Sức khỏe tâm thần của người Việt Nam.

 
Thai Minh Trung, MD
 
 Có rất ít study về sức khỏe tâm thần của người Việt Nam. Có lẻ v́ dân Á đông rất kín đáo không thích nói lên những t́nh cảm bất thường của ḿnh. Khi được phỏng vấn họ dùng nụ cười che lấp những nỗi buồn phiền và trả lời là tất cả đều b́nh thường. Khi đi b/s gia đ́nh th́ họ thường than (complain) về những triệu chứng cơ thể (somatic symptoms) nhiều hơn là những triệu chứng t́nh cảm bất thường. Người Á châu thường hay xấu hổ khi có những triệu chứng tâm thần và c̣n e ngại hơn khi phải đi bác sĩ tâm thần. Khi các anh chị thấy bịnh nhân than phiền nhức đầu, mất ngũ kinh niên, đau nhức trị hoài không hết, c̣n trẻ mà có triệu chứng mau quên th́ đó là những dấu hiệu của bịnh tâm thần. Cách tốt nhứt là ta giúp cho họ hiểu những bịnh tâm thần do xáo trộn của hệ thống thần kinh gây ra.
 
 Tính “sợ làng xóm chê cười” có thể phát xuất từ ảnh hưởng lâu đời của Khổng giáo, Phật giáo và Thiên chúa giáo. Khổng giáo th́ đề cao trật tự gia đ́nh và xă hội, đề cao bổn phận của cá nhân đối với gia đ́nh và xă hội. Khi người bịnh tâm thần không thể tham gia vào hoạt động gia đ́nh và xă hội th́ họ t́m cái cớ vật chất như đau nhức để được gia đ́nh và xă hội chấp nhận. Người theo Phật giáo th́ có tư tưởng “trả nghiệp” nên chịu trận những căn bịnh tâm thần mà không đi chữa bịnh. Gia đ́nh bịnh nhân th́ tin rằng “ông bà để đức lại cho con cháu”, khi bị bịnh th́ do gia đ́nh thiếu “phước” nên xấu hổ giữ bịnh nhân trong nhà, không đem đi trị. Người tin theo Thiên chúa giáo th́ có tư tưởng những bất hạnh xảy ra là do “ư bề trên” nên phải chịu đựng.
 
 Nhiều người không hiểu những bịnh tâm thần là do xáo trộn hóa chất trong năo bộ gây ra, cứ tưởng đó là tánh t́nh của bịnh nhân và muốn bịnh nhân thay đổi tánh t́nh. Điều này thật khó xảy ra, không khác nào biểu người bị cao áp huyết tự làm giảm áp huyết ḿnh! Bịnh tâm thần xảy ra ngoài ư muốn bịnh nhân. Như người bị trầm cảm (depression) muốn sinh hoạt b́nh thường nhưng trong người bứt rứt (irritation) hoặc không có năng lực thực hiện những ǵ ḿnh muốn. Người bị Post traumatic stress disorder (PTSD) muốn có giấc ngủ an lành nhưng không may lại bị ác mộng hay ám ảnh hoài. Một số người hiểu lầm bịnh tâm thần là bịnh “điên” nên rất ngại đến bác sĩ tâm thần. Không phải ai mắc bịnh tâm thần đều bị “điên”, trừ khi bịnh quá nặng.
 
 Sự tiến triển của bịnh tâm thần như sau: t́nh cảm xáo trộn, sau đó đến thái độ bất ổn, dẫn đến giai đoạn cuối là hành động bất ổn. Người Việt Nam ḿnh hay đợi đến khi hành động bất ổn mới chịu đi trị. Thí dụ như người bịnh trầm cảm hay gây gổ với vợ con, gia đ́nh phải gánh chịu cả năm trời đến khi người đó có hành động bất ổn như đập phá nhà cửa hay uống thuốc quá liều để tự vận th́ mới được dẫn đến bác sĩ tâm thần. Một số người không hiểu những sự thay đổi “tính t́nh” kể trên là triệu chứng của bịnh trầm cảm và họ cũng không biết rằng có phương cách trị được sụ thay đổi “tính t́nh” bất b́nh thường này, như bằng tâm lư trị liệu (psychotherapy) hay bằng thuốc men.
 
Những bịnh tâm thần phổ biến nhứt ở người Vietnam là bịnh trầm cảm (Major depression) và bịnh PTSD. Những quân nhân bị tù cải tạo, bị nhục h́nh, bị đánh đập, tra tấn, đi vượt biên đối diện với những thảm cảnh (trauma) dễ sanh ra bịnh PTSD. Người mắc bịnh này bị mất ngũ kinh niên, hay có ác mộng, hay bị ám ảnh bởi quá khứ, trong người hay tức giận và bất măn một cách vô cớ, và không thích đám đông, hoặc ngược lại thích lập bè đảng để núp sau đám đông phô trương cái hận thù của ḿnh. Phái nam th́ dễ nghiện thuốc lá và rượu. Có nguy cơ chửi mắng, đánh đập vợ con (domestic abuse). Bịnh PTSD cũng thường xảy ra ở phụ nữ bị hăm hiếp (rape). Bịnh phổ biến nhất là bịnh trầm cảm mà rất nhiều người không nhận ra ở giai đoạn đầu khi bị mất ngủ, người bứt rứt cau có, tính rất nhạy cảm dễ xúc động.
 
Stress thường hay gây ra bịnh tâm thần. Khi nói đến stress th́ dân tộc di dân thường bị stress rất nhiều so với dân bản xứ. Xa quê hương, bất đồng ngôn ngữ, phong tục, không hài ḷng với sự đối xử của con cái, mất chỗ đứng trong xă hội, sống bị cô lập (isolation) là những stress của giới lớn tuổi. Bị kỳ thị không được giữ chức vụ cao, bị ức hiếp trong sở làm, không diễn tả được nổi oan ức của ḿnh v́ bất đồng ngôn ngữ, mặc cảm thua kém là những stress của những người đi làm.
 
 Đáng lẽ với những cái stress và khó khăn trên, xác suất người Việt Nam bịnh tâm thần phải cao hơn người bản xứ, nhưng thực tế cho ta thấy rằng rất ít người Việt Nam chịu khai bịnh tâm thần với bác sĩ ḿnh. Theo ước đoán của người viết th́ có rất nhiều thảm kịch xảy ra trong gia đ́nh Việt Nam nhưng ngoài sau cánh cửa khép lại nên không ai hay biết. Một phần do thái độ xấu hổ (shame) của người Á đông khi mắc bịnh tâm thần, một phần là do họ không hiểu những thay đổi tính t́nh hay thái độ nêu trên là do bịnh tâm thần gây ra.

.................

BS Nguyễn Đức Liên bàn về : Mental Health
 
Thưa Quí Anh Chị

Những điều BS Thái Minh Trung bàn luận đều là sự kiện hiển nhiên. Điều duy nhất tôi không dám nói , không nói được như anh TM Trung là qui cho Phạt-giáo, Khổng Giáo. Riêng nói về Thiên-Chúa-giáo th́ đúng như anh Trung nói. Thiên-Chúa-giáo và các tôn-giáo (không phải là tín-ngưỡng, mà là tổ-chức giáo hội do các nhà lănh đạo tôn-giáo đặt ra) có tính áp-chế trên con Người. Sự áp-chế này có hại về sự phát-triển sinh-hoạt tâm-linh nhưng cũng là cách giải quyết các vấn-đề tâm-tính trong xă-hội

Nói về tâm tính th́ có ai hoàn toàn b́nh thường đâu ?
Nói về tâm-tính th́ có ai giống người khác đâu ? có ai cho rằng người khác cũng có quyền sống và biểu lộ nếp sống tâm tư của họ, đâu ?
Không riêng Á-châu là nơi "coi nhẹ" tầm vóc của "bịnh" tâm thần.
Trung-quốc không nh́n nhận bịnh-tâm-trí, cho tới ít chục năm gần đây. Nghe nói Nhật-bổn xếp cho một số loại bịnh tâm thần và ngững kẻ nghiện ngập một nơi, cho sống măn đời với đầy đủ tiện nghi vật chất, cho tới khi những người bịnh đó già hay bịnh mà chết.  Không chữa.
Tất nhiên ngày nay, t́nh trạng quản-trị các khía-cạnh của bịnh tâm thần, nói chung trên khắp thế giới, đă phổ cập và thành công hơn nhiều, khắp nơi.
Ngay tại Mỹ, vấn đề vẫn c̣n.
Một số khá đông bịnh nhân tôi phục vụ sức khỏe cho họ, vẫn hiểu lầm về trạng từ DEPRESSION. Trạng từ depression thôi, chưa dám nói các chứng Depressions, đă đủ làm cho một số người Mỹ nhẩy nhổm lên "tôi đâu có bị bịnh điên ?"
Deoression là một từ-ngữ vừa tối-nghĩa, vừa bị diễn giải bởi đại chúng sai lạc nhiều hơn cả.
Riêng cá nhân tôi, tôi xác nhận tôi depressed lắm. V́ depressed, tôi cố vùi đầu làm việc, đủ thứ việc, xấu hay không xấu, việc nào trong tầm với, cốt cho qua cái nỗi post-trauma trầm cảm của ḿnh.  Đôi khi, nh́n thấy chút kết quả, về xă-hội hay về vật-thể, (bị đàn anh chụp cho một cái nón chẳng hạn) làm cho ḿnh nh́n thấy, lấy đó làm cái mốc, để nh́n nhận ḿnh c̣n sống. Và có lẽ, đó là một cách để quản-trị trạng thái depressed của cá nhân tôi.
Theo tôi, bịnh tâm thần không xấu, nhưng có thể tàn ác.
Đức thánh Khổng, chúa Jesus, theo tiêu chuẩn phân tích của tâm-lư-học th́ đều là những "sư-phụ" về mặt tâm thần. Mel Gibson gán cho Chúa passionated on being tortured, không phải tâm bịnh sao nếu xét về phương diện tâm-bịnh ?  Đức Mahommed chờ cho tới khi thiên-sứ bóp cổ-họng mới chịu tuân lời "xuống núi" truyền giảng lệnh của Thượng-đế.
Không ít th́ nhiều, tất cả mọi người chúng ta, mỗi cá nhân đều có nét tâm thần nào đó, cá-biệt hay phổ-cập. 
Mấy năm trước đây, tôi thật t́nh đặt câu hỏi xem có vị nào soi sáng cho tôi vài sự kiện dĩ văng liên quan tới các biến cố thời cuộc chung quanh những năm 1963-1975. Thực t́nh là thời gian trước 1963, tôi chưa ra trường.
Vừa đặt câu hỏi th́ đă bị một bậc đàn anh và một đồng nghiệp trẻ tuổi hơn quạt tơi bời.
Thấy chạm nọc, tôi biết đă chạm ổ-kiến-lửa "tâm thần" cho nên lên tiếng xin-lỗi và "tháo chạy" ngay, không dám ngoái cổ nh́n lui nữa. Từ đó, tôi lại depressed thêm. 
Muốn học hỏi th́ phải đâm đầu thức giấc nửa đêm chui vô đọc diễn đàn.  Đọc diễn đàn, tất có ngày gặp kiến lửa cắn.  Tôi gặp anh Nguyễn Đức Phùng tại Orlando năm 2003. BS Phùng tâm sự tương tự tâm sự chung của tôi, của nhiều người khác : đụng nhằm những vị đang depressed là bị quạt văng mạng.
Có một vị tôi phục, không depressed, hay có depressed mà dấu được, hay deviate được. Người đó là Bác Nguyễn Lưu Viên. Bị quạt oan nhưng Bác Viên tỉnh bơ, không nóng mặt quạt lại.   Thử hỏi BS Thái Minh Trung : như vậy, Bác Viên không bị tâm-thần, bị nhẹ, hay bị bịnh "siêu tâm thần". Siêu tới độ thượng thừa, che giấu cả những bộc lộ tâm tính của ḿnh ?
Tôi hỏi câu đó, xin vô phép lấy case Bác Viên, (Bác Viên là bác của chúng tôi) v́ tôi biết BS Viên cũng lao đao, cũng mất mát, cũng depressed nhiều lắm đâu có thua các bậc Sư-huynh, Sư-thúc khác trong ngành ? 
 
Kính
  
Nguyen Duc Lien

...................

 

Bs Nguyễn Tài Mai: v/v Mental Health


Tôi xin góp ư một cách rất zè zặt : sự interpretation của các health care workers ở xứ  này có thể có hậu quả rất tai hại vị họ  không hiểu văn hóa của nguời VN.

Chỉ cho một thí zu. : Bà cụ giận con cái, nói lẫy : "Muốn chết fứt đi cho nó rảnh nợ ".  Interpreter nguời VN trong nhà thuơng dịch : "I want to die" Trong hồ sơ y khoa, lúc đó thấy ghi : "suicidal ideation" Và nhà thuơng phải theo các thủ tục sẵn có v/v đối xử với những bệnh nhân "muốn tự tử "

Nói "to die" ...

Mấy năm truớc, tôi có mua thử một software tự động dánh máy ra khi ḿnh dictate vào (voice recognition); ḿnh phải "train" software này bằng cách đọc một bài ngắn cho software "nhận" được accent của ḿnh truớc cái đă ...

Muốn thử xem sao, tôi giao việc này cho cô con gái trong nhà (đẻ ra tại Mỹ, university ở Mỹ)... Sau khi "trained" software mất nửa tiếng đồng hồ, cô ta đọc " The patient returned to the office today ..." Trên màn ảnh computer, software đánh ra : "The patient returned to the office to die"

 Giá mà cứ nhắm mắt kư, th́ đă vác chiếu ...

 Nguyễn Tài Mai

(*) Bài post lại từ Diễn Đàn Y Khoa :