Giới thiệu sách:

Kỷ Yếu 2009:

Tập 1 - 400 năm thiên văn học & Galileo Galilei, và
Tập 2 - 150 năm thuyết tiến hóa & Charles Darwin.

         

Lời giới thiệu:

Năm 2009 thế giới đă đánh dấu hai sự kiện lớn trong khoa học: (1) kỷ niệm 400 năm từ khi Galilei xoay kính thiên văn tự chế của ḿnh vào cơi không gian vô tận mở màn cho ngành thiên văn học đồng thời khai sáng phương pháp luận của nền khoa học hiện đại và (2) kỷ niệm 150 năm từ khi quyển "Nguồn gốc của các loài" của Darwin được khai sinh làm nên nền tảng của thuyết tiến hóa. Ảnh hưởng của hai sự kiện lớn lao này vẫn c̣n vang dội cho đến ngày hôm nay. Tại Việt Nam, tầm quan trọng của hai sự kiện này đă được thể hiện qua việc xuất bản "Kỷ Yếu 2009" gồm hai tập: Tập 1 - 400 năm thiên văn học & Galileo Galilei, và Tập 2 - 150 năm thuyết tiến hóa & Charles Darwin. Bài viết "Đất trời quê hương" của TS Nguyễn Xuân Xanh, một người trong Ban Chủ Biên, là bài giới thiệu đến quyển "Kỷ Yếu 2009". Như tŕnh bày trong phần Mục Lục, những cái kỳ bí của vũ trụ cũng như cái huyền diệu của thuyết tiến hóa được phản ánh qua sự đa dạng và phong phú của các bài viết đóng góp từ các nhà nghiên cứu Việt Nam trong và ngoài nước, và từ các nhà khoa học trên thế giới. Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu đến độc giả gần xa "Kỷ Yếu 2009" để t́m về "đất trời quê hương" của con người qua những thành tựu khoa học vĩ đại mang dấu ấn sâu xa của những bậc thiên tài như Galilei và Darwin.

 

ĐẤT TRỜI QUÊ HƯƠNG

Nguyễn Xuân Xanh

Bốn trăm năm thiên văn học, tính từ năm 1609 khi Galilei hướng chiếc viễn vọng kính lên bầu trời để quan sát vũ trụ để khám phá sự vận hành và h́nh thành của vũ trụ, cũng như năm Kepler hoàn tất việc chứng minh quỹ đạo của các hành tinh là h́nh ellip xung quanh mặt trời, và một trăm năm mươi năm thuyết tiến hóa của các chủng loài tồn tại trên trái đất, tính từ năm 1859, lúc Charles Darwin hoàn tất thuyết tiến hóa của ông qua cuốn sách cột mốc “Nguồn gốc của các loài”. Cả hai có một mục đích chung: đi t́m lại quê hương của con người, một phần trên mặt đất và một phần trong vũ trụ, để hiểu hiện tại và tương lai hơn.

 “Hành tinh quê hương” của con người trước đe dọa của sự hủy diệt bởi chính nó. Con người cùng với trái đất mỗi ngày 24 giờ du hành một đoạn đường dài hơn 2.5 triệu cây số xung quanh mặt trời, chưa kể sự du hành của hệ mặt trời trong vũ trụ. Chúng ta không hề cảm nhận được sự kỳ diệu ấy; bầu không khí vẫn đứng yên, không hề bị ảnh hưởng chút nào từ chuyển động nhanh như tên bay ấy. Ngoài màu xanh nước biển của hành tinh ra, vũ trụ là một màu tối đen vô cùng tận, trừ những v́ sao lấp lánh ở xa. Con người như sống trong một bào thai mầu nhiệm của bà mẹ vũ trụ, và cuộc sống của muôn loài được che chở một cách mầu nhiệm. Nhưng “con người thông minh” - homo sapiens - có thể hủy diệt nó trong vài thập kỷ tới.

Không hiểu được sự tiến hóa của trời và đất, con người không thể nào là những đứa con của tạo hóa, không bao giờ trưởng thành và hoàn thiện để làm “người” cả. Chúng ta không phải chỉ sinh ra trên mặt đất, mà c̣n được sinh ra ở trên trời. Con người từ thời Cổ đại đă cảm nhận không thể nào hoàn thiện ḿnh mà không biết về trời, cũng giống như nhà nghiên cứu lịch sử khoa học Pháp Alexandre Koyré đă viết về sự h́nh thành và trưởng thành của ngành vật lư, ngành cốt lơi của các khoa học tự nhiên: “Vật lư học mới không phải chỉ được sinh ra trên mặt đất; nó được sinh ra ngang bằng trên trời. Và cũng chính trên trời mà nó đă đạt sự trưởng thành của nó.” Phải hiểu cái huyền diệu của Trời và Đất, về sự h́nh thành, tiến hóa và cấu tạo, để hiểu cái huyền diệu mà con người đang sống trong đó và có ư thức trân trọng thế giới từng phút từng giây, như sự huyền diệu đang diễn ra xung quanh ta hằng mỗi đơn vị nano thời gian.

“Cây đời” của Darwin nói lên sự h́nh thành của con người và các loài. Ông diễn tả: “Từ cuộc chiến đấu của thiên nhiên, từ đói khổ và chết chóc, đă trực tiếp nảy sinh ra cái cao nhất mà chúng ta có thể h́nh dung được: sự sinh ra các sinh vật luôn luôn trội hơn, hoàn thiện hơn. Đó quả là một cái ǵ cao cả trong cái nh́n về cuộc sống, rằng Tạo hóa đă thổi cái mầm của tất cả sự sống quanh ta vào một ít h́nh thái hoặc một h́nh thái duy nhất, và rằng, trong khi hành tinh này quay tṛn theo định luật cố định của lực hấp dẫn, th́ từ một cái ban đầu đơn giản như thế đă h́nh thành vô số h́nh thái đẹp nhất và kỳ diệu nhất.” Trái đất và cuộc sống của muôn loài trên đó quả là mầu nhiệm. Nhưng con người có nguy cơ phá hủy sự mầu nhiệm ấy.

Con người là sản phẩm tuy không hoàn hảo của tạo hóa, nhưng rất độc đáo và vô giá. Chúng ta mang trong người không những các ‘vết xưa’ của cuộc tiến hóa trên mặt đất, mà c̣n mang những dấu vết của tiến hóa vũ trụ hằng tỉ năm trước. Từ đâu có các nguyên tố sắt trong cơ thể chúng ta, nếu không phải từ các vụ nổ supernova? Làm sao để có một hành tinh như trái đất của chúng ta có những điều kiện thuận lợi cho sự nảy nở và phát triển của sự sống: ở một khoảng cách vừa phải đối với mặt trời, để khỏi bị nóng cháy hay băng giá; có một trọng lượng vừa phải để giữ được bầu khí quyển bền vững; quay với tốc độ vừa phải xung quanh trục của nó để bề mặt nó không bị nóng cháy hay băng giá bởi ánh sáng mặt trời? Con người gần như là một sản phẩm “độc nhất vô nhị” trên quả đất như Stephen J. Gould, nhà động vật học và địa chất học tên tuổi của Harvard đánh giá:

Con người không phải là sản phẩm cuối cùng của một sự tiến bộ có thể nh́n thấy trước được của sự tiến hóa, mà là một kẻ đến sau ngẫu nhiên vũ trụ, một nhánh nhỏ xíu của cái bụi rậm sum suê không thể tưởng được của sự sống, mà, nếu mọc lại một lần thứ hai từ hạt giống, th́ gần như chắc chắn rằng bụi rậm ấy sẽ không cho ra nhánh này một lần nữa, hay nói chung, chẳng cho nhánh nào với một tính chất chúng ta gọi là ư thức.

Con đường nhận thức là một cuộc mạo hiểm khám phá kỳ thú thu hút biết bao trí tuệ của bao đời, nhưng không phải lúc nào cũng bằng phẳng, và lúc nào cũng được trải bằng vinh quang cho họ. Các thế lực quyền uy bao giờ cũng muốn kéo bánh xe lịch sử lại. Tư duy của họ đă bị buột chặt vào “hệ quy chiếu” đứng yên của môi trường thô thiển họ đang sống, nói theo ngôn ngữ của thuyết tương đối. Họ lấy hệ quy chiếu trên mặt đất để thay thế hệ quy chiếu trên mặt trời, cho phù hợp với sự ngạo mạn của họ muốn lấy con người làm trung tâm vũ trụ và bá chủ của vạn vật. Cho đến khi họ bị giật ḿnh bởi những khám phá khoa học làm rung chuyển hệ quy chiếu của họ. Các hành tinh không phải quay xung quanh trái đất trên các đường cong epicycle với các thắt nút như Ptolemy đă nh́n thế giới từ quả đất, mà các hành tinh quay trên các quỹ đạo ellip xung quanh mặt trời! Đó là cuộc cách mạng Copernicus. Thời gian và không gian của hệ quy chiếu trên mặt đất là khác với thời gian và không gian của hệ quy chiếu trên mặt trời. Đó là cuộc cách mạng của Einstein. Con người không phải là được cho trước như h́nh dáng nó có hôm nay, mà là sản phẩm của một cuộc tiến hóa trường kỳ của thiên nhiên, và có cùng nguồn gốc và “bà con” với các loài khác. Đó là cuộc cách mạng của Darwin. Và con người c̣n tiến hóa nữa, chưa biết về đâu, tiến hóa với công cụ sắc bén hai lưỡi mà nó đă tạo ra trong hơn hai ngh́n năm: tri thức - dưới sự sử dụng của con người qua cái được gọi là “cơ chế kinh tế thị trường”.

Cuộc đối đầu giữa Galileo Galilei, người lèo lái chiếc xe cách mạng khoa học nhằm thoát ra tư duy thời Trung cổ một bên, và thế lực nhà thờ, quyền uy mạnh nhất bấy giờ bên kia, nhằm đánh sập chiếc xe khoa học mới được xây lên, và đánh ngă người lèo lái nó. Nhưng sau bản án lịch sử ô nhục 1633 cho Galilei chiếc xe của cuộc cách mạng ấy vẫn lăn bánh mạnh mẽ, càng mạnh mẽ hơn bao giờ hết với cả một đạo quân cách mạng ngày càng đông đảo lèo lái nó. Galilei gục ngă, như để “chịu tội” cho khoa học, chúng ta xin nghiêng ḿnh cám ơn, như chúa Jesu cũng đă từng chịu tội cho nhân loại, về cái tội “ăn phải trái cấm” của Thượng đế. Nhưng hệ quy chiếu lấy cái ta làm trung tâm lần lượt bị sụp đổ, sau Galilei đến Newton, rồi Darwin, rồi Einstein, để nhường chỗ lại cho các hệ quy chiếu khách quan hơn, “b́nh đẳng” hơn của khoa học hiện đại trong một một bầu trời thông thoáng hơn. 

Năm 2009 UNESCO đă kêu gọi thế giới kỷ niệm hai sự kiện quan trọng đó: 400 năm thiên văn học và Galileo Galilei, và 150 năm thuyết tiến hóa và Charles Darwin (200 tuổi). Nhóm chủ biên Chu Hảo, Nguyễn Quang Riệu, Trịnh Xuân Thuận, Nguyễn Xuân Xanh và Phạm Xuân Yêm đă kêu gọi các nhà khoa học, nghiên cứu Việt Nam trong và ngoài nước tham gia vào Kỷ Yếu kỷ niệm hai sự kiện lớn trên. Kết quả là hai tập Kỷ yếu, với sự tham gia của nhiều nhà khoa học. Ngoài những bài khoa học như của Gs Jürgen Renn (Berlin), Pierre Darriulat (Hà nội), Thérèse & Pierre Encrenaz (Paris), C. Cézarsky (Paris), Trịnh Xuân Thuận (Virginia, Giải UNESCO Kalinga 2009), Nguyễn Quang Riệu (Paris), Phạm Xuân Yêm (Paris), Cao Huy Thuần (Paris), Bùi Văn Nam Sơn (TP Hồ Chí Minh), Trương Văn Tân (Melbourne),…, c̣n có một đóng góp đặc biệt của Thiền sư Matthieu Ricard về Khoa học và Thiền định. Đă quá giờ rồi con người phải tư duy lại hạnh phúc trên trái đất này, trước sự phá hủy hành tinh một cách đáng sợ bởi sự ích kỷ của con người. Con người chỉ là những cái “Gen ích kỷ” như Richard Dawkins nói hay sao, hoặc con người c̣n mang trong người quá nhiều “phần tử sâu bọ” như Nietzsche nói hay sao?

Xin mời các bạn hăy đến với hai số Kỷ yếu 2009 để ghé mắt sâu vào ḷng vũ trụ, ngược thời gian về cơi big bang, hay vào thế giới “cát bụi” đă h́nh thành chúng ta, gặp lại những người “anh hùng” bốc lửa như Galilei, hay trầm tĩnh như Darwin nhưng mỗi tư duy là một tia chớp, hay hướng mắt về cuộc truy t́m các hạt cơ bản của vũ trụ đang diễn ra với quy mô chưa từng thấy tại trung tâm CERN đề quyết định cấu trúc của vũ trụ.

  Xem Mục Lục

Độc giả có thể mua sách trên mạng tại:  
Website: www.vnnpublishing.com.vn   
Email: sales@vnnpublishing.com.vn
 
 

Cảm tưởng xin gởi về : vantantruong@hotmail.com

© "Khi phát hành lại bài này cần phải có sự đồng ư của tác giả 
và ghi rơ nguồn lấy từ www.erct.com"