Tiếp theo phần giới thiệu tổng quát về cơ cấu của não bộ [1], chúng tôi xin đề cập trong bài viết này các thùy trong não. 

Não có hai bán cầu. Mỗi bán cầu não gồm có bốn thùy chính : thùy trán (frontal lobe), thùy đỉnh (parietal lobe), thùy chẩm (occipital lobe) và thùy thái dương (temporal lobe).  Chức năng chính của các thùy là truyền tải và thực hiện những thông điệp từ năm giác quan: thị giác, khứu giác, xúc giác, thính giác và vị giác. Mặc dù mỗi thùy có một vai trò riêng biệt, các thùy não không hoạt động riêng rẽ mà là liên kết với nhau với một mối liên hệ khá phức tạp.   

Hình chụp cộng hưởng từ MRI của bốn thùy này được biểu hiện ở Hình 1.   

Hình 1.  Hình chụp cộng hưởng từ MRI của bốn thùy trong não : thùy trán (frontal lobe), thùy đỉnh (parietal lobe), thùy chẩm (occipital lobe) và thùy thái dương (temporal lobe) [2].   

Hình 2 biểu hiện cấu tạo tổng quát của bộ não nhìn từ phía bên ngoài khi con người quay mặt về phía bên trái (Hình 2a) . Vị trí của bốn thùy trong bán câu não từ trái sang phải: thùy trán, thùy đỉnh, thùy chẩm và thùy thái dương với tiểu não nằm ở phía dưới cùng bên phải (Hình 2b).  Không có trong hình là đồi hay hồi (gyrus) và thung lũng hay rãnh (sulcus)- những cấu trúc đậc biệt nhằm gia tăng khả năng xử lý và diện tích tồn trữ thông tin của não.  

Chức năng của mỗi thùy có thể tóm lược như sau:  

Hình 2

(a) Tầm nhìn tổng quát của não bộ khi con người quay mặt về phía bên trái.Trong hình này, tiểu não (cerebellum)  nằm ở phía dưới cùng bên phải. Hạch hạnh nhân (amygdale) và hồi hải mã (hippocampus) sẽ được trình bày chi tiết hơn trong những bài viết tới,

(b) Bốn thùy trong não: thùy trán, thùy đỉnh, thùy chẩm, và thùy thái dương [3].   

1 Thùy trán (frontal lobe)

Nằm ngay sau trán và là thùy lớn nhất trong bốn thùy não. Thùy này gồm có vỏ não vận động chính (primary motor cortex), cơ năng tư duy, cơ năng điều khiển tính khí, ngôn ngữ và những trạng thái tâm thần khác. Thùy trán còn bao gồm vỏ não trước trán (prefrontal cortex) và mạch dẫn dopamine- một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến sự lạc thú, trạng thái tâm thần và sự kích thích.  

Thùy trán có trách nhiệm về những chức năng liên quan đến vận động, phán đoán và suy nghĩ:

(i)  kế hoạch và điều hợp động tác và kỹ năng vận động;

(ii) chức năng liến quan đến sự điều hành  như lý luận, phân tích,  tập trung và kế hoạch;

(iv) trí nhớ, thông minh và kiểm soát sự kích động;

(iii) vùng Broca liên quan đến ngôn ngữ và khả năng nói;

(iv) động tác tình nguyện. Vùng vỏ não vận động chính  kiểm soát những động tác trong thân thể từ ngón chân, bàn chân, thân mình, cánh tay đến khuôn mặt. 

2. Thùy đỉnh (parietal lobe)

Nằm ở phía sau não. Còn gọi là thùy kết hợp (association lobe) vì thùy này phối hợp hoạt động với những thùy khác. Đây là vùng cảm xúc somato (somatosensory)  liên quan đến quá trình cảm nhận màu sắc, hình dạng của người và sự vật xung quanh, xử lý cảm xúc, và  nhận thức không gian chẳng hạn như xác nhận tư thế và vị trí  của tay chân. 

Thùy này gồm có:

(i) vỏ não chính  liên quan đến cảm xúc cơ thể (primary somatosensory cortex):  nhận thức về cảm xúc cơ thể, xúc giác, sự đau đớn và thân nhiệt;

(ii) vỏ não phụ liên quan đến cảm xúc cơ thể (somasensory association cortex):  xử lý/phân tích cảm xúc cơ thể, ký ức về cảm xúc và nhận dạng sự cảm xúc trong cơ thể;

(iii) kết hợp với các vùng thị giác, thính giác và xúc giác và  nhận thức về không gian về vị trí của những bộ phận trong cơ thể.   

3. Thùy chẩm (occipital lobe)

Nằm gần phía bên rìa của vỏ não. Đây là trung tâm xử lý các giác quan như thị giác, xúc giác của não. Thùy chẩm phân tích cùng một lúc các tín hiệu nhận được từ các vùng khác nhau của não; từ đó tổng hợp lại và đưa ra những thông tin, sự cảm nhận và ý nghĩa mới của sự vật.  

Thùy chẩm liên quan đến thị giác:

(i) vỏ não thị giác chính (primary visual cortex): nhận thức thông tin về thị giác;

(ii) vỏ não thị giác phụ (visual association cortex):  quy trình/phân tích những thông tin về thị giác, nhận thức sự kích thích thị giác;

(iii) nhận dạng sự kích thích thị giác;

(iv) ký ức/ghi nhớ thông tin từ sự kích thích thị giác. 

Biên giới giữa thùy trán và thùy đỉnh là thung lũng trung ương (central sulcus); giữa thùy đỉnh và thùy thái dương là thung lũng bên (lateral sulcus -Sylvian fissure). Trong khi đó,  thung lũng phân chia biên giới chia cách thùy đỉnh và thùy chẩm được gọi là thung lũng giữa thùy đỉnh và thùy chẩm (parieto- occipital sulcus)..

4. Thùy thái dương (temporal lobe)

Nằm gần hai tai. Nhiệm vụ chính của thùy thái dương là xử lý những tín hiệu kích thích thính giác. Ngoài ra, thùy này còn tham gia vào bộ nhớ thị giác, giúp nhận thức sự vật, khuôn mặt, tham gia vào bộ nhớ ngôn ngữ, phân tích cảm xúc và phản ứng của người khác.  

Nhiệm vụ chính liên quan đến thính giác:

(i) vỏ não thính giác chủ yếu (primary auditory cortex): nhận  thức sự kích thích thính giác;

(ii) vỏ não thính giác phụ (auditory association cortex): quá trình phân tích, hiểu biết,  nhận dạng, và ký ức về âm thanh;

(iii) vùng Wernicke với khả năng phân tích và hiểu biết ngôn ngữ;

(iv) khứu giác chủ yếu/ khứu giác phụ (primary olfactory cortex/ association cortex): nhận thức và xử lý mùi vị. 

5. Lời kết

Trên đây, người viết trình bày một cách tổng quát cấu tạo của những bộ phận quan trọng liên quan đến việc điều hành các hoạt động của não. Thông tin từ những cơ quan này sẽ rất hữu ích trong việc thu thập và phân tích những dữ liệu liên quan đến bệnh lý đạt được từ  những thiết bị điện tử y khoa như cộng hưởng từ chức năng (fMRI), điện não đồ (electroencephalography hay EEG), chụp cắt lớp dùng máy tính (computed tomography hay CT), và chụp cắt lớp positron (positron emission spectroscopy hay PET). 

6 Tài liệu tham khảo

[1] http://www.erct.com/2-ThoVan/TTriNang/Technology%20in%20Medicine-%20Part%2034-06062023.htm

[2] https://www.youtube.com/watch?v=BP4DbTbPpz4 

[3] https://www.simplypsychology.org/forebrain-midbrain-hindbrain.html  

[4] https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22266-meninges 

July 11, 2023