Kỷ niệm với t́nh khúc Koibito-yo
Trần Văn
Thọ
Exryu
Japan
Cái duyên của tôi với t́nh khúc Koibito-yo được một kư giả Nhật Bản giới thiệu trên nhật báo Nihon Keizai Shinbun (Nikkei) gần 30 năm trước. Hồi đó tôi không thể tưởng tượng được là sau đó ít lâu t́nh khúc nầy được chuyển sang lời Việt với tựa đề Người yêu dấu ơi và được đón nhận nồng nhiệt tại Việt Nam qua giọng hát của Ngọc Tân, Mỹ Tâm,…Ở hải ngoại lời Việt của Phạm Duy cũng được ưa thích qua tiếng hát của Ngọc Lan và nhiều ca sĩ khác. Hiện nay tại Việt Nam nhạc phẩm nầy có lẽ được đàn hát nhiều hơn cả ở Nhật Bản.
Nhạc phẩm Koibito-yo do Itsuwa Mayumi sáng tác và cho ra đời ngày 21/5/1980 đă được công chúng đón nhận nồng nhiệt. Theo sắp hạng hàng tuần của đài truyền h́nh TBS, từ đầu tháng 11/1980 đến đầu tháng 2/1981, Koibito-yo liên tiếp trong 13 tuần lọt vào Top Ten các nhạc phẩm có đĩa nhạc bán nhiều nhất. Đặc biệt giữa thời gian đó là 3 tuần liên tiếp nhạc phẩm nầy chiếm số 1 trong Top Ten. Trong những tuần cuối năm 1980 và đầu năm 1981 số đĩa bán ra tổng cộng lên tới hơn một triệu.
Ngay từ khi nghe lần đầu tôi cũng thích nhạc điệu khi sôi nổi khi trầm lắng, da diết của tác phẩm này. Tài năng của tác giả cũng để lại ấn tượng sâu đậm. Phần lớn các nhạc phẩm ở Nhật người soạn nhạc và người soạn lời là hai người khác nhau. Nhưng Itsuwa Mayumi chẳng những vừa soạn nhạc vừa viết lời mà c̣n tự ḿnh hát và đàn piano khi tŕnh diễn.
Cuối thập niên 1980 tôi bắt đầu học piano. Nhưng chủ yếu là tự học. Hồi học trung học có chơi guitar nên có biết một số cấu trúc cơ bản về nhạc lư. Tôi chọn những nhạc phẩm trữ t́nh, ca từ sang trọng nhưng nhạc không phức tạp để dễ tập, chẳng hạn Diễm xưa, Hạ trắng, Hoài cảm,..và vài nhạc phẩm tương tự của Nhật. Khi nghe Koibito-yo tôi cũng rất muốn tập nhưng thấy có vẻ khó nên lưỡng lự. Rất may là cuối thập niên 1980, trên đài truyền h́nh giáo dục của NHK bắt đầu có chương tŕnh dạy piano cho người lớn tuổi do giáo sư âm nhạc nổi tiếng Hattori Katsuhiko phụ trách. Trong những nhạc phẩm ông chọn để soạn ḥa âm và dạy trong chương tŕnh có hai nhạc phẩm tôi thích là Koibito-yo và Subaru. Cũng rất may là nội dung của chương tŕnh dạy piano này được in ra và bán ở các tiệm sách. Tôi vừa học hàm thụ trên TV và mua sách về tập thêm. Đúng là may mắn và có nhiều trùng hợp hy hữu v́ chương tŕnh dạy piano trên TV cho đến nay h́nh như chỉ có một lần vào thời điểm đó và lại dùng đúng những nhạc phẩm ḿnh yêu thích.
Giữa năm 1994, một kư giả của báo Nihon Keizai Shinbun (Nikkei) đến thăm tôi ở pḥng nghiên cứu Đại học Oberlin (Tokyo) là nơi tôi đang giảng dạy. Trước khi đi Hà Nội làm phóng viên thường trú anh muốn gặp tôi để hỏi chuyện về kinh tế Việt Nam. Cuối buổi tṛ chuyện, kư giả hỏi tôi có thú vui giải trí ǵ không, tôi thành thật kể chuyện piano như nói ở trên. Không ngờ vài ngày sau thấy trên báo có bài “Nhà âm nhạc kêu gọi đầu tư ở Việt Nam” (“mấy chữ “nhà âm nhạc” viết trong ngoặc kép), bắt đầu bằng câu “Các nhạc phẩm đắc ư là Koibito-yo, Subaru,…”.
Số báo buổi chiều ngày 28/9/1994 của tờ Nihon Keizai Shinbun (Nikkei) viết về hoạt động và sở thích của Trần Văn Thọ. Bài báo có tiêu đề “Nhà âm nhạc”kêu gọi đầu tư vào Việt Nam” bắt đầu bằng câu “Các nhạc phẩm đắc ư là Koibito-yo, Subaru,…”.
Từ năm 1993 Việt Nam lập lại quan hệ b́nh thường với các cơ quan quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng phát triển châu Á. Nhật Bản cũng bắt đầu viện trợ trở lại cho Việt Nam. Do đó viễn ảnh để Việt Nam có vốn để đầu tư hạ tầng trở nên sáng sủa. Nhiều cải cách thể chế cũng được tiến hành. Trong t́nh h́nh đó nhiều người lạc quan về triển vọng phát triển của Việt Nam. Đặc biệt doanh nghiệp Nhật quan tâm đến việc đầu tư ở nước ta và tôi thường xuyên được mời thuyết tŕnh về kinh tế Việt Nam.
Bài báo kể sơ lược t́nh h́nh đó và nói vui là v́ bận thuyết tŕnh nên tôi đang phiền là không có nhiều th́ giờ cho piano. Câu kết của bài báo cũng nhắc đến chuyện piano và nhạc phẩm Koibito-yo: “Th́ giờ gơ bàn phím giảm nhưng, với tấm ḷng mong ước đất nước ḿnh phát triển, ở các buổi diễn thuyết ông tích cực gửi thông điệp đến những “người yêu dấu” Nhật Bản”.
Đầu năm 2000 tôi có một tháng về dạy học ở Hà Nội. Tôi chọn ở một khách sạn có piano và khách có thể sử dụng. Ngoài buổi chiều tối có pianist đến đàn, những giờ khác khách có thể dùng. Nhưng là người vốn chơi đàn nghiệp dư, lại không đàn giỏi, tôi phải chọn giờ nào vắng khách mới chơi. Thời gian lư tưởng là khoảng 9 giờ sáng, lúc đó hầu như chỉ có nhân viên khách sạn nghe được tiếng đàn. Rất vui là nhân viên khách sạn ai cũng thích nghe các nhạc phẩm trữ t́nh, vượt thời gian nên khi tôi đến đàn là họ tỏ thái độ hoan nghênh. Một buổi sáng nọ, tôi đàn mấy nhạc phẩm như Hà Nội mùa vắng những cơn mưa, Diễm xưa, Hạ trắng,…và Koibito-yo. Những bản nhạc Việt Nam ngắn nên tôi thường đàn hai lần. Bản Koibito-yo cũng không dài nhưng nghĩ là ở Việt Nam không có ai biết nên tôi chỉ đàn một lần rồi chuyển qua nhạc phẩm khác. Tôi vô cùng ngạc nhiên khi một nhân viên khách sạn đến nói với tôi: “Bản nhạc Người yêu dấu ơi tụi em rất thích nghe, sao anh chỉ đàn một lần? Anh đàn lại cho nghe nhé”. Đó là lần đầu tôi biết là nhạc phẩm Koibito-yo đă khá phổ biến tại Việt Nam.
Ở Nhật hầu hết sinh viên của tôi cũng thích nhạc phẩm Koibito-yo. Trước khi có đại dịch, hằng năm sinh viên tổ chức ngày đoàn tụ với những người đă tốt nghiệp và từng học với tôi trong lớp chuyên biệt. Từ khi biết tôi thích t́nh khúc Koibitoy-yo, ban tổ chức ngày đoàn tụ lúc nào cũng t́m chọn hội trường có piano để nghe một người nghiệp dư t́nh bày nhạc phẩm này.
Trần Văn Thọ với t́nh khúc Koibito-yo trong ngày đoàn tụ của học tṛ cũ.
Ca từ của nhạc phẩm Koibito-yo hay, trang trọng, sâu lắng, diễn tả chân thật t́nh cảm luyến tiếc một mối t́nh đă đi qua. Tiêu đề Koibito-yo (hỡi người yêu dấu) và do một nữ nhạc sĩ sáng tác cũng làm ta liên tưởng đây là lời của một người con gái vừa chia tay với người yêu. Ca từ của nhạc phẩm này được Quỳnh Chi phỏng dịch thành một bài thơ lục bát rất hay. Tuy tác giả gọi là phỏng dịch nhưng tôi thấy nội dung rất sát với bản gốc tiếng Nhật. Được tác giả đồng ư, tôi chép lại ở đây:
Gửi người yêu dấu (Quỳnh Chi phỏng dịch ca từ của Koibito-yo, 9/2004)
Chiều nay lá úa rụng đầy
Như điềm báo sẽ lạnh nhiều ngày mai
Công viên ghế đổ mưa rơi
C̣n đâu êm ái những bài t́nh ca
Người ơi hăy đến bên ta
Sưởi dùm buốt giá ḷng ta hỡi người
Hăy cười nói "Chuyện chia tay
là đùa thôi, sẽ suốt đời bên nhau"
Người qua những bước chân mau
Con đường sỏi đá xạc xào dưới chân
Ḿnh ta thờ thẫn bâng khuâng
Như trong đồng thiếp hồn c̣n ngẩn ngơ
Người ơi thôi nhé giă từ
Bao mùa lá đổ mấy mùa trăng soi
Người đi như ánh sao rơi
Sao khuya chợt tắt bỏ trời lẻ loi
Ngày nao cùng ngắm sao rơi
Chỉ c̣n là giấc mộng trôi vô thường
Tuy nhạc phẩm diễn tả cuộc chia tay của một t́nh yêu nhưng thật ra câu chuyện bắt nguồn từ cảm xúc của nhạc sĩ Itsuwa Mayumi trước cái chết đột ngột của một người bạn thân mà cô xem như người anh. Người này mất trong một tai nạn giao thông vào tháng 5/1980, ba tháng trước khi nhạc phẩm ra đời. Itsuwa Mayumi kể lại là khi đến nhà tang lễ thấy người quá cố nằm trong linh cữu phủ đầy hoa cô quá xúc động, thẩn thờ và trong tiềm thức như muốn nghe mọi người chung quanh nói “cái chết nầy chỉ là đùa thôi”. Tâm trạng nầy sau đó đă được thể hiện trong câu “em muốn anh cười lên và nói câu chuyện chia tay nầy chỉ là đùa thôi”, phần nổi bật nhất trong ca từ của koibito-yo.
Trong thơ ca hay âm nhạc, một sự kiện có thể trở thành cảm hứng để người nghệ sĩ thăng hoa thành một tác phẩm mà ư nghĩa nhiều khi đi rất xa, có thể ra ngoài những ǵ liên quan đến sự kiện đó. Koibito-yo là một kiệt tác tiêu biểu của hiện tượng đó.
Vào tháng 10/2016 báo Asahi ở Nhật có thực hiện cuộc điều tra ư kiến độc giả về những nhạc phẩm ra đời tháng 12/1980. Đă hơn 35 năm nhưng t́nh khúc Kibitoyo vẫn được đánh giá rất cao, xếp thứ nhất và vượt xa nhạc phẩm xếp thứ hai. Trong các ư kiến viết thêm khi b́nh chọn Koibito-yo, có tâm sự rất đáng chú ư của một độc giả nữ: “Khi yêu mà nghe nhạc phẩm nầy th́ sẽ hết ḷng với người yêu để sau khỏi phải ân hận; khi phải thất t́nh th́ nhạc phẩm nầy là nguồn an ủi. Riêng tôi nay đă lớn tuổi, những cuộc t́nh không vui trong quá khứ cũng trở thành tài sản giữ chặt trong tim” (theo Asahi, 5/11/2016).
Tokyo, Xuân 2023
* Bài đă đăng trên số báo Xuân 2023 của Người Đô thị, phát hành ngày 5/1/2023 tại Saigon. Đây là bản đọc lại ngày 16/1/2023 trước khi đăng trên ERCT.