Bệnh Cao Máu Lặng Lẽ Giết Người

B.S. Vũ Quý Đài, M.D., Ph.D., Cựu Giáo Sư Khoa Trưởng Y Khoa Ðại Học SàiGòn

Người Việt cũng giống như người Mỹ, thích nói nôm na. Áp suất của mạch máu bị cao, thì ta nói là cao máu cho gọn, ít người muốn dùng tới danh từ cao huyết áp. Mỹ cũng vậy, sách Y học gọi là hypertension nhưng người dân thường, ai cũng nói high blood pressure, thật dễ hiểu . Trái với người Pháp bao giờ cũng nói hypertension một cách rất thông thái ( cũng do đó mà các cụ ta mới có câu: tôi bị " tăng xông" )

Khi nào gọi là cao máu?

Khi ta dùng vòi nước tưới vườn, nếu ống nước có một lỗ nhỏ thì sẽ có tia nước phọt ra. Đó là do có sức ép của nước ở trong ống nước. Trái tim của ta, như một máy bơm, đẩy máu theo động mạch đi khắp cơ thể. Máu cũng có sức ép vào thành ống động mạch, và cái sức ép của máu đó gọi là áp suất máu nói gọn lại là huyết áp. Khi bác sĩ đo huyết áp, hay là khi ta đo lấy bằng máy tự động ở nhà, thì kết quả là hai con số , thí dụ 120/72, đọc là 120 trên 72. Con số 120 là sức ép của mạch máu lúc mạnh, là lúc tim bóp mạnh để đẩy máu đi . Số này tiếng Anh chuyên môn gọi là systolic pressure ( systole là lúc tim bóp vào) trong bài này ta gọi là số trên cho đơn giản. Con số 72 là sức ép lúc nhẹ nhất, khi tim nở ra " nghỉ lấùy hơi" để sửa soạn bóp lại nữa. Con số dưới này, danh từ y khoa tiếng Anh là diastolic pressure ( diastole là lúc tim nở ra để nghỉ) và ta sẽ gọi là số dưới .Trái tim bình thường bóp khoảng 70 lần một phút. Nếu bạn ghé ép sát tai vào bên trái ngực của người khác thì sẽ nghe tim đập "tom chát" " tom chát" dều đều. Tiếng "tom" là khi tim bóp đẩy máu đi, tiếng chát ngắn ngủi là khi tim nghỉ.

Nếu ta rảnh rỗi mà có một cái máy đo tự động rồi cứ lẩn thẩn đo cả ngày, thì ta sẽ thấy là huyết áp luôn luôn thay đổi ít nhiều, tùy theo lúc nghỉ ngơi hay là làm việc mệt nhọc và cũng tùy theo tâm hồn thoải mái hay lo âu sợ hãi cùng là một số yếu tố khác nữa. Vì vậy khi nói một người bị cao máu, người ta phải định nghĩa kỹ càng là huyết áp được đo nhiều lần lấy trung bình và phải đo lúc người bệnh nghỉ ngơi thoải mái . Ở trong những điều kiện như vậy, thì nếu con số trên từ 140 trở lên, hoặc là nếu con số dưới từ 90 trở lên thì kể như là có bị bệnh cao máu ( tức là cao huyết áp) . Nhân đây cũng nên nói thêm , ở Việt nam ,theo kiểu Pháp , tính huyết áp bằng cen-ti-met thủy ngân , còn ở Mỹ thì tính bằng mi-li-met . Vì vậy ta nhớ là hồi xưa ở Việt nam thường nghe thí dụ hưyết áp 12 trên 7, còn ở đây thì nói là 120 trên 70

Cao máu lặng lẽ giết người như thế nào

Bệnh cao máu là một bệnh rất thông thường. Thống kê ở Mỹ cho thấy tỉ số có khác nhau phần nào tùy sắc dân, nhưng nói chung thì cứ bốn người lớn có một người bị cao máu. Trong số những người có bệnh, thì có tới một phần ba không được định bệnh, nghĩa là có bệnh đó mà không biết. Hơn nữa, những người có đi khám bệnh và được chữa trị, thì chỉ có khoảng phân nửa được chữa trị và theo dõi thật đầy đủ. Đây là một chứng bệnh gọi là lặng lẽ, vì người cao máu không có triệu chứng gì . Có người hay bị nhức đầu, chảy máu cam, chóng mặt, hay là chợt đỏ phừng mặt. Nhưng người bình thường không cao máu cũng lại có thể có những triệu chứng như vậy. Chỉ có nhưng người đã có huyết áp cao lâu ngày không chữa trị, làm hư tới tim, thận, mắt hay là óc, thì mới sinh triệu chứng liên quan tới các biến chúng đó như mệt nhọc, khó thở, mờ mắt , nhức đầu v.v..., mà khi đó thì đã quá trễ rồi.

Bệnh cao máu thường bắt đầu khoảng trên dưới bốn mươi tuổi và kéo dài cả chục năm âm thầm không có triệu chứng gì. Nhưng trong khi đó thì nó cứ lặng lẽ làm hư các mạch máu nhiều nơi. Ở tim, làm tim bị bại, hay là sinh bệnh động mạch vành (là động mạch nhỏ nuôi trái tim) đưa đến cơn đứng tim chết người. Ở thận, làm bại thận, nghĩa là làm hư những bộ phận li ti chuyên gạn lọc các chất độc từ máu cho thoát ra đường tiểu , khi nặng quá sẽ phải chữa bằng lọc thận nhân tạo hay là mổ ghép thận. Ở óc, mạch máu bị hư sinh tai biến mạch máu não (trúng gió) may mà không chết thì cũng có thể bị liệt, hay là bị trúng gió tái lại ngày càng nặng.

Chữa trị

Bệnh cao máu không trị dứt được, nhưng viẹc chữa trị mục đích là giữ cho máu đừng lên cao , như vậy sẽ không bị các biến chưng như kể ở phần trên.

Trước khi dùng thuốc

Sau khi đã định bệnh là có bị chứng cao máu, thì việc đầu tiên bác sĩ khuyên người nặng quá ký là cố cho xuống ký tơi mức vừa phải. Đồ ăn thì ăn nhạt tối đa. Có khi người ta nói không được ăn quá 2 gram Nat-ri hay là 6 gram muối một ngày, nhưng thực tế thì cũng không cần nhớ những con số này làm chi, cốt là đừng thêm ùmắm muối xì dầu gì vào đồ ăn, mà đồ ăn cho người cao máu thì soạn riêng một phần thật là nhạt.Ăn nhạt quá như vậy thì cũng có khi làm thiếu lây một số chất như Cal-ci, Ka-li, nhưng vụ này bác sĩ sẽ thấy khi thử máu thường lệ và õ điều chỉnh nếu cần. Năng hoạt động và tập thể dục thể thao. Sắm một cái máy đo , theo dõãi huyết áp chừng một hai tuần một lần xen kẽ giữa những buổi đi khám bác sĩ. Có những người bị cao máu nhẹ, chỉ kiêng cữ hoạt dộng như vậy mà giữ được máu khỏi cao, và không cần uống thuốc.

Gần đây báo chí có đề cập đến cái lợi của rượu vang đỏ ( red wine) . Thực ra thì không cần gì phải rượu vang, mà ngay cả nước nho ( grape juice) cũng làm cho huyết áp xuống bớt và làm giảm thiểu những trường hợp bị đứng tim vì nghẹt động mạch vành . Chất flavonoids ở vỏ quả nho làm cho tiểu cầu trong máu khó tụ lại , mà tiểu cầu tụ lại có thể làm nghẹt động mạch nhỏ như động mạch vành ( tác dụng cũng giống như Aspirin vậy ). Có điều cần nhớ là rượu có cái hại riêng của nó ( hại gan, hại bao tử chẳng hạn ), vì vậy có lấy cớ là uống wine cho hạ bớt huyết áp, thì cũng chỉ đượ c mỗi ngày một ly nhỏ.

Người nghiện thuốc lá thì phải bỏ .

Khi bác sĩ cho uống thuốc

Khi cần dùng thuốc thì phải nhất thiết uống theo đúng chỉ dẫn , và uống đều đều, không phải là thấy dễ chịu thì ngưng. Thường thì bác sĩ hẹn độ một tháng khám lại một lần và thêm bớt hay thay đổi thuốc nếu cần. Có nhiều loại thuốc hạ huyết áp khác nhau ( đánh bằng nhiều mặt khác nhau), mỗi người đáp ứng với một thứ thuốc có khác nhau phần nào. Ngoài ra còn vấn đề hiệu quả phụ của thuốc . Thí dụ có thứ làm hạ huyết áp rất tốt, nhưng lại làm tăng cholesterol, có thứ làm tăng lượng đường trong máu, có thứ làm đàn ông yếu sinh lý v. v.... Vì vậy bác sĩ phải lựa chọn thuốc cho mỗi người tùy thuộc vào tuổi tác, phái tính , điều kiện bệnh nặng nhẹ, và điều kiện sức khỏe cùng là những bệnh khác của mỗi bệnh nhân.

Bs Vũ Quý Ðài, M.D., Ph.D.

(*) Bài đã đăng trên Diễn Đàn Y Khoa # , post lại với sự đồng ý của Diễn Ðàn Y Khoa :