc tôi và gia đ́nh về sống và làm việc tại Twin Cities, ḍng sông này rất thân thương đối với chúng tôi. Lúc con chúng tôi c̣n bé, chúng tôi thường đi picnic gần bờ sông trong những ngày đẹp trời. Chúng tôi cũng có dịp thăm nguồn nước (headwater) của ḍng sông này ở Itasca National Park, nằm ở miền bắc của tiểu bang Minnesota. Đi đến đâu, nếu có cơ hội là chúng tôi t́m ḍng sông Mississippi để thăm viếng. Chúng tôi thăm một số thành phố dọc theo hành tŕnh 2.500 miles của ḍng sông qua Minneapolis, Winoca, tiểu bang Minnesota; Quad Cities, Iowa; St. Louis, Missouri; Memphis, Tennessee và Baton Rouge, New Orleans thuộc tiểu bang Louisiana. Ḍng sông bắt đầu với 7 hay 8 mét ở Itasca, nới rộng thành khoảng 2.000 mét chiều ngang, chảy song song với Lake Pontchartrain ở Lousiana trước khi chảy mạnh mẻ và hào hùng vào Gulf of Mexico. Nói đến Pontchartrain là nói đến hai chiếc cầu song song dài 23.83 miles bắt ngang qua hồ này ở gần thành phố New Orleans. [4] https://www.wintercarnival.com/about/history-of-the-saint-paul-winter-carnival/ [5] V́ không có hoa mai, nên mỗi năm chúng tôi đón Tết với hoa forsythia. Hoa này có màu vàng trông hơi giống hoa mai.
|
